همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: با شروع فصل‌های سرد سال، بسیاری از افراد دچار خشکی پوست، زبری دست‌ها و ترَک پاشنه‌ها می‌شوند. در این میان، بعضی افراد حتی با مصرف مرتب کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده هم نتیجه مطلوبی نمی‌گیرند و پوست‌شان همچنان خشک می‌ماند. این مشکلات در کودکان هم دیده می‌شود. با آن که پوستی نرم، بسیار جوان و مرطوب دارند.
اما چرا پوست در فصل سرما تا این اندازه آسیب‌پذیر می‌شود؟ چرا بعضی افراد بیشتر از بقیه دچار خشکی و ترک پوست هستند و چطور می‌توان پوست را سالم نگه داشت؟ پزشکان می‌گویند پاسخ این پرسش‌ها را باید در ساختار خود پوست و تغییراتی جست‌وجو کرد که با افت دما و رطوبت رخ می‌دهند.
چرا پوست در هوای سرد خشک می‌شود؟
خشکی شدید پوست در فصل‌های پاییز و زمستان، حاصل مجموعه‌ای از عوامل محیطی و فیزیولوژیک است که در کنار هم سد محافظتی پوست را تضعیف می‌کنند. وقتی دمای هوا پایین می‌آید، هوای سرد نمی‌تواند بخار آب زیادی در خود نگه دارد. به همین دلیل رطوبت نسبی هوا کاهش می‌یابد. در فضای بسته هم بخاری و شوفاژ با گرم کردن بیش از حد، هوای محیط را خشک‌تر می‌کنند. در چنین شرایطی پوست، آب خود را سریع‌تر از دست می‌دهد. این پدیده در پزشکی با نام تبخیر آب از سطح پوست (TEWL) شناخته می‌شود و وقتی این مورد زیاد شود، پوست توان نگه داشتن رطوبت درونی خود را از دست می‌دهد.
دکتر معصومه دانایی، متخصص پوست، مو و زیبایی در این زمینه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «در ماه‌های سرد سال، ترکیب سرمای هوا، رطوبت پایین و گرمایش خشک محیط باعث افزایش تبخیر آب از سطح پوست و آسیب دیدن سد محافظتی آن می‌شود. تنها راه مقابله مؤثر با آن هم مجموعه‌ای از عادات صحیح است. مثل انتخاب کرم مناسب، مرطوب کردن درست و به‌موقع، حفظ رطوبت محیط و اجتناب از رفتارهایی که به پوست آسیب می‌زنند.» او می‌گوید: «با رعایت این نکات، حتی در زمستان هم می‌توان پوستی سالم و نرم داشت.»
تفاوت کرم و لوسیون
لایه بیرونی پوست که «لایه شاخی» نام دارد، وظیفه دارد مثل دیواری محافظ از تبخیر آب جلوگیری کند. اما در سرما، چربی‌های طبیعی این سد کم می‌شوند، سلول‌های شاخی سریع‌تر پوسته می‌اندازند و پروتئین‌های ساختاری پوست مثل سرامیدها و کراتین‌ها تغییر می‌کنند. درنتیجه، دیوار محافظ پوست ترک برمی‌دارد و آب بیشتری از آن بیرون می‌رود. به همین دلیل پوست خشک، زبر، پوسته‌پوسته و گاهی حتی ملتهب می‌شود.
از سوی دیگر، تغییرات دمایی مکرر بین هوای سرد بیرون و هوای گرم داخل خانه، جریان خون سطحی پوست را مختل و روند بازسازی سلولی را کندتر می‌کند. این موضوع در نواحی خاص مثل پاشنه پا، آرنج و پشت دست‌ها شدیدتر است. چون پوست در این قسمت‌ها یا ضخیم‌تر است یا اصطکاک بیشتری با لباس دارد.
اما چرا حتی با استفاده از مرطوب‌کننده‌ها هم در بسیاری موارد خشکی پوست برطرف نمی‌شود؟ دکتر دانایی، چند دلیل اصلی را در این خصوص مطرح می‌کند: «اول اینکه بسیاری از مرطوب‌کننده‌ها فقط اثر سطحی دارند و فاقد ترکیبات ترمیم‌کننده‌ی واقعی سد پوستی‌اند. کرم‌هایی که حاوی سرامیدها، لیپیدهای طبیعی و فاکتورهای مرطوب‌کننده‌ی قوی هستند، به طور علمی ثابت شده که می‌توانند میزان TEWL را کاهش دهند. دوم اینکه شست‌وشوی زیاد با آب داغ یا صابون‌های قوی، چربی‌های طبیعی پوست را می‌شوید و حتی بهترین کرم‌ها را بی‌اثر می‌کند. و سوم، رطوبت بسیار پایین در محیط‌های گرم داخلی باعث می‌شود پوست حتی بعد از کرم زدن نتواند تعادل آب خود را حفظ کند.»
برای مقابله با این وضعیت، این متخصص پوست تأکید می‌کند که «هدف اصلی باید حفظ سد پوستی و جلوگیری از تبخیر آب باشد. نه فقط مرطوب کردن سطح پوست. بهترین زمان استفاده از مرطوب‌کننده، بلافاصله بعد از شست‌وشو است. زمانی که پوست هنوز کمی نم‌دار است. ترکیب مرطوب‌کننده‌ها هم اهمیت دارد: هیومکتانت‌ها مثل گلیسرین و هیالورونیک‌اسید (Hyaluronic acid) رطوبت را جذب می‌کنند، امولینت‌ها (مثل کَره شی یا شی‌باتر) فضاهای بین سلول‌های شاخی را پر می‌کنند، و اوکلوزیوها مثل وازلین، روغن‌های معدنی و سیلیکون‌ها روی پوست لایه‌ای محافظ می‌سازند.»
به گفته دانایی، «افزایش رطوبت محیطی هم نقش کلیدی دارد. استفاده از دستگاه بخور یا قرار دادن ظرفی آب کنار منبع گرما، باز کردن گاه‌به‌گاه پنجره برای تهویه و پرهیز از گرمای بیش از حد، همگی می‌توانند به کاهش خشکی پوست کمک کنند. در عین حال، دوش آب داغ طولانی، تماس مستقیم با باد سرد، یا پوشیدن لباس‌های زبر از عواملی‌اند که سد پوستی را بیشتر تخریب می‌کنند.»
به گفته این متخصص پوست، «اگر خشکی پوست شدید است یا با خارش و التهاب همراه می‌شود، احتمال وجود بیماری‌هایی مثل اگزما مطرح است و لازم است فرد با متخصص پوست مشورت کند.»
بیشتر بخوانید؛
-
چرا مردها در برابر مراقبت پوستی گارد دارند؟
-
مامان‌بزرگ‌ها و بابابزرگ‌ها! بی‌خیال روتین پوستی نشوید
-
پاشنه پای شما هم در فصل سرما ترک می‌خورد؟
-
۱۵ نکته خیلی مهم برای انتخاب بهترین ضدآفتاب
دانایی در ادامه به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند: «بهتر است تفاوت کرم‌ها و پمادها و لوسیون‌ها را بدانیم تا آگاهانه‌تر انتخاب کنیم و پوست سالم تری داشته باشیم. مثلا برای پوست‌های خیلی خشک، کرم‌ها که غلیظ‌ترند و پمادها (مانند وازلین) که لایه محافظ قوی‌تری ایجاد می‌کنند، انتخاب بهتری نسبت به لوسیون‌ها هستند که بر پایه آب و سبک‌ترند.
خشکی پوست در کودکان شایع‌تر است
خشکی پوست بین کودکان در فصل‌های سرد سال شایع‌تر است. چون سد محافظتی پوست آنها هنوز به طور کامل بالغ نشده و میزان چربی طبیعی پوست‌شان کمتر از بزرگسالان است. این یعنی پوست کودک سریع‌تر رطوبتش را از دست می‌دهد و در برابر سرما، باد و شوینده‌ها آسیب‌پذیرتر است. کودکان خشکی پوست را اغلب روی لب‌ها، گونه‌ها و پشت دست‌ها تجربه می‌کنند. بسیاری از والدین برای تمیزی بیشتر، پوست کودک را با آب داغ یا شوینده‌های معطر می‌شویند. در حالی که همین کار یکی از عوامل اصلی خشکی پوست در پاییز و زمستان است.
توصیه متخصصان پوست برای کنترل این خشکی این است که «دفعات حمام‌رفتن کودک در فصل سرد کمتر شود (مثلاً یک روز در میان یا هر دو روز یک بار)، از آب ولرم استفاده شود و مدت حمام کوتاه باشد. همچنین بلافاصله بعد از حمام، زمانی که پوست هنوز کمی نم دارد، از مرطوب‌کننده‌های مخصوص کودکان که فاقد عطر و الکل هستند استفاده شود. همچنین استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز در اتاق کودک، پوشاندن پوست در برابر باد و اجتناب از پوشیدن لباس‌های زبر یا پشمی که اصطکاک ایجاد می‌کنند، می‌تواند تا حد زیادی از خشکی و خارش پوست جلوگیری کند.»
به گفته متخصصان، در مواردی که خشکی پوست کودک شدید است یا پوست ترک می‌خورد، لازم است از کرم‌های ترمیم‌کننده حاوی سرامید یا اوره ملایم استفاده شود. البته با تجویز پزشک.
استفاده از ضدآفتاب حتی در هوای ابری
خیلی‌ها تصور می‌کنند مراقبت از پوست تنها به صورت محدود می‌شود. درحالی‌که مراقبت از لب‌ها و دست‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. به گفته دکتر دانایی، «این دو ناحیه به دلیل تماس مستقیم با سرما و شستشوی مکرر، سریع‌تر از سایر نقاط بدن خشک می‌شوند. افزودن یک یا دو جمله در مورد اهمیت استفاده از «بالم لب» مناسب و «کرم دست» بعد از هر بار شستشو حتما مفید و موثر است.»
علاوه بر لزوم استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های مناسب برای حفظ رطوبت پوست در فصل سرما، مراقبت‌های دیگری نیز ضروری است. مراقبت‌هایی مثل نوشیدن آب کافی، مصرف اسیدهای چرب امگا ۳، مصرف ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها (مصرف میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین C برای کلاژن‌سازی و ویتامین A مانند سیب‌زمینی و کدو حلوایی برای ترمیم پوست) و نیز استفاده مکرر و مداوم از ضدآفتاب در هوای سرد - حتی در هوای ابری و بارانی -.
