با پررنگ‌تر شدن سیاست‌های حمایتی و پرداخت‌های معیشتی، دهک‌بندی به کلید دسترسی به مزایا تبدیل شده است. طبیعی است که جامعه‌ی سالمندان و بازنشستگان—که بخش بزرگی از خانوارهای کم‌درآمد را تشکیل می‌دهند—بخواهند بدانند جایگاهشان در دهک‌ها کجاست و این جایگاه چگونه بر یارانه بازنشستگان اثر می‌گذارد. این گزارش، نقشه‌ی راهی است برای فهم معیارها، روش استعلام، خطاهای پرتکرار و شیوه‌ی اعتراض.
دهک‌بندی یعنی تقسیم کل خانوارها به ده گروه مساوی بر اساس سطح توان اقتصادی. دهک‌های ۱ تا ۳ عموماً «کم‌برخوردار»، دهک‌های ۴ تا ۷ «میانی» و دهک‌های ۸ تا ۱۰ «پردرآمد» تلقی می‌شوند. سیاست‌گذار، مزایا را هدفمند می‌کند: هرچه دهک پایین‌تر، سهم یارانه بازنشستگان بیشتر.
نکته راهبردی: دهک بر مبنای خانوار سنجیده می‌شود نه فرد؛ بنابراین حقوق بازنشستگی به‌تنهایی تعیین‌کننده نیست و درآمد یا دارایی سایر اعضای خانواده هم وارد محاسبه می‌شود.
اگر یک بازنشسته حقوق حداقلی دارد، و هیچ درآمد مکملی (مثل اجاره، سود سپرده، کار پاره‌وقت یا کسب‌وکار خانوادگی) در کار نیست، معمولاً خانوار در دهک‌های ۱ تا ۵ قرار می‌گیرد. به‌ویژه وقتی خانوار چند نفره باشد، نسبت درآمد به نفر کمتر شده و دهک پایین‌تر می‌آید. در نتیجه، یارانه بازنشستگان برای این گروه معمولاً حفظ و در طرح‌های غیرنقدی (مثل کالابرگ) پررنگ‌تر می‌شود.جمع‌بندی سریع: «حقوق حداقلی + نبود درآمد جانبی + خانوار چندنفره» ⇒ احتمال زیاد قرارگیری در دهک‌های پایین و حفظ یارانه بازنشستگان.
۱) حقوق و مستمری بازنشستگی
۲) درآمد سایر اعضای خانوار (فرزند شاغل، همسرِ شاغل، اجاره‌بها، سود سپرده)
۳) دارایی‌ها (املاک، خودروهای ارزشمند، سپرده‌ها)
۴) گردش حساب و تراکنش‌ها (مبالغ غیرعادی واریزی/برداشت)
۵) تعداد اعضای خانوار (درآمد سرانه خانوار)
۶) الگوی هزینه‌کرد (در برخی دوره‌ها، «هزینه» نیز به‌عنوان قرینه‌ی توان اقتصادی لحاظ می‌شود)
هر عامل می‌تواند دهک خانوار را یک یا چند پله جابه‌جا کند و به همان نسبت، یارانه بازنشستگان را دستخوش تغییر سازد.
| رده دهکی | وضعیت کلی مزایا | تأثیر بر یارانه بازنشستگان |
|---|---|---|
| دهک‌های ۱ تا ۳ | بیشترین حمایت نقدی/غیرنقدی | حفظ یارانه بازنشستگان + اولویت در کالابرگ |
| دهک‌های ۴ تا ۷ | حمایت متوسط | احتمال حفظ یارانه نقدی، اما مشروط |
| دهک‌های ۸ تا ۱۰ | حذف از بخش بزرگی از مزایا | حذف یا کاهش یارانه بازنشستگان |
سناریو ۱: بازنشسته حداقلی + خانوار ۴نفره + بدون درآمد جانبی
دهک پایین (۱–۳ یا ۴)، یارانه بازنشستگان حفظ/پررنگ.
سناریو ۲: بازنشسته با حقوق متوسط + اجاره ملک + سپرده با سود ماهانه
جهش دهکی محتمل (۶–۸)، ریسک کاهش/حذف یارانه بازنشستگان.
سناریو ۳: بازنشسته مجرد با حقوق حداقلی + هزینه درمان بالا
با اثبات اسناد درمانی در اعتراض، امکان بازبینی دهک و حفظ یارانه بازنشستگان.
سناریو ۴: خانوار کم‌درآمد ولی تراکنش پرتکرار (مثلاً شارژ صندوق ساختمان یا وجوه امانی)
خطر تشخیص اشتباه دهک؛ باید توضیح مستند در اعتراض بارگذاری شود تا یارانه بازنشستگان حفظ گردد.
۱) به سامانه حمایت وزارت تعاون بروید: hemayat.mcls.gov.ir
۲) کد ملی سرپرست و شماره موبایل به نام سرپرست را وارد کنید.
۳) کد تأیید را بزنید و وضعیت دهک + مشمولیت یارانه بازنشستگان را ببینید.
۴) اگر خطا دیدید، از بخش ثبت درخواست/اعتراض اقدام کنید.
۵) مدارک (فیش مستمری، اجاره‌نامه، اسناد پزشکی، مستندات بانکی) را بارگذاری کنید.
۶) کدرهگیری بگیرید و پیگیری را از همان سامانه یا شماره‌های پاسخ‌گو انجام دهید.نکته: هر بار تغییر در تعداد اعضای خانوار، محل سکونت، شغل فرزند یا وضعیت دارایی را ثبت کنید؛ این تغییرها روی یارانه بازنشستگان اثر دارد.
وام یا مبالغ امانی به‌جای «درآمد» تلقی می‌شود → توضیح کتبی + قرارداد/گردش واریز را بارگذاری کنید.
تراکنش‌های مجتمع/هیئت‌امنای ساختمان به حساب شخصی سرپرست → ریزتراکنش و نامه مدیریت مجتمع را آپلود کنید.
دارایی قدیمی کم‌ارزش به‌عنوان سرمایه پُرارزش سنجیده می‌شود → گواهی ارزش کارشناسی یا سند فرسودگی ارائه کنید.
عدم به‌روزرسانی اطلاعات خانوار (ازدواج/طلاق/تغییر شغل) → اطلاعات را اصلاح کنید تا یارانه بازنشستگان بی‌جهت حذف نشود.
وقتی حقوق ثابت است و جمعیت خانوار بالا، «سرانه درآمد» افت می‌کند و دهک کاهش می‌یابد؛ این برای یارانه بازنشستگان یک امتیاز حمایتی است. اگر در چنین شرایطی حذف یارانه رخ داد، احتمالاً خطای سیستمی یا عدم ثبت درآمد/هزینه به‌صورت واقعی رخ داده؛ حتماً اعتراض مستند کنید.
در برخی دوره‌ها، سیاست‌گذار برای کاهش خطا، هزینه واقعی خانوار را هم ملاک قرار می‌دهد (نظیر قبوض، خریدهای بزرگ، شهریه مدارس). اگر هزینه‌ها یک‌باره به‌دلیل درمان یا جابه‌جایی مسکن بالا برود، ریسک تشخیص نادرست دهک وجود دارد و ممکن است یارانه بازنشستگان به‌اشتباه کاهش یابد. راه‌حل: مدارک هزینه‌های استثنایی را در اعتراض بارگذاری کنید.
دریافت اجاره‌بها با رقم مؤثر
سود سپرده‌های بانکی بزرگ
خودروی لوکس یا چند ملک غیرمصرفی
تراکنش‌های بانکی غیرمتعارف
ثبت‌نشدن تغییرات خانوار (مثلاً خروج فرزند از خانوار)
در این حالات، دهک خانه‌وار بالا می‌رود و یارانه بازنشستگان به‌صورت قانونی کاهش/حذف می‌شود.
اطلاعات خانوار را به‌روز نگه دارید.
اسناد درآمد/هزینه شفاف باشد.
تراکنش‌های امانی را تفکیک کنید (حساب جداگانه).
در صورت خطا، سریع اعتراض ثبت کنید.
در اعتراض، مدرک حرف اول را می‌زند.
سامانه حمایت (hemayat.mcls.gov.ir) ⇒ بخش اعتراض
بارگذاری مستندات (فیش حقوقی، قرارداد اجاره، اسناد درمانی، نامه مجتمع، گردش حساب)
دریافت کدرهگیری و پیگیری آنلاین/تلفنی
در صورت عدم حصول نتیجه، ثبت شکایت اداری از مسیرهای رسمی (دفاتر پیشخوان دولت/سامانه‌های نظارتی)
حفظ ادب اداری و دقیق‌نویسی در شرح درخواست (اثر مستقیم بر سرعت رسیدگی)
حتی اگر مبلغ یارانه نقدی ثابت بماند، سیاست‌گذار ممکن است در قالب کالابرگ یا اعتبار خرید کالاهای ضروری، به دهک‌های پایین‌تر مزایای بیشتری بدهد. به همین دلیل، ماندن در دهک‌های حمایتی برای افزایش «ارزش واقعی یارانه بازنشستگان» اهمیت دارد.
از گردش بی‌دلیل مبالغ بالا در حساب شخصی بپرهیزید.
حساب جداگانه برای وجوه امانی یا کارهای مشارکتی باز کنید.
مدارک همه پرداخت‌های درمانی/تحصیلی را نگه دارید.
اگر منزل قدیمی و کم‌ارزش است، گواهی کارشناسی تهیه کنید تا دهک‌سنجی دقیق شود.
۱) آیا همه بازنشستگان در یک دهک هستند؟ خیر. دهک خانوارمحور است و به درآمد/دارایی همه اعضا بستگی دارد.
۲) حقوق حداقلی یعنی حتماً دهک پایین؟ عموماً بله، اگر درآمد جانبی و دارایی مؤثر نداشته باشید.
۳) چگونه دهکمان را ببینیم؟ در hemayat.mcls.gov.ir با کد ملی و موبایل سرپرست.
۴) تراکنش‌های امانی به‌عنوان درآمد حساب می‌شود؟ ممکن است؛ حتماً در اعتراض توضیح و مدرک بارگذاری کنید.
۵) اگر یارانه قطع شد، برگرداندنش ممکن است؟ با اعتراض مستند و اثبات شرایط اقتصادی واقعی، بله.
۶) چرا همسایه مشابه من یارانه دارد و من نه؟ تفاوت در جزئیات تراکنش، دارایی یا اطلاعات ثبتی است؛ مقایسه‌ی ظاهری کافی نیست.
۷) چند وقت یک‌بار دهک به‌روزرسانی می‌شود؟ دوره‌ای؛ هر زمان تغییر ایجاد شد، اطلاعات را به‌روز کنید.
۸) اگر اینترنت نداریم؟ از دفاتر پیشخوان دولت برای استعلام/اعتراض کمک بگیرید.
دهک‌بندی ابزار هدف‌گیری حمایت‌هاست؛ برای یارانه بازنشستگان حیاتی است.
حقوق حداقلی اغلب به دهک پایین منجر می‌شود، به شرط نبود درآمد/دارایی اضافه و ثبت درست اطلاعات.
هر خطای سیستمی را با اعتراض مستند پیگیری کنید.
برای افزایش قدرت واقعی یارانه بازنشستگان، طرح‌های غیرنقدی را هم دنبال کنید (کالابرگ و…).
