خبرگزاری مهر، گروه استانها- علی عنبری: استان هرمزگان در کرانه خلیج تا ابد فارس، یکی از پهنه‌های تمدنی بسیار بزرگ کشور است که متأسفانه به دلیل وضعیت آب و هوایی و بالا بودن سرعت فرسایش در این منطقه بسیاری از آثار فرهنگی و تمدنی، کمتر از آثار هم قواره در کشور عمر کرده‌اند از این رو ضرورت دارد که نگاه به آثار باستانی و میراث فرهنگی در این پهنه کمی متفاوت باشد، از پل لاتیدان تا عمارت کلاه فرنگی و تلگراف خانه جاسک هر کدام روایتی از تاریخ برای مردم هرمزگان دارند و بی توجهی به آنها موجب خواهد شد که اصالت و فرهنگ این مرز و بوم به دست فراموشی سپرده شود، حال آنکه می‌دانیم بسیاری از تمدن‌ها در کنار آب شکل گرفته‌اند و سبقه دریانوردی منطقه ایجاب می‌کند که امروز آثاری بیش از اینکه هست داشته باشیم.
همانطور که گذشتگان در برابر ما مسئول بوده‌اند ما نیز در برابر آیندگان مسئول خواهیم بود و یکی از جلوه‌های ایفای مسئولیت در این حوزه توجه به میراث فرهنگی است و یکی از این میراثی که دچار غفلت‌ها شده است عمارت کلاه فرنگی بندرعباس است که تقریباً اولین بنای ساخته شده در بندرعباس بوده است.
حیدر حیدری نژاد معروف به استاد حیدر احمد، نویسنده، شاعر و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ مکران غربی و هرمزگان، در گفتگو با خبرنگار مهر، از وضعیت نابسامان آثار تاریخی جنوب کشور ابراز نگرانی کرد و با اشاره به دو بنای شاخص «کلاه‌فرنگی بندرعباس» و «تلگرافخانه جاسک»، این دو اثر را «نمادهای هویت تاریخی و ارتباط جهانی هرمزگان» دانست که امروز در سایه بی‌توجهی و بی‌عملی، در آستانه نابودی قرار گرفته‌اند.
تلاش برای دفاع از میراث فراموش‌شده هرمزگان
حیدر حیدری نژاد در ابتدای گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به حرکت خودجوش مردم و هنرمندان برای جمع‌آوری امضا در حمایت از عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس گفت: این اقدام مردمی فراتر از یک مطالبه فرهنگی ساده است؛ این فریاد مردمی است در دفاع از حافظه تاریخی چند صد ساله هرمزگان؛ مردم می‌گویند نمی‌خواهیم بنایی که نماد تمدن، تجارت و هویت دریایی است، زیر آوار فراموشی دفن شود.
او با بیان اینکه عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس یادگار دوران صفویه و تجارت جهانی ایران است افزود: در حدود سال ۱۶۶۵ میلادی، در دوره شکوفایی تجارت دریایی خلیج فارس، کمپانی هند شرقی هلند این بنا را ساخت تا مرکز تجارت و مبادله بین‌المللی در بندرعباس باشد. معماری آن با سقف هشت‌ضلعی مخروطی، برگرفته از سبک اروپایی و در عین حال تلفیقی از هنر ایرانی است؛ از همین رو، مردم آن را کلاه‌فرنگی نامیدند.
این پژوهشگر با تأسف از وضعیت امروز این بنا گفت: کلاه‌فرنگی امروز در دل شهر، اما در محاصره فراموشی است. در محوطه حوزه علمیه رها شده، بخشی از سقف‌ها فرو ریخته، دیوارهایش رطوبت‌زده و چوب‌هایش پوسیده‌اند. هشدارهای متعدد از سوی دلسوزان داده شده اما گوش شنوایی وجود ندارد.
او افزود: روزگاری این عمارت مرکز گمرک، دارالحکومه و محل تردد تجار جهانی بود، اما امروز به یک محوطه خاموش بدل شده است. آیا سزاوار است سند زنده تاریخ تجارت دریایی ایران به چنین روزی بیفتد؟
حیدر احمد حرکت مردمی برای نجات کلاه‌فرنگی را «اعلام یک همبستگی عمومی» دانست و گفت: امضاهای مردمی جمع شده در واقع صدای واحدی است که می‌گوید ما هنوز به تاریخ خود زنده‌ایم و اجازه نمی‌دهیم حافظه سنگی این شهر به تلی از خاک تبدیل شود.
تلگرافخانه جاسک نقطه اتصال جهانی
استاد احمد در بخش دوم گفتگو به شرق استان و مکران تاریخی اشاره کرد؛ جایی که عمارت تلگرافخانه جاسک، یکی از نخستین مراکز ارتباط جهانی ایران، گرفتار سرنوشتی مشابه است.
او توضیح داد: این عمارت در سال ۱۸۶۹ میلادی، هم‌زمان با گسترش خطوط تلگراف بین هند و اروپا، توسط انگلیسی‌ها در جاسک ساخته شد. در آن دوران، جاسک نقطه‌ای استراتژیک در نقشه ارتباطات جهانی بود و این ساختمان، بخشی از شبکه‌ای بود که آسیا را به اروپا متصل می‌کرد. از این‌رو، می‌توان گفت اینجا مبدأ حضور ایران در عرصه ارتباطات جهانی است.
پژوهشگر تاریخ مکران ادامه داد: این بنای باارزش در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد، اما اکنون سال‌هاست که نه پژوهشگران اجازه بازدید از آن را دارند و نه گردشگران می‌توانند از نزدیک شاهد تاریخ باشند و این یعنی حذف تدریجی یک نماد جهانی از حافظه عمومی مردم.
او با اشاره به بی‌عملی نهادهای مسئول گفت: اگر چه چند بار بحث تبدیل این بنا به موزه مطرح شد و وعده‌هایی درباره مرمت آن داده‌اند، اما تاکنون هیچ اقدامی عملی نشده است. تلگرافخانه جاسک می‌توانست به موزه‌ای از تاریخ ارتباطات، فناوری و نقش ایران در شبکه جهانی تبدیل شود و موتور محرکه گردشگری مکران باشد، اما امروز خاک می‌خورد.
درخواست برای اقدام فوری و احیای هویت تاریخی جنوب ایران
استاد احمد با تأکید بر اینکه وضعیت کلاه‌فرنگی و تلگرافخانه دو نمونه از ده‌ها اثر مغفول در هرمزگان است، گفت: این بناها فقط سنگ و چوب نیستند، بلکه زبان گویای تمدن ما هستند. هر آجری از آنها، شاهدی بر تاریخ تجارت دریایی، ارتباط فرهنگی و تعامل جهانی مردم این سرزمین است.
او خواستار ورود فوری نهادهای مسئول شد و گفت: برای کلاه‌فرنگی بندرعباس باید تملک کامل انجام شود، از حالت متروکه خارج شود و مرمت اصولی آغاز شود؛ این بنا باید به موزه تجارت دریایی و مرکز فرهنگی فعال شهر تبدیل شود تا دوباره قلب اقتصادی و فرهنگی بندرعباس بتپد.
حیدری نژاد درباره تلگرافخانه جاسک نیز افزود: درخواست ما روشن است؛ خروج این اثر ملی از حصر، واگذاری آن به اداره کل میراث فرهنگی و تبدیل به موزه تاریخ ارتباطات و مکران‌شناسی؛ این اقدام می‌تواند نقطه آغازین بازگرداندن اعتماد مردم و زنده کردن تاریخ فراموش‌شده شرق هرمزگان باشد.
استاد احمد گفت: نجات این دو عمارت تنها یک مطالبه محلی نیست، بلکه آزمونی برای سنجش میزان احترام ما به تاریخ و هویت‌مان است. اگر امروز این بناها را از یاد ببریم، در واقع بخشی از وجود خود را نابود کرده‌ایم. هرمزگان شناسنامه دریایی ایران است و این شناسنامه باید زنده بماند.
دو گام اساسی برای احیای عمارت کلاه فرنگی
محمد آشوری تازیانی استاندار هرمزگان در حاشیه بازدید از عمارت کلاه فرنگی بندرعباس در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه احیای عمارت کلاه‌فرنگی از مطالبات جدی مردم بندرعباس است، اظهار کرد: با توجه به قدمت تاریخی و تجربه‌های گوناگونی که این بنا پشت سر گذاشته، لازم است برای احیای آن اقدام جدی صورت گیرد تا این مطالبه عمومی مردم جامه عمل بپوشد.
وی افزود: برای شروع روند مرمت، دو گام اساسی پیش‌بینی شده است؛ نخست برگزاری نشست با هیئت امنای حوزه علمیه بندرعباس، آیت‌الله احمدی فقیه و اعضای هیئت امنا برای روشن شدن ابعاد حقوقی و تعیین نقشه راه، و سپس آغاز فعالیت کارگروه مرمت پس از نهایی شدن این تفاهم‌ها.
استاندار هرمزگان تأکید کرد: با تشکیل کارگروه حقوقی و بررسی‌های مشترک با مجموعه حوزه علمیه، زمینه اجرای اقدامات اساسی در بازسازی این عمارت فراهم می‌شود و امیدواریم با همکاری همه دستگاه‌ها، مرمت این بنای تاریخی هرچه سریع‌تر آغاز شود.
آشوری تازیانی ضمن قدردانی از دغدغه‌مندان حفظ میراث فرهنگی شهر بندرعباس گفت: از همه کسانی که نسبت به حفظ و احیای این بنای تاریخی که بخشی از هویت شهر است حساسیت نشان دادند، تشکر می‌کنم.
ورود دستگاه قضائی به موضوع عمارت کلاه فرنگی بندرعباس
محمد شنبه زاده معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان هرمزگان نیز اظهار کرد: موضوع حریم عمارت کلاه فرنگی، کاربری آن بعد از ترمیم، تعیین زمان بازسازی توسط میراث فرهنگی و نحوه بازدید عموم از این اثر تاریخی مشخص خواهد شد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان هرمزگان همچنین با اشاره به وضعیت ممتاز استان هرمزگان در زمینه وجود جاذبه‌های گردشگری تأکید کرد: اداره کل میراث فرهنگی و سایر متولیان دخیل در امر گردشگری باید با برنامه‌ریزی و ساماندهی مناسب آثار تاریخی، شرایط لازم را در خصوص حفظ و حراست از این ابنیه فراهم کنند.
