به گزارش همشهری آنلاین، صنعت فرش ایران هم‌اکنون در نقطهٔ بحرانی قرار دارد بازار جهانی بزرگ و در حال رشد وجود دارد، اما سهم ایران به‌طور قابل‌توجهی سقوط کرده است. برای بازگشت به مسیر رشد و احیای جایگاه گذشته، نیازمند اقدام هماهنگ بین بخش خصوصی، تولیدکنندگان، نهادهای دولتی و بازاریابی هوشمند هستیم. در غیر این صورت، ممکن است فرصتِ احیای این صنعت سنتیِ ارزشمند بیش‌ازپیش کاهش یابد.

بازار جهانی فرش؛ اندازه، رشد و روندها

طبق تازه‌ترین گزارش‌ها، بازار جهانی فرش در سال ۲۰۲۴ رقمی بین ۵۵ تا نزدیک ۶۰ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است. برای مثال، گزارش فورچون بیزینس حجم بازار فرش را برای سال ۲۰۲۴ معادل ۵۸.۹۳ میلیارد دلار اعلام کرده و پیش‌بینی کرده این رقم تا سال ۲۰۳۲ به حدود ۱۳۳.۹۴ میلیارد دلار برسد و نرخ رشد ترکیبی سالانه حدود ۱۱٫۰۸ درصد باشد.

دیگر منابع نیز بازهٔ رشد واقع‌نگرتری ارائه می‌دهند. مثلاً گزارش گروه آی ام ای آر سی( IMARC Group ) ارزش بازار فرش را در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۵٫۰۱ میلیارد دلار ارزیابی کرده و پیش بینی کرده است این بازار سالانه تا سال ۲۰۳۳ ۳.۳ درصد افزایش یابد.

سایر موسسات بین المللی هم پیش بینی کرده اند تا سال ۲۰۳۰ میزان رشد بازار جهانی فرش سالانه در حدود ۵.۵ درصد خواهد بود.

چشم‌انداز منطقه‌ای و روند کلیدی

بازارهای مسکونی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فرش هستند، به‌ویژه در کشورهای دارای رشد شهری و افزایش درآمد. تحولات در روش فروش نیز مهم است. فروش آنلاین (e-commerce) رشد دارد و برندهای فرش دستباف و لوکس بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

از سوی دیگر، تقاضا برای فرش‌های دستباف از جنبهٔ هنری و فرهنگی نیز در برخی بازارها افزایش یافته است، که می‌تواند برای تولیدکنندگان ایرانی فرصت باشد. به‌طور خلاصه بازار جهانی فرش یک صنعت نسبتاً بزرگ با رشد قابل‌توجه است و اگرچه رقم دقیق بسته به تعریف متفاوت است، اما بازهٔ ۵۰–۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ کاملاً پذیرفتنی است و تا دههٔ آینده می‌تواند به سمت ۸۰ تا ۱۳۰ میلیارد دلار حرکت کند.

وضعیت صادرات ایران در صنعت فرش

ایران با سابقه‌ای دیرینه در بافت فرش دستباف، طی سال‌های اخیر با کاهش چشمگیر صادرات روبه‌رو بوده است. داده‌های آماری نشان می‌دهند صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۳۵٫۳ میلیون دلار بوده است.

اما در بخش فرش دستباف به‌صورت خاص، گزارش‌ها حاکی‌اند که صادرات ایران که در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۲۷٫۴ میلیون دلار بوده است اکنون به حدود ۴۱٫۷ میلیون دلار (در سال ۲۰۲۴ ) کاهش یافته استاین یعنی اینکه صادرات فرش دستباف ایرانی ۹۰ درصد سقوط کرده است.

در سال منتهی به مارس ۲۰۲۵، صادرات فرش دستباف ایران رقم حدود ۳۹٫۷ میلیون دلار گزارش شده است. بنابراین سهم ایران از بازار جهانی فرش بسیار ناچیز شده است و به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است.

دلایل کاهش صادرات ایران

چند عامل کلیدی در کاهش شدید صادرات فرش ایران نقش داشته‌اند.

در بازار فعلی فرش کشورهای دیگر – با تولید انبوه‌تر یا هزینه پایین‌تر – در بازار فرش (یا بخشی از آن) جای ایران را گرفته‌اند. اما این همه ماجرا نیست و بخشی از مشکلات داخلی است. مشکلات داخلی تولید شامل افزایش هزینه‌ها، کاهش نیروی کار ماهر، ضعف برندینگ و بازاریابی در سطح بین‌المللی، و ضعف در ایجاد ارتباطات صادراتی مداوم است.

همچنین فرش دستباف ایران عمدتاً محصولی لوکس با قیمت بالاست؛ در حال حاضر بازار جهانی بخش بیشتری از تقاضا را به محصولات مقرون به‌صرفه‌تر یا ماشینی اختصاص داده است.

در عین حال محدودیت‌های بین‌المللی، عدم دسترسی آسان به خدمات انتقال پول و بیمهٔ صادراتی، موجب کاهش توان صادرات شده‌اند.

به همه این موارد باید کاهش گردشگری خارجی و بازارهای خرید مستقیم را هم اضافه کرد. کاهش ورود گردشگران غربی به ایران و مشکلات مالیاتی/صادراتی مرتبط موجب شده فروش مستقیم فرش دستباف کاهش یابد.

چشم‌انداز و فرصت‌ها برای ایران

اگرچه وضعیت کنونی دشوار است، اما چند ترند مثبت هم وجود دارد که می‌تواند فرصتی برای ایران باشد. همان‌طور که گفته شد، بازار جهانی فرش در حال رشد است و بخش فرش دستباف هنری می‌تواند به‌عنوان کالای لوکس مورد توجه قرار گیرد.

ایران با داشتن برند «فرش ایرانی» و سابقهٔ تاریخی می‌تواند از این مزیت استفاده کند. با طراحی بازارهای جدید به‌ویژه در آسیا، خاورمیانه، و کشورهای دیگر که به‌دنبال کالاهای دستباف و لوکس هستند، ایران می‌تواند سهم خود را بازیابد.

لازم است سیاست‌های حمایتی دولت، تسهیل صادرات، بازاریابی بین‌المللی و توسعه برند «فرش ایرانی» به‌صورت جدی دنبال شود.