خبرگزاری مهر -گروه استانها: فرهنگ مجموعه‌ای از زبان، پوشش، آئین‌ها، موسیقی، غذا و شیوه‌های تعامل اجتماعی است که در گذر زمان توسط نسل‌ها شکل گرفته و به ارث رسیده؛ در استان ایلام هم این میراث غنی و ریشه‌دار با تنوعی چشمگیر از گویش‌های محلی، لباس‌های سنتی کردی، آئین‌های مذهبی و موسیقی‌های آئینی، قرن‌ها در دل زاگرس جریان داشته و در تار و پود زندگی مردم نقش بسته است.
همانطور که گفته شد ایلام با پیشینه‌ای کهن، دارای زبان‌های محلی مانند کردی ایلامی، پوشش سنتی خاص، موسیقی‌های آئینی و آداب اجتماعی منحصربه‌فردی است که در گذشته در زندگی روزمره مردم جاری بود؛ با این حال امروزه بسیاری از این عناصر فرهنگی زیر سایه مدرنیته، مهاجرت، تغییر سبک زندگی و کم‌توجهی نهادهای فرهنگی، آرام‌آرام به فراموشی سپرده شده است.
فراموشی فرهنگ و آئین کوردی به گونه‌ای است که در سال‌های اخیر لباس کردی تنها در مراسم‌ها و مناسبت‌های خاص دیده می‌شود، زبان مادری نیز در میان نسل جدید کمتر شنیده می‌شود و موسیقی محلی جای خود را به ترانه‌های تجاری داده، حتی غذاهای سنتی مانند ترخینه و آش دوغ هم در حال تبدیل شدن به خاطره هستند.
بررسی‌ها نشان داده فراموشی فرهنگ بومی در بین مردم ایلام ناشی از نبود سیاست‌های حمایتی از سوی نهادهای فرهنگی و آموزشی برای حفظ و ترویج فرهنگ محلی، تأثیر مهاجرت و ارتباط گسترده با فرهنگ‌های دیگر، کم‌رنگ بودن حضور رسانه‌های محلی در بازنمایی عناصر فرهنگی ایلامی و جایگزینی آن با محتوای غیر بومی، استفاده و بهره گیری بی حد و حصر از فضای مجازی و الگوسازی از فرهنگ‌های بیرونی است.
فراموشی فرهنگ بومی، تنها از دست رفتن یک سبک زندگی نیست، بلکه گسست هویتی میان نسل‌ها را به دنبال دارد؛ زیرا کودکان ایلامی هنگامی که زبان مادری خود را نمی‌دانند، یا آئین‌های محلی را تجربه نکرده‌اند، ارتباطشان با ریشه‌های فرهنگی قطع می‌شود که این موضوع به تبع می‌تواند در بلندمدت منجر به بی‌هویتی فرهنگی، کاهش اعتماد به نفس اجتماعی و حتی بحران‌های روانی شود.
در این میان، برخی تلاش‌ها همچون برگزاری جشنواره‌های محلی، تولید پوشاک سنتی توسط زنان کارآفرین و تلاش هنرمندان برای بازسازی موسیقی‌های بومی، جهت احیای فرهنگ ایلامی دیده می‌شود؛ اما این تلاش‌ها پراکنده، بدون حمایت ساختاری و اغلب محدود به مناسبت‌های خاص‌اند و به همین علت تأثیر چندان مؤثری بر حفظ و انتقال فرهنگ کهن ایلامی ندارند.
به نقل از کارشناسان، اگر فرهنگ ایلامی فرصت بروز و حضور در زندگی روزمره را پیدا کند و در آموزش، رسانه و رفتار اجتماعی جایگاه خود را بازیابد، می‌تواند نه‌تنها از خطر فراموشی نجات یابد، بلکه به بخشی زنده و پویا از هویت امروز مردم تبدیل شود؛ فرهنگی که با جاری شدن در زیست روزانه، به‌جای آنکه در گذشته دور دفن شود، به آینده روشن پیوند می‌خورد و نسلی را پرورش می‌دهد که با افتخار لباس کردی می‌پوشد، به زبان مادری سخن می‌گوید و نغمه‌های زاگرس را نه فقط می‌شنود، بلکه زندگی می‌کند.
لزوم احیای فرهنگ ایلامی
یک کارشناس مسائل فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: فرهنگ و تمدن ایلامی یکی از کهن‌ترین و غنی‌ترین میراث‌های فرهنگی ایران‌زمین است که در دل زاگرس شکل گرفته و قرن‌ها در زیست مردم این منطقه جاری بوده؛ این فرهنگ نه‌تنها مجموعه‌ای از زبان، پوشش، آئین‌ها، موسیقی و آداب اجتماعی می‌باشد، بلکه بازتابی از هویت، تاریخ و جهان‌بینی مردمانی محسوب می‌شود که با طبیعت، باورها و مناسبات اجتماعی خود پیوندی عمیق داشته است.
احسان قاسمی با بیان اینکه، با این حال در دهه‌های اخیر شاهد روندی نگران‌کننده در فراموشی تدریجی این فرهنگ هستیم، افزود: مهاجرت گسترده به شهرهای بزرگ، تغییر سبک زندگی، کاهش نقش خانواده در انتقال فرهنگی و الگوسازی از فرهنگ‌های بیرونی در رسانه‌ها و فضای مجازی، موجب شده بسیاری از عناصر فرهنگ ایلامی از زندگی روزمره حذف شوند؛ از سوی دیگر نبود سیاست‌های حمایتی از سوی نهادهای فرهنگی و آموزشی نیز این روند را تسریع کرده و باعث شده فرهنگ بومی در رقابت با جریان‌های غالب، به حاشیه رانده شود.
قاسمی با تاکید بر اینکه پیامدهای این فراموشی تنها محدود به حذف نمادهای فرهنگی نیست، بلکه آسیب‌هایی عمیق‌تر و بلندمدت‌تری را به همراه دارد، گفت: گسست میان نسل‌ها، کاهش حس تعلق به ریشه‌های بومی، تضعیف اعتماد به نفس اجتماعی و شکل‌گیری نوعی بی‌هویتی فرهنگی در میان نسل جدید از جمله آسیب‌هایی می‌باشد که در نتیجه حذف تدریجی زبان مادری، آئین‌های سنتی، پوشش محلی و موسیقی‌های آئینی به وجود آمده و نه‌تنها بر فرد، بلکه بر انسجام اجتماعی و پایداری فرهنگی منطقه نیز تأثیرگذار است.
وی ادامه داد: آموزش زبان مادری در مدارس، تولید محتوای فرهنگی بومی در رسانه‌ها، حمایت از هنرمندان و فعالان فرهنگی، برگزاری جشنواره‌های محلی و ایجاد فضاهای عمومی برای اجرای آئین‌ها و موسیقی‌های سنتی از جمله اقدامات مؤثر برای مقابله با این روند و احیای فرهنگ ایلامی هستند؛ همچنین تقویت نقش خانواده در انتقال فرهنگی و الگوسازی از عناصر بومی در فضای مجازی نیز می‌تواند به بازسازی پیوند نسل‌ها و احیای هویت فرهنگی ایلام کمک کند.
تأکید امام جمعه ایلام بر ضرورت حفظ فرهنگ بومی
نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه ایلام نیز چندی پیش در یکی از صحبت‌های خود در مورد فرهنگ ایلام با تأکید بر ضرورت حفظ فرهنگ بومی، اظهار داشت: فرهنگ ایلامی بخشی از هویت تاریخی، دینی و اجتماعی مردم این استان است؛ فرهنگی که ریشه در ایمان، نجابت و اصالت مردمان این دیار دارد و اگر به آن بی‌توجهی شود، نه‌تنها میراثی گران‌بها از دست خواهد رفت، بلکه نسل‌های آینده با نوعی بی‌هویتی فرهنگی مواجه خواهند شد.
حجت‌الاسلام الله‌نور کریمی‌تبار با اشاره به خطرات جنگ نرم و هجمه‌های فرهنگی دشمنان، افزود: امروز بیش از هر زمان دیگری باید نسبت به حفظ زبان مادری، آئین‌های سنتی، پوشش محلی و موسیقی‌های آئینی حساس بود؛ چرا که دشمنان با بهره‌گیری از ابزارهای رسانه‌ای و فضای مجازی، تلاش دارند الگوهای بیگانه را جایگزین ارزش‌های بومی کنند.
امام جمعه ایلام نقش خانواده‌ها را در انتقال فرهنگ بسیار حیاتی دانست و گفت: اگر زبان مادری در خانه شنیده نشود، اگر آئین‌ها در زندگی روزمره جاری نباشند، نسل آینده با ریشه‌های خود بیگانه خواهد شد و این بیگانگی، زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی و روانی خواهد بود.
وی ضمن خواستار توجه جدی نهادهای فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای به تولید محتوای بومی، آموزش زبان کردی در مدارس، حمایت از هنرمندان و فعالان فرهنگی و برگزاری جشنواره‌های محلی شد و افزود: فرهنگ ایلامی اگر در زندگی روزمره مردم جاری شود، نه‌تنها حفظ می‌شود، بلکه با افتخار به نسل‌های آینده منتقل خواهد شد و این مسئولیتی است که همه ما، از مردم تا مسئولان، باید در تحقق آن سهیم باشیم.
در مجموع، فرهنگ ایلامی با تمام غنای تاریخی و معنوی‌اش، امروز در معرض فراموشی و تضعیف قرار گرفته؛ اما این روند اگر همگان از مردم تا مسئولان در حفظ و احیای آن هم‌دل و هم‌قدم شوند، قابل بازگشت است؛ از این رو امید داریم مسئولان مربوطه به همراه عموم مردم در این راستا با تمام توان خود پای کار باشند و فرهنگ بومی ایلام را بار دیگر زنده کنند.
