عصر ایران - دقیقا صد سال از زمانی می گذرد که پاریس، پایتخت هنر، میزبان رویدادی شد که معماری جهان را تغییر داد. «نمایشگاه بین المللی هنرهای تزئینی و صنعتی مدرن» سبکی به نام آرت دکو را معرفی کرد؛ سبکی که مترادف با شکوه، قدرت و مدرنیته پر زرق و برق بود.
این زبان دیداری جدید با ستون های غول آسا، تزئینات هندسی و خطوط عمودی کوبنده، به سرعت مرزها را درنوردید و حتی به اتحاد جماهیر شوروی رسید تا در قالب سازه های مونومنتال، روایتگر جاه طلبی های بزرگ دولت جدید باشد. در ادامه، 10 نمونه برتر از سبک آرت دکو در معماری شوروی معرفی می شوند.
معماران، ولادیمیر شچوکو و ولادیمیر گلفریخ، در اواخر دهه 1920 در رقابت برای طراحی ساختمان جدید کتابخانه لنین پیروز شدند. این ساختمان با مونومنتالیسم (یادبودگرایی) و دکور نئوکلاسیک نسبتا ساده خود که شامل ستون های بتن مسلح، یک رواق با نقش برجسته ها، و همچنین گروهی از مجسمه ها در امتداد سقف است، مشخص می شود.
پروژه این ساختمان، که در ابتدا برای شورای کار و دفاع در نظر گرفته شده بود، در دهه 1930 توسط معمار ساختارگرا، آرکادی لانگمن، تکمیل شد. نمای سنگ آهک خاکستری، خطوط موجز ستون نماها و تقریبا فقدان کامل تزئینات، باعث تعجب معماران همکار او شد، اما همچنان ظاهری مدرن دارد.
در اوایل دهه 1930، معمار بوریس ایوفان، که پیش از آن در آمریکا معماری آرت دکو را مطالعه کرده بود، این ساختمان مسکونی را برای نخبگان شوروی ساخت. اگرچه این ساختمان دارای ویژگی های ساخت گرایی متاخر است، اما عملکردگرایی ذاتی سبک جدید در آن به وضوح دیده می شود.
ساختمان های بلندمرتبه ای که پس از جنگ جهانی دوم ساخته شدند، معمولا به سبک امپراتوری استالینیستی نسبت داده می شوند. اما، به رغم طرح های متفاوت، همه آنها نشانه هایی از آرت دکو را در خود دارند. این موضوع به ویژه در ساختمان اصلی دانشگاه دولتی مسکو یا ساختمان وزارت امور خارجه مشهود است.
به دنبال الگوی دانشگاه دولتی مسکو، ساختمان انستیتوی پلی تکنیک چلیابینسک نیز در دهه 1950 به همان سبک ساخته شد. به دلیل کمپین خروشچف علیه «افراط های معماری»، دکورهای اضافی از پروژه حذف شدند و نتیجه نهایی سبکی موجزتر اما همچنان با روح آرت دکو بود.
این ساختمان مسکونی برای کارمندان ارشد حزب در سیبری توسط معماران ویتالی ماسلنیکوف و آندری کریاچکوف ساخته شد. اعتقاد بر این است که آنها از آثار آگوست پره، معمار فرانسوی، الهام گرفته اند و برای پروژه خود در «نمایشگاه بین المللی هنر و فناوری در زندگی مدرن» 1937 پاریس، جایزه «گرند پری» را دریافت کردند.
ویژگی اصلی این غرفه، مجسمه «کارگر و زن کولخوز» اثر ورا موخینا بود، در حالی که طراحی معماری توسط بوریس ایوفان انجام شد. مجموعه ای از لبه های افقی که شبیه پله های مستطیل شکل بودند، مجسمه را از نظر بصری تکمیل کرده و تقلیدی از یک حرکت مورب به سمت بالا را ایجاد می کرد که برای ایده شوروی بسیار نمادین بود.
اولین خط مترو مسکو در سال 1935 افتتاح شد و دکوراسیون داخلی بیشتر ایستگاه های اولیه، از جمله «پارک کولتوری»، «کروپوتکینسکایا» و «سوکولنیکی»، دارای ویژگی های آرت دکو با ستون های مرمرین و فرم های موجز بودند. ایستگاه زیبای «مایاکوفسکایا» که در سال 1938 طراحی و در نمایشگاه جهانی نیویورک 1939 برنده جایزه «گرند پری» شد، یکی از درخشان ترین نمونه های آرت دکو محسوب می شود.
امروزه این ساختمان یک مرکز تجاری است، اما در دوران شوروی میزبان دولت لنینگراد بود. سبک التقاطی این بنا، عناصری از دکور مجلل سبک امپراتوری استالینیستی را نشان می دهد. این ساختمان توسط گروهی از معماران تحت هدایت نوی تروتسکی ساخته شد.
این اثر دیگری از معمار نوی تروتسکی است. این ساختمان، اگرچه با ابعاد و ارتفاع خود چشمگیر نیست، اما موجز بودن فرم های خاکستری، ستون ها و ستون نماهای آن، سبک آشنای آرت دکو را تداعی می کند. تاکید اصلی روی رواق مرکزی با بال های جانبی به طور قابل توجه کوتاه تر قرار گرفته است.
