پذیرش شرکت‌های استارتاپی در واقع تنها نقطه شروع مسیری است که می‌تواند بورس را از بازار سرمایه مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی، به بازار سرمایه مبتنی بر دارایی‌های دیجیتال تبدیل کند؛ مسیری که در تمام اقتصادهای توسعه‌یافته جهان آغاز شده و حالا به مرز ایران رسیده است.
پیش از این، بسیاری از تحلیلگران نسبت به ورود استارت‌آپ‌ها به بورس با نگاه تردیدآمیز برخورد می‌کردند. استدلال آنها روشن بود: این شرکت‌ها برخلاف صنایع سنتی، صورت‌های مالی مبتنی بر دارایی‌های مشهود ندارند، سود تقسیمی آنها پایین است و ارزش‌گذاری آنها بر مبنای رشد آینده صورت می‌گیرد نه عملکرد گذشته.
اما واقعیت این است که ماهیت اقتصاد جهانی در حال تغییر است و ارزش‌آفرینی امروز بیشتر از طریق داده، شبکه کاربران، زیرساخت‌های دیجیتال و مدل‌های پلتفرمی شکل می‌گیرد. ارزش شرکت‌هایی مانند آمازون، متا یا تیک‌تاک نه در انبار کالا یا خط تولید، بلکه در قدرت شبکه و تسلط بر رفتار مصرف‌کننده است. همین تحول اکنون در ایران نیز کلید خورده است.
اما چرا ورود استارت‌آپ‌ها به بورس اهمیت راهبردی دارد؟ اولین دلیل، تغییر مسیر سرمایه‌گذاری در کشوری است که در دهه اخیر شاهد مهاجرت سرمایه و نیروی انسانی نخبه بوده است. ورود استارت‌آپ‌ها به بورس، می‌تواند نقدینگی سرگردان در سبدهای سرمایه‌گذاری را به سمت اقتصاد مولد دیجیتال جذب کند و به جای خرید ملک در ترکیه یا رمزارزهای پرریسک، سرمایه‌ها در پلتفرم‌هایی قرار گیرد که به رشد اقتصاد داخلی کمک می‌کنند.
دومین دلیل، تحول در مدل ارزش‌گذاری است. در بورس سنتی ایران، ارزش شرکت‌ها بر مبنای ارزش جایگزینی، سود تقسیمی یا نسبت قیمت به درآمد محاسبه می‌شود. اما استارت‌آپ‌ها مفهوم جدیدی را وارد بازار می‌کنند: «ارزش مبتنی بر رشد آینده». بدین معنا که دارایی اصلی شرکت، «ظرفیت توسعه بازار» و «امکان تسلط بر رفتار مصرف‌کننده در سال‌های آینده» است. این تغییر، برای بورس ایران فرصتی بزرگ محسوب می‌شود زیرا می‌تواند آن را از یک بازار صرفا معاملاتی به پلتفرم تامین مالی نوآوری تبدیل کند.
بازگشت اعتماد عمومی به بورس از مسیر امید به آینده اقتصاد دیجیتال نیز دلیل مهمی است. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران خرد، به‌ویژه جوانان، علاقه‌مندند در کسب‌وکارهایی سرمایه‌گذاری کنند که با سبک زندگی دیجیتال آنها همسو است. استارت‌آپ‌ها دقیقا همان فرصت را فراهم می‌کنند.
با وجود همه این مزایا، ورود استارت‌آپ‌ها به بورس چالش‌های جدی هم دارد. نخست، مدل‌های سنتی ارزش‌گذاری قادر به درک دارایی‌های نامشهود نیستند. دارایی اصلی استارت‌آپ‌ها «کاربر فعال»، «داده»، «الگوریتم» و «برند» است، اما در صورت مالی رسمی جایگاه مشخصی برای این دارایی‌ها وجود ندارد و این امر می‌تواند باعث ایجاد اختلاف بین تحلیلگران سنتی و متخصصان اقتصاد دیجیتال شود.
از طرفی چارچوب‌های نظارتی فعلی با سرعت رشد کسب‌وکارهای دیجیتال هماهنگ نیستند. استارت‌آپ‌ها بر مبنای رشد سریع و تزریق سرمایه مستمر فعالیت می‌کنند، درحالی‌که قواعد بورس ایران بر مبنای سودآوری پایدار طراحی شده است. این تناقض می‌تواند مانع پذیرش شرکت‌های بزرگ دیجیتال شود مگر آنکه رگولاتورها به سمت خلق ابزارهای مالی جدید حرکت کنند.
سوم، موضوع سهام ممتاز و ساختار مالکیت است. بسیاری از استارت‌آپ‌ها علاقه‌مندند پس از ورود به بورس نیز کنترل مدیریتی خود را حفظ کنند. این خواسته در بورس‌های توسعه‌یافته پذیرفته‌شده و با انواع سهام A و B مدیریت می‌شود؛ اما آیا بورس ایران آمادگی پذیرش چنین ساختاری را دارد؟
با ورود شرکت‌های دیجیتال به بورس، رفتار سرمایه‌گذاران نیز تغییر خواهد کرد. در اقتصاد سنتی، سرمایه‌گذار به دنبال سود تقسیمی سالانه است اما در اقتصاد دیجیتال، سرمایه‌گذار به دنبال رشد سرمایه و ارزش بازار شرکت است. این تغییر، می‌تواند موج جدیدی از سرمایه‌گذاران جوان و تکنولوژی‌محور را به بازار جذب کند و در نتیجه، حجم معاملات و عمق بازار افزایش یابد.
اگر بازار سرمایه ایران بخواهد سهم خود را در اقتصاد دیجیتال تثبیت کند، باید سه اقدام اساسی انجام دهد:
طراحی مدل‌های ارزش‌گذاری جدید برای دارایی‌های دیجیتال، ایجاد تابلوی ویژه پذیرش استارت‌آپ‌ها با قواعد متناسب با اقتصاد دیجیتال، توسعه ابزارهای مالی نو مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های بورسی یا صندوق‌های داده‌محور. در غیر این صورت، استارت‌آپ‌ها راه دیگری را انتخاب خواهند کرد: جذب سرمایه از طریق رمزارزها، مهاجرت به بورس کشورهای دیگر یا ورود به بازارهای غیررسمی.
ورود استارت‌آپ‌ها به بورس نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی استراتژیک برای بقا و تحول بازار سرمایه ایران است. این روند می‌تواند بورس را از بازاری بر پایه دارایی‌های فیزیکی، به بازاری مبتنی بر نوآوری و رشد دیجیتال تبدیل کند. اکنون که نسل جدیدی از پلتفرم‌ها آماده ورود به تابلوی بورس هستند، پرسش اصلی این است: آیا بورس ایران خود را برای پذیرش یونیکورن‌های دیجیتال آماده کرده است یا قرار است فرصت دیگری را به بازارهای موازی واگذار کند؟
* فعال اقتصادی
