سید محی‌الدین حسینی‌مقدم
روزنامه اعتماد
در سپهر رسانه‌ای ایران، اینستاگرام را نباید در ظاهر یک شبکه اجتماعی دانست؛ این پلتفرم به صحنه‌ای برای بازنمایی هویت، خلق سرمایه اجتماعی و حتی میدان رقابت برای کسب قدرت نمادین بدل شده است.
رشد چشمگیر اینفلوئنسرهای ایرانی در اینستاگرام -آن‌هم در شرایطی که سد فیلترینگ و محدودیت‌های زیرساختی بر سر راه کاربران قرار دارد- پدیده‌ای است که نمی‌توان صرفا با معیارهای فنی یا آماری آن را تفسیر کرد.
این رشد، نشانه‌ای از تاب‌آوری فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ای است که به‌رغم فشارها، راه‌های خلاقانه‌ای برای تداوم ارتباط و دیده‌شدن می‌یابد. از منظر جامعه‌شناسی، اینستاگرام در ایران به ابزاری برای بازتعریف مرزهای فردیت و جمعیت بدل شده است.
در شرایطی که حوزه عمومی با انواع محدودیت‌ها مواجه است، کاربران ایرانی این فضا را به نوعی «پناهگاه ارتباطی» و عرصه‌ای برای بیان خود تبدیل کرده‌اند. شبکه‌های اجتماعی، به ویژه اینستاگرام، بستر شکل‌گیری روابط جدید، بازسازی هویت‌های فردی و جمعی و حتی بازتعریف مفاهیم سنتی قدرت و شهرت شده‌اند.
در این میدان، اینفلوئنسرها چهره‌هایی سرگرم‌کننده و حاملان ارزش‌های نوین و واسطه‌های فرهنگی هستند که الگوهای مصرف، سبک زندگی و حتی زبان روزمره را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.
از منظر مطالعات فرهنگی و رسانه، اصرار کاربران بر ماندن در اینستاگرام -حتی به قیمت عبور از فیلترینگ و کندی اینترنت- نشان‌دهنده نوعی «مقاومت فرهنگی» است؛ مقاومتی که با منطق قدرت نرم و بازی‌های نمادین معنا می‌یابد.
در واقع، کاربران ایرانی با انتخاب این پلتفرم، به بازتولید نوعی هویت دیجیتال مشترک دست می‌زنند؛ هویتی که نه تنها عرصه دیدن و دیده شدن را بازتعریف می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه رسانه‌ها می‌توانند فراتر از ابزارهای ارتباطی، به میدان‌های نبرد فرهنگی بدل شوند.
همچنین، ورود چهره‌های جدید و رشد تصاعدی دنبال‌کنندگان، حکایت از پویایی میدان رسانه‌ای ایران دارد؛ میدانی که حتی در شرایط انحصار و محدودیت، اجازه ظهور و صعود نسل‌های تازه‌ای از کنشگران را می‌دهد. این پویایی، تنها محصول الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیست؛ بلکه بازتابی از میل جمعی به دیده شدن، شنیده شدن و مشارکت در گفتمان عمومی است.
درنهایت آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، ابعاد فرهنگی و اجتماعی این پدیده است: اینستاگرام در ایران امروز به مثابه جامعه‌ای است که می‌کوشد با وجود همه موانع، صدای خود را حفظ کند، هویت خود را بازسازی نماید و مرزهای محدودیت را با خلاقیت و تاب‌آوری، درنوردد. آینده این میدان، بی‌تردید به میزان توانایی بازیگران آن در فهم عمیق‌تر رفتار کاربران و سازگاری با تحولات اجتماعی و فناورانه وابسته خواهد بود.
