هر چند این چالش‌ها برای تمام حوزه معدن یکسان است، اما با ضریب و تاثیر بیشتری برای معادن کوچک نمود پیدا میکند. برای مثال تامین و فروش مواد ناریه انحصارا در اختیار وزارت دفاع است و کمبود آن به معضلی برای معدنکاران تبدیل شده است. همین موضوع با شدت بیشتری به معضلی برای معادن کوچک که دسترسی کمتر و منابع مالی محدودتری در اختیار دارند، تبدیل شده است. این وضعیت در مورد تامین سوخت هم صدق میکند، در حالی معادن بزرگ با دسترسی‌های ویژه و پرداخت هزینه بیشتر به سوخت جایگزین دست پیدا می‌کنند، معادن کوچک این امکان را ندارند.
علاوه بر موارد مذکور مشکلاتی نیز در حکمرانی معدنی مشهود است. برای نمونه سیاستگذار درصد حقوق دولتی را برای معادن کوچک و بزرگ به طور یکسان افزایش می‌دهد. این در حالی است که به طور معمول معادن کوچک صرفا یک حلقه از زنجیره هستند و حاشیه سود پایینی دارند. درحالی‌که معادن بزرگ یک زنجیره کامل را در اختیار دارند و سود آنها قابل قیاس با معادن کوچک نیست. شرایط فعلی سبب شده تا معادن کوچک که حاشیه سود کمی دارند با سرعت بیشتری به سمت تعطیلی حرکت کنند. در چنین شرایطی احیا این دست از معادن نیازمند همکاری و توجه ویژه‌ای است.
در همین رابطه، مهرداد اکبریان، نایب رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران به «دنیای اقتصاد» گفت: از نظر تعداد پروانه‌های بهره‌برداری ۸۳ درصد معادن ایران کوچک و متوسط و ۱۷ درصد معادن مقیاس بزرگ هستند. اما اگر از نظر میزان تولید بررسی کنیم، ۹۰ درصد میزان تولید مربوط به معادن بزرگ و ۱۰ درصد مربوط به معادن کوچک است. در حال حاضر برخی از معادن به دلیل این که توجیه اقتصادی ندارند تعطیل هستند. برخی دیگر نیز در شرایط فعلی فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. گروهی دیگر از معادن هم تعطیل نیستند، اما به امید حمایت‌ها با حداقل میزان ظرفیت فعالیت می‌کنند تا شاید تغییر در شرایط بازار باعث بهبود در وضعیت آنها شود.
اکبریان افزود: روند توسعه معادن در یک دهه اخیر به صورتی بوده که هر زمان معدنکاران فرصت صادرات و بازار خوب در اختیار داشته‌اند، معدن توسعه پیدا کرده است. متاسفانه حمایت‌های داخلی مانند تسهیلات بانک‌ها چندان کمک حال معادن کوچک و متوسط نبوده است. اکثریت سرمایه‌گذاری و طرح‌های توسعه‌ای که در معادن کوچک و متوسط از اوایل دهه ۹۰ انجام شده است، بیشتر به دلیل فروش رشد صادرات بوده است.
اکبریان در ادامه گفت: معادن کوچک تابع مستقیم معادن بزرگ هستند که زنجیره‌ها را کامل در اختیار دارند. این وضعیت برای معادن کوچک نقطه ضعف است. هر گاه شرایط بهتر می‌شود به تبع معادن کوچک می‌توانند نفس بکشند و هر گاه چالش‌هایی مانند ناترازی انرژی ایجاد می‌شود معادن کوچک اولین لایه‌ای هستند که نمی‌توانند محصول خود را به فروش برسانند. در نتیجه مدیران در این مجموعه‌ها مجبور به فروش زیر قیمت و کاهش حاشیه سود و یا تعطیلی می‌شوند.
وی در ادامه گفت: اگر دولت اجازه می‌داد صادرات به درستی انجام شود و حداقل فرصت صادرات را به معادن کوچک و متوسط می‌داد، وابستگی معادن کوچک به بازار داخل از بین می‌رفت. به‌طوری که این معادن می‌توانستند حاشیه سود بالاتری داشته باشند و طرح‌های توسعه‌ای خود را دنبال کنند.
نایب رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران تصریح کرد: سیاستگذاری دولت و حکمرانی معدنی برای معادن بزرگ و کوچک یکسان است. این نقص است و سیاستگذاری باید برای هر دو بخش متفاوت باشد. نمی‌توان آن‌طور که درباره معادن بزرگ با‌میلیون‌ها تن استخراج صحبت می‌کنیم راجع‌به یک معدن ۲۰۰ تنی هم صحبت کنیم. مجلس زمانی که بودجه را بررسی میکند، برای بخش معدن به عنوان محل تامین هزینه‌های دولت، اعداد غیرمنصفانه‌ای را پیشنهاد می‌دهد و دولت را مکلف به دریافت این مبالغ میکند.
زمانی که این اعداد تصویب می‌شود شرکت‌های بزرگ معدنی که زنجیره کامل دارند، درنظرگرفته می‌شوند. مشخص است واحدهایی که این زنجیره را دارند سود بیشتری نسبت به یک معدن کوچک که فقط سنگ‌آهن تولید میکند، کسب می‌کنند. با این روش سنجش، حقوق دولتی برای معادن کوچک و متوسط به یک رقم غیرقابل پرداخت تبدیل می‌شود. هر چند حقوق دولتی بالا مورد اعتراض معدنکاران کوچک قرار می‌گیرد، اما تا به این وضعیت رسیدگی شود یک سال زمان می‌گذرد و رقم جدید به رقم قبلی اضافه می‌شود.
اکبریان توضیح داد: فرمول محاسبه حقوق دولتی در معادن کوچک و بزرگ متفاوت است، اما درصد افزایش یکسان است و به عدد بزرگی برای معادن کوچک و متوسط تبدیل می‌شود. معادن کوچک یک بخش از زنجیره را دارند و نمی‌توانند مانند معادن بزرگ از تمام حلقه‌هایی که در اختیارشان است، سود کسب کنند.
به گفته وی، معدن یک‌سری نیاز مانند سوخت، مواد ناریه و ماشین‌آلات دارد و بدون این موارد امکان فعالیت وجود ندارد. در حال حاضر معادن با مشکل تامین مواد ناریه مواجه هستند. مصرف ناریه بیشتر از تولید است و اجازه واردات به بخش خصوصی هم داده نمی‌شود. حتی اگر اجازه واردات هم بدهند با دلار بیش از صد هزار تومان، مواد ناریه با قیمت بالایی وارد می‌شود و معادن کوچک قدرت خرید این مواد با قیمت مذکور را ندارند. بحث به موقع رسیدن مواد ناریه هم مطرح است. این مواد باید در فصل کار به دست معدنکار برسد. در فصل زمستان و زمان بارش‌ها امکان استفاده از مواد ناریه برای معادن وجود ندارد.
اکبریان با اشاره به مشکلات انرژی و سوخت گفت: قیمت سوخت هم به معضلی برای معادن کوچک تبدیل خواهد شد. در حال حاضر، از افزایش ۱۵ برابری قیمت سوخت معادن صحبت می‌شود. بسیاری از معادن به هیچ عنوان توانایی پرداخت چنین رقم‌هایی را برای سوخت ندارند. تا حدی شرایط را به لحاظ داخلی و خارجی سخت شده که افزایش قیمت سوخت برای معادن تبدیل به یک موضوع چالش برانگیز شده است. این رقم‌های سوخت معادن کوچک را دچار رکود جدی خواهد کرد، به طوری که دیگر توجیهی برای کار نداشته باشند. علاوه بر قیمت سوخت، موضوع کیفیت و میزان موجودی سوخت هم معضل است. ماشین‌آلات جدید با سوخت بی‌کیفیت کار نمی‌کنند و سریعا مستهلک می‌شوند. این روند در معادن کوچک بیشتر نمایان می‌شود.
نایب رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران درخصوص تاثیر معادن کوچک بر میزان اشتغال‌زایی نیز گفت: این یک خوشبختی برای ایران است که در مناطقی که کار صنعتی و کشاورزی ممکن نیست، معادن و ذخایر معدنی وجود دارد. این موضوع باعث شده در مناطقی که دولت به سختی می‌تواند حضور داشته باشد، بخش خصوصی کمک حال مردم باشد و عدالت اجتماعی برقرار شود. در واقع تاثیرات و ارزش معدنکاری در مورد معادن کوچک و متوسط، بیش از این که در تولید ناخالص ملی باشد مشهود باشد، در مناطقی که این معادن فعال هستند به لحاظ رفاه اجتماعی و اشتغال مشاهده می‌شود.
وی اضافه کرد: وقتی معادن کوچک و متوسط دچار مشکل می‌شوند اشتغال از بین می‌رود. در سال‌های گذشته معدنکاری رونق گرفته بود و افراد برای کار از شهر به روستا مهاجرت می‌کردند. اگر معادن دچار رکود شوند، مجددا شاهد مهاجرت روستا به شهر خواهیم بود.
اکبریان در انتها گفت: معادن کوچک و متوسط وضعیتی خوبی ندارند و حاشیه سود پایینی دارند. اگر همین روند ادامه پیدا کند، شاهد تعطیلی مستمر معادن کوچک و متوسط در کشور خواهیم بود. در چنین شرایطی صرفا در صورتی که از سمت دولت و بازار اقدام موثری انجام شود، این معادن می‌توانند به فعالیت ادامه بدهند. اگر دولت صادرات را رونق دهد و قیمت ارز تک نرخی شود، درصد عمده‌ای از معادن کوچک که در شرایط تعطیلی هستند می‌توانند به چرخه تولید بازگردند.
با توجه به نقش پررنگی که معادن کوچک در اشتغال‌زایی و توسعه و آبادانی مناطق اطراف ایفا می‌کنند، رونق فعالیت این معادن اهمیت دارد. کارشناسان حوزه معدن در شرایط که فعالان اقتصادی با تحریم و تورم درگیر هستند، دریافت حقوق دولتی براساس میزان توانایی، تسهیل صادرات و واردات ماشین‌آلات، ارائه تسهیلات توسط بانک‌ها برای تامین مالی و رفع ناترازی انرژی را لازمه توسعه معادن کوچک می‌دانند.
