خبرگزاری مهر- گروه استانها: استان زنجان سال زراعی گذشته را در حالی سپری کرد که با کاهش قابل توجه بارش‌ها و افزایش دما مواجه بود و میانگین بارش‌ها نسبت به بلندمدت بیش از ۱۰ درصد کاهش یافته است. هشدارها درباره تداوم خشکسالی و اثرات نگران‌کننده تغییر اقلیم در این منطقه شدت گرفته است و میانگین بارش‌ها نسبت به بلندمدت بیش از ۱۰ درصد کاهش یافته است. بیش از ۹۶ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی خفیف تا بسیار شدید است. پیش‌بینی‌ها نیز کاهش بارش‌ها و افزایش دما در ماه‌های پیش رو را نشان می‌دهد که می‌تواند بارش برف را کاهش داده و خشکی هوا را تشدید کند.
این عوامل نه تنها منابع آب و کشاورزی استان را در معرض تهدید قرار می‌دهد، بلکه نیازمند بازنگری فوری در مدیریت مصرف آب و سازگاری با شرایط اقلیمی جدید است. گفت‌وگوی تفصیلی با محمدرضا رحمان‌نیا مدیرکل هواشناسی استان زنجان، تصویری جامع از وضعیت فعلی و آینده اقلیم استان ارائه می‌دهد و راهکارهای مقابله با چالش‌های اقلیمی را بررسی می‌کند.
*میزان بارش در سال زراعی گذشته (مهر ۱۴۰۳ تا شهریور ۱۴۰۴) در سطح استان زنجان چگونه بوده است؟
بر اساس پیش بینی‌های فصلی پاییز امسال بارش‌های جوی کاهش می‌یابد و از نیمه دوم آذرماه می‌توان انتظار بارندگی نرمال داشت.
در بازه زمانی ابتدای مهر ۱۴۰۳ تا پایان شهریور ۱۴۰۴ میزان بارش ثبت‌شده در سطح کشور به‌طور میانگین ۱۳۸ میلی‌متر بوده که در مقایسه با میانگین بلندمدت (۳۹ ساله) کاهشی معادل ۴۱ درصد و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۴۰ درصد کاهش را تجربه کرده است.
بارش سال زراعی گذشته ۲۷۶.۱ میلی‌متر گزارش شده که نسبت به میانگین بلندمدت استان، کاهش داشته است
بارش سال زراعی گذشته ۲۷۶.۱ میلی‌متر گزارش شده که نسبت به میانگین بلندمدت استان، یعنی ۳۱۰.۴ میلی‌متر، حدود ۱۱ درصد کاهش داشته است. با این حال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۴ درصد کاهش را شاهد بودیم، به بیان دیگر، در سال زراعی گذشته تنها ۸۹ درصد میانگین بلندمدت بارش در استان محقق شده است.
در بین شهرستان‌های استان، بیشترین میزان بارش مربوط به شهرستان ایجرود ۳۴۵ میلی‌متر و کمترین بارش مربوط به شهرستان زنجان با ۲۲۸.۹ میلی‌متر بوده است.
در حوزه دما نیز، میانگین دمای سال زراعی گذشته در استان ۱۲.۱ درجه سلسیوس بوده است که شهرستان طارم با ۱۴.۱ درجه گرم‌ترین و سلطانیه با ۱۰.۲ درجه سردترین شهرستان‌ها بودند.
*وضعیت بارش و دما در سال زراعی جاری (از مهر ۱۴۰۴ تاکنون) چگونه است؟
در سال زراعی جاری که از مهر ۱۴۰۴ آغاز شده، میانگین بارش کشور طی ۲۵ روز نخست تنها ۱.۴ میلی‌متر بوده که نسبت به بلندمدت ۶۷.۴ درصد و نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است، در همین مدت، میزان بارش استان زنجان ۰.۳ میلی‌متر ثبت شده که در مقایسه با آمار بلندمدت ۹۵.۲ درصد و نسبت به سال گذشته ۹۳.۹ درصد کاهش نشان می‌دهد.
زنجان، ابهر، ایجرود، خدابنده، خرمدره و ماه‌نشان تقریباً بدون بارش بودند
بیشترین میزان بارش متعلق به شهرستان طارم با ۲.۹ میلی‌متر بوده و سایر شهرستان‌ها از جمله زنجان، ابهر، ایجرود، خدابنده، خرمدره و ماه‌نشان تقریباً بدون بارش بودند. دمای میانگین استان در این مدت ۱۵.۶ درجه سلسیوس گزارش شده که نسبت به آمار بلندمدت، ۰.۴ درجه افزایش داشته است.
*پیش‌بینی هواشناسی استان زنجان برای بارش و دما در ماه‌های آینده چیست؟
بر اساس نقشه‌های پیش‌بینی فصلی، برای بازه نیمه مهر تا نیمه آبان و همچنین نیمه آبان تا نیمه آذر، کاهش بارش نسبت به نرمال در سطح استان پیش‌بینی می‌شود.
از نیمه آذر تا نیمه دی وضعیت به نرمال نزدیک می‌شود، اما دوباره از نیمه دی تا نیمه بهمن کاهش جزئی پیش‌بینی شده و نهایتاً از نیمه بهمن تا نیمه اسفند بارش‌ها در محدوده نرمال خواهد بود.
بارش‌های قابل توجه از نیمه آذر به بعد آغاز خواهند شد، هرچند این تأخیر احتمال جبران کسری بارش‌های ابتدایی را کاهش می‌دهد و باید منتظر بارش‌های زمستانه و بهاره باشیم تا بخشی از این کمبود جبران شود.
*میزان خشکسالی در استان زنجان چگونه بوده و چه میزان از مساحت استان درگیر خشکسالی است؟
دمای استان در نیمه مهر تا نیمه دی ماه ۰.۵ تا ۱ درجه سلسیوس گرم‌تر از نرمال و در نیمه دی تا نیمه اسفند ۱ تا ۲ درجه سلسیوس گرم‌تر از نرمال پیش‌بینی می‌شود و این بدان معناست که احتمال کاهش بارش‌های برف و افزایش سهم بارش‌های مایع (باران) وجود دارد. ۹۶ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است.
طبق شاخص خشکسالی SPEI که بر مبنای داده‌های ۱۰ ساله تهیه شده، بیش از ۹۶ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی خفیف تا بسیار شدید است و با توجه به ادامه کم‌بارشی و گرمایش هوا، تداوم خشکسالی در استان حتمی است. در چنین شرایطی، لازم است دستگاه‌های متولی در حوزه کشاورزی، صنعت و منابع طبیعی، مصرف منابع آبی را بهینه‌سازی کرده و مردم نیز در صرفه‌جویی آب مشارکت داشته باشند.
*تغییرات الگوی بارش چه تأثیراتی بر فصل‌ها و میزان بارش در استان دارد؟
تغییر الگوی بارش و افزایش دما نشانه‌های بارز تغییر اقلیم در استان و کشور است به‌جای بارش‌های گسترده و همگن، شاهد بارش‌های کوتاه‌مدت، رگباری و گاه سیل‌آسا هستیم که بر این اساس، برنامه‌ریزی سازگار با شرایط اقلیمی جدید باید در دستور کار تمام نهادها قرار گیرد.
به طور کلی برای همه مدل‌ها و سناریوها افزایش دما در دوره‌های آینده نسبت به دوره پایه مشاهده می‌شود.در دوره ۲۰۲۱ تا ۲۰۴۰ دمای میانگین به عنوان نمونه برای زنجان با مدل ACCESS-CM۲ بطور متوسط ۱.۳۶ درجه سلسیوس افزایش می‌یابد در حالی که افزایش دمای زمستان‌ها ۱.۶۸ درجه خواهد بود که بیشتر از میانگین افزایش دمای میانگین آن است.
*روند افزایش دما در استان زنجان در سال‌های آینده چگونه پیش‌بینی شده است؟
برای دوره آینده میانی ۲۰۴۱ تا ۲۰۶۰ این افزایش ۲.۰۳ درجه سلسیوس است، که افزایش دمای زمستان‌ها ۲.۱۹ درجه سلسیوس خواهد بود. تا آخر قرن حاضر (۲۱۰۰ میلادی) دمای میانگین بین ۲.۳۱ درجه سلسیوس با سناریوی خوش‌بینانه و تا ۴.۳۹ درجه سلسیوس در حالت بدبینانه افزایش می‌یابد.
افزایش دمای زمستان‌ها ۳.۶۹ درجه سلسیوس خواهد بود و تغییرات دمای مینیمم و ماکزیمم هم دارای روند افزایشی است
افزایش دمای زمستان‌ها ۳.۶۹ درجه سلسیوس خواهد بود و تغییرات دمای مینیمم و ماکزیمم هم دارای روند افزایشی است. در حالت خوش‌بینانه دمای مینیمم سالانه استان ۱.۸۴ سلسیوس و در حالت بدبینانه ۴.۲۶ درجه سلسیوس زیاد می‌گردد.
همچنین دمای ماکزیمم در حالت خوش بینانه ۲.۰۱ سلسیوس و در حالت بد بینانه ۴.۴۸ سلسیوس افزایش می‌یابد. با توجه به تغییرات دمای مینیمم و ماکزیمم تغییرات شبانه روزی دما در حالت خوش بینانه ۰.۱۷ سلسیوس و در حالت بد بینانه ۰.۲۲ سلسیوس افزایش داشته و بنابر این رو به خشکی است و به طور کلی غالباً روند تغییرات بارش در سطح استان کاهشی است. در اکثر مناطق استان زنجان مقدار بارش در ماه‌های گرم و خشک یا کم بارش (ژوئن تا اکتبر) افزایش و در بقیه ماه‌های سرد و مرطوب یا پربارش کاهش می‌یابد.
به طور کلی اختلاف بین بارش ماه‌های مرطوب و ماه‌های خشک کاهش مشاهده می‌شود و شاید بتوان گفت بارش در طول سال یکنواخت‌تر می‌شود. افزایش حد آستانه بارش‌های سنگین و سیل آسا از پیامدهای تغییر رژیم بارش است این می‌تواند به خاطر افزایش بارش در فصل تابستان باشد که معمولاً ناشی از ابرهای همرفتی است.
وقوع بارش‌های اندک در تعداد دفعات محدود و به صورت سیل آسا از دیگر پیامدهای تغییر الگوی بارش است، همچنین کاهش دامنه بارش ناشی از افزایش بارش فصل خشک و کاهش بارش فصل مرطوب باعث یکنواختی بارش در طول سال می‌شود و این می‌تواند در امور مختلف مانند کشاورزی تأثیرگذار باشد.
*با توجه به این شرایط، چه توصیه‌هایی برای مسئولان و مردم دارید؟
در شرایط فعلی، ضروری است که دستگاه‌های متولی کشاورزی، صنعت و منابع طبیعی، مصرف منابع آبی را بهینه کنند و مردم نیز در صرفه‌جویی آب همکاری کنند. برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و سازگار با تغییرات اقلیمی برای حفظ منابع آب و کاهش آسیب‌های ناشی از خشکسالی و تغییر اقلیم بسیار اهمیت دارد.
