سرویس فرهنگ و هنر مشرق - در پیامی روابط عمومی سپاه پاسداران از فیلم «مجنون» به عنوان اثری فاخر که در برابر "تهاجم رسانه‌ای دشمن" ایستاده و "حافظه تاریخی ملت ایران" را پاس می‌دارد، تقدیر کرد. این نقد با پذیرش این مسئولیت و درک اهمیت راهبردی تولید چنین آثاری نوشته شده است تا با تحلیل منصفانه نقاط قوت و ضعف «مجنون»، گامی در جهت کمک به ترسیم مسیری روشن‌تر برای خلق آثاری ماندگارتر در آینده بردارد.
به همین دلیل نیم نگاهی داشته‌ایم به این فیلم که در ادامه می خوانید:
فیلم «مجنون»به کارگردانی «مهدی شامحمدی»، تلاشی قابل توجه در بازآفرینی بخشی ازدلاوری‌های شهید «مهدی زین‌الدین» است؛ اثری که با بهره‌گیری از جلوه‌های بصری و طراحی صحنه چشم‌نواز، می‌کوشد تصویری باشکوه از یکی از تأثیرگذارترین فرماندهان دوران دفاع مقدس ارائه دهد.
روایت فیلم به فرم و جلوه‌های بصری متکی است و نمی‌توان از تلاش متفاوت برای پرداخت تصویری سینمایی از روح بزرگ و پرشکوه شهید زین‌الدین چشم‌پوشی کرد. حضور این فیلم در سی و دومین جشنواره فیلم فجر و موفقیت آن، نشان از اهمیت موضوع و توجه سینمای ایران به بازنمایی قهرمانان ملی داشت؛ گامی که توانست مسیر تولید آثار پرتره‌ای از فرماندهان دفاع مقدس را وارد حیطه مسیرمتفاوتی کند.
«مجنون»برخلاف سینمای پرتره رایج، نگاهی نمادین و بیرونی به شخصیت شهید «مهدی زین‌الدین» دارد و به‌جای تمرکز بر درونیات و زندگی شخصی او، بر وجه حماسی و آرمانی این فرمانده جوان تأکید می‌کند. کارگردان با تلاشی ستودنی زین‌الدین را نه صرفاً به عنوان یک فرد، بلکه به عنوان نماد نسل آرمان‌خواه به تصویر می‌کشد و از تولید شعار فاصله می‌گیرد.
در این رویکرد، فیلمساز از پرداخت‌های جزئی روان‌شناسانه و نمایش احساسات فردی پرهیز کرده و بیشتر بر انتقال روح کلی ایمان، تعهد و ایثار در وجود این شهید تکیه دارد. همین نگرش سبب شده تا زین‌الدین در قاب تصویر، چهره‌ای اسطوره‌ای و الهام‌بخش باشد، شخصیتی که بیش از آن‌که در جزئیات زندگی روزمره تعریف شود، در عمق باور و آرمان مخاطب امروز معنا پیدا می‌کند.
فیلم سینمایی مجنون در برخی بخش‌ها ممتاز و یگانه است و در کلیت خود گامی ارزشمند در مسیر بازنمایی قهرمانان ملی و فرماندهان دفاع مقدس محسوب می‌شود. این اثر با هدفی روشن، یعنی معرفی رشادت‌های شهید زین‌الدین ساخته شده و توانسته نام و یاد این فرمانده جوان و الهام‌بخش را دوباره در ذهن نسل امروز زنده کند.
یکی از درخشان‌ترین و چشم‌نوازترین سکانس‌های مجنون بی‌تردید سکانس افتتاحیه آن است؛ جایی فرمی متفاوت خودنمایی می کند. دوربین با مهارت تمام موتورسوار جوانی را دنبال می‌کند، او کسی نیست جز شهید زین‌الدین و در سفری پرتحرک و پرانرژی از پیچ‌وخم مسیر تا ورود به قرارگاه، تماشاگر را با خود می‌برد.
سکانس افتتاحیه فیلم مجنون یکی از درخشان‌ترین لحظات این اثر است؛ جایی که کارگردان با ترکیب هوشمندانه‌ی حرکت سیال دوربین، میزانسن دقیق و موسیقی پرشور، موفق می‌شود فضایی هم‌زمان واقعی و سینمایی خلق کند. دوربین با حرکتی نرم و پیوسته، مخاطب را به دل قرارگاه می‌برد و جزئیاتی چون دیوارنگاره‌ها و خوش‌نویسی‌های روی دیوار را به‌مثابه نشانه‌هایی از روح ایمان و حماسه پیش چشم تماشاگر می‌گذارد.
این سکانس علاوه بر آن‌که آغاز قدرتمندی برای فیلم است، روحیه جوانی، پویایی و انضباط در فضای رزم را به‌زیبایی منتقل می‌کند و نشان از تسلط کارگردان بر زبان تصویر و توانایی او در برقراری ارتباط میان فرم و محتوا دارد؛ نقطه‌ای که «مجنون» را در همان دقایق ابتدایی، اثری چشم‌نواز و حرفه‌ای معرفی می‌کند.
اما نقطه‌ی عطف ،سکانس آغازین است که قهرمان برای نخستین‌بار رو به دوربین می‌چرخد و مخاطب با چهره‌ای مقتدر و استوار روبه‌رو می‌شود؛ سیمایی که قرار است بار روایت یکی از مهم‌ترین فرماندهان جوان دوران دفاع مقدس را به دوش بکشد. انتخاب بازیگر در این نقش، هرچند با جسارتی متفاوت همراه بوده، تلاشی است برای ارائه نگاهی تازه و متفاوت از تصویر متعارف قهرمانان جنگ. این انتخاب جسورانه، اگرچه در برخی لحظات ممکن است از شباهت ظاهری فاصله بگیرد، اما تلاش دارد جوهره‌ای درونی از صلابت، تعهد و آرامش مهدی زین‌الدین را به تصویر بکشد و مخاطب را به تأمل درباره مفهوم واقعی قهرمانی دعوت کند.
فیلم مجنون یک سفر به قلب اتفاقات هشت سال دفاع است و مثل سایر آثار پرتره و آثاری نظیبر «ایستاده در غبار» (درباره حاج احمد متوسلیان) و «منصور» (درباره شهید منصور ستاری) «چ» (مصطفی چمران ) «تک‌تیرانداز» (شهید عبدالرسول زرین) و «موقعیت مهدی» (شهید مهدی و حمید باکری) «غریب» (درباره شهید محمد بروجردی) نیست.
فیلم مجنون تلاش می‌کند تا با نگاهی متین و متعادل، چهره‌ای کلی و قابل احترام از شهید مهدی زین‌الدین ارائه دهد. در این اثر، کارگردان از اغراق در نمایش ابعاد شخصیتی او پرهیز کرده و سعی کرده است با حفظ وقار و سادگی، تصویری عمومی و در عین حال پرصلابت از فرمانده جوان جنگ ترسیم کند. این رویکرد باعث می‌شود که مخاطب، بدون وابستگی به جزئیات و خاطرات شخصی، با کلیت منش و روحیه شهید زین‌الدین ارتباط برقرار کند و او را نه صرفاً در قالب یک شخصیت دراماتیک، بلکه به‌عنوان نمادی از نسل آرمان‌خواه و مخلص دوران دفاع مقدس بشناسد.
در کنار تلاش تحسین‌برانگیز گروه بازیگران، سجاد بابایی در نقش شهید زین‌الدین حضوری متفاوت و آرام دارد؛ او سعی کرده با پرهیز از احساسات افراطی، شخصیتی متین و درون‌گرا خلق کند که در سکوت و نگاهش معنا نهفته است. این نوع بازی هرچند از ریتم احساسی متداول فاصله می‌گیرد، اما در هماهنگی با فضای واقع‌گرای فیلم و نگاه مستندگونه‌ی کارگردان قرار دارد و به نوعی وجه انسانی و غیرشعاری اثر را تقویت می‌کند.
در مقابل،حضور برخی از شخصیت‌های فرعی با بازی گرم و طبیعی «افشین حسنلو» رنگ و حس تازه‌ای به فیلم می‌بخشد. این کاراکتر با لحنی صمیمی و زبانی طنزآمیز، فضای جنگ را برای مخاطب ملموس‌تر می‌سازد و به اثر روح زندگی می‌دهد. ترکیب بازی درونی بابایی با انرژی بازیگران مکمل، توازن جالبی ایجاد کرده که باعث می‌شود فیلم در لحظاتی از ریتم یکنواخت فاصله گرفته و حال‌وهوایی انسانی‌تر پیدا کند.
در کنار آن، شخصیت‌پردازی شهید مجید زین‌الدین و تا حدی نقش جانشین فرمانده با بازی بهزاد خلج نیز از جمله موفقیت‌های محدود فیلم هستندو باقی شخصیت‌ها داری عمق هستند و تصنعی به نظر نمی‌رسند و توانایی ایجاد هرگونه همدلی یا باورپذیری در مخاطب را تقویت می‌کنند.
جدا از شخصیت‌پردازی موفق ، مجنون در روایت محور اصلی داستان یعنی عملیات خیبر نیز بسیار ناکارآمد است.عملیات خیبر یکی از بزرگ‌ترین و سرنوشت‌سازترین نبردهای ایران در دوران دفاع مقدس است؛ تنها بخش‌هایی از آن، مخاطب را به شگفتی و تحسین نبوغ، دلاوری و تدبیر رزمندگان ایرانی وا می‌دارد و فیلم عظمت این عملیات را با نماهای شگفت‌انگیز نشان می‌دهد، به گونه‌ای که تصویرعملیات واضح، تأثیرگذار و ماندگاری در ذهن بیننده باقی نمی‌گذارد.
از نکات درخشان فیلم، پرداخت نسبتاً موفق به شخصیت شهید مجید زین‌الدین با بازی درخشان محمد رشنو است. او با نگاهی انسانی و بازی‌ای دقیق، رابطه‌ای گرم و باورپذیر با برادرش مهدی خلق می‌کند که از معدود لحظات احساسی و اصیل فیلم به شمار می‌آید. همچنین بهزاد خلج در نقش جانشین فرمانده، حضوری تأثیرگذار دارد و با بازی سنجیده‌اش به فضای جمعی رزمندگان جان تازه‌ای می‌بخشد و برای ایفای این نقش موفق به کسب سیمرغ بلورین بهترین نقش مکمل جشنواره سی و دوم می شود.
در بخش روایت نیز، هرچند فیلم از منظر جزئیات تاریخی به اختصار بسنده می‌کند، اما تلاش کارگردان برای بازآفرینی فضای عملیات خیبر ستودنی است. او کوشیده با اتکا به قاب‌بندی‌های محدود اما دقیق، بخشی از هیجان، اضطراب و هماهنگی میان نیروها را بازنمایی کند. فیلم از نمایش تمام ابعاد حماسی این عملیات بزرگ پرهیز نکرده، نگاه انسانی و تمرکز بر لحظات درونی رزمندگان، روایتی متفاوت از جنگ ارائه می‌دهد؛ روایتی که بیش از شکوه صحنه‌ها، بر حس مسئولیت، همدلی و ایمان رزمندگان تأکید دارد.
یکی از سکانس‌های قابل توجه فیلم، لحظه‌ای است که زین‌الدین پس از بمباران مدرسه همسرش به آنجا می‌رود. این صحنه، هرچند پرتنش و احساسی است، تلاش می‌کند بار انسانی و دراماتیک جنگ را به تصویر بکشد و مخاطب را با واقعیت تلخ و فاجعه‌آمیز مواجه کند. در این بخش، حضور همسر زین‌الدین و واکنش او به حوادث، بر اهمیت زندگی شخصی فرمانده و تأثیر جنگ بر خانواده‌ها تأکید می‌کند.
در بخش زندگی شخصی شهید زین‌الدین، سکانس بمباران مدرسه همسرش نمونه‌ای از تلاش فیلمساز برای نمایش بار انسانی جنگ است. این صحنه می‌کوشد تأثیر جنگ بر خانواده‌ها و زندگی روزمره فرماندهان را به تصویر بکشد و مخاطب را با واقعیت تلخ فاجعه همراه کند.
همین تلاش برای همراه‌سازی مخاطب با احساسات انسانی و نمایش شکنندگی زندگی در دل جنگ، نشان از همت فیلمساز در بازنمایی ابعاد انسانی دفاع مقدس دارد. این سکانس، نقطه‌ای است که مخاطب را به یاد می‌آورد که جنگ تنها میدان رزم نیست، بلکه زندگی‌های شخصی و خانواده‌ها را نیز متاثر می‌کند.
حضور موسیقی مجید انتظامی، استاد خلق لحظات احساسی، فضایی عاطفی ایجاد می‌کند که به همراهی مخاطب با درد و رنج خانواده‌های رزمندگان کمک می‌کند.موسیقی مجید انتظامی که همواره در خلق لحظات احساسی استاد است، با حرارت و ریتم خود فضایی عاطفی ایجاد می‌کند که تلاش دارد بار درونی شخصیت‌ها و درد فاجعه را منتقل کند.
فیلم همچنین در برخی نماها تلاش کرده بر پیچیدگی‌های جنگ و شرایط سخت رزمندگان تأکید کند؛ اگرچه برخی پلان‌ها نیاز به بازنگری در تدوین دارند، اما همین تصویرسازی‌ها، تلاش فیلمساز برای وفاداری به فضای واقعی میدان نبرد و نشان دادن شکنندگی زندگی در شرایط جنگی را نشان می‌دهد.
با وجود برخی کاستی‌ها، «مجنون» همچنان نقاط قوت محدودی دارد؛ از جمله بهره‌گیری از موسیقی اثرگذار، نمایش تلاش‌ها و رشادت‌های رزمندگان، و ایجاد فضایی که مخاطب جوان را با زندگی و ویژگی‌های انسانی شهید زین‌الدین آشنا می‌کند. این اثر، هرچند جای کار دارد، قدمی مهم در مسیر معرفی فرماندهان و قهرمانان دفاع مقدس به نسل جدید است.
در نگاه نخست، داستان «مجنون» جذاب و پرکشش است و مخاطب را به سرعت با فضای جنگ و زندگی فرمانده شهید مهدی زین‌الدین همراه می‌کند. فیلم تلاش می‌کند با ارائه مجموعه‌ای از اطلاعات درباره شخصیت اصلی، ابعاد مختلف زندگی و شخصیت او را نشان دهد و تصویری جامع از یک قهرمان ملی ارائه کند. هرچند جزئیات زیاد ممکن است برای برخی مخاطبان کمی فشرده به نظر برسد، اما همین غنای اطلاعاتی، علاقه‌مندانی که دوست دارند با زندگی شهید زین‌الدین آشنا شوند، را جذب می‌کند.
فیلم در نمایش ویژگی‌های مثبت قهرمانش نیز موفق عمل می‌کند و تلاش می‌کند شجاعت، تدبیر و مسئولیت‌پذیری زین‌الدین را به تصویر بکشد. نمونه آن، سکانس‌هایی است که او گروهی از افراد را هدایت می‌کند و تلاش می‌کند آنان را به مسیر درست راهنمایی کند؛ این بخش‌ها روحیه رهبری و فداکاری شهید را برجسته می‌سازد.
از منظر بصری، مجنون یک اثر جنگی است که با استفاده از جلوه‌های میدانی و تصویری، صحنه‌های نبرد و محیط‌های جنگی را به شکل جذاب و پرجزئیات به تصویر می‌کشد. موسیقی مجید انتظامی نیز با خلق ملودی‌های حماسی و احساسی، فضایی ویژه برای روایت فراهم کرده و تجربه‌ای متفاوت از سینمای دفاع مقدس ارائه می‌دهد. هرچند حجم موسیقی زیاد است، اما همین انرژی صوتی، پویایی و شدت لحظات فیلم را تقویت می‌کند و حس حضور در میدان جنگ را برای مخاطب ملموس‌تر می‌کند.
فیلم «مجنون» با محوریت زندگی شهید مهدی زین‌الدین، گامی مهم در بازنمایی شهدای دفاع مقدس و معرفی فرماندهان جوان و شجاع دوران جنگ به نسل جدید به شمار می‌رود. هرچند شخصیت‌پردازی زین‌الدین به شکل کامل و دقیق انجام نشده و برخی ابعاد درونی و انگیزه‌های او برای مخاطب ملموس نیست، اما فیلم با تمرکز بر تصمیمات مهم و لحظات حساس زندگی او، تصویری کلی از مسئولیت‌پذیری و شجاعت این فرمانده ارائه می‌کند.
یکی از نقاط قابل توجه فیلم، نمایش تصمیم دشوار زین‌الدین در میدان مبارزه است؛ جایی که علی‌رغم دستور بازگشت از سوی فرماندهان، او ترجیح می‌دهد در کنار نیروهای خود باقی بماند و نقش خود را در عملیات ایفا کند. این انتخاب، هرچند روایت کامل انگیزه‌های درونی او را منتقل نمی‌کند، اما تصویر یک فرمانده پایبند به مسئولیت و وفادار به سربازانش را به مخاطب نشان می‌دهد.
فیلم «مجنون» تلاش ارزشمندی در بازنمایی یکی از مهم‌ترین عملیات‌های دفاع مقدس، یعنی عملیات خیبر دارد.خیبر یکی از مهم‌ترین نبردهای دفاع مقدس که به بازپس‌گیری جزیره مجنون منجر شد. همین بازنمایی، توجه بیننده را به اهمیت و عظمت نقش زین‌الدین در تاریخ جنگ جلب می‌کند و نقطه شروعی برای علاقه‌مندی به مطالعه و شناخت بیشتر این مقطع تاریخی فراهم می‌آورد.
روایت فیلم از این نبرد عظیم است، همین که سازندگان در فضایی پرهزینه و پرهیجان بخشی از این عملیات تاریخی را به تصویر کشیده‌اند، نشان‌دهنده همت آن‌ها در بازخوانی حماسه دفاع مقدس است. تمرکز بر سکانس‌های کلیدی عملیات، هرچند فشرده، مخاطب را با فضایی ملموس از میدان نبرد مواجه می‌کند و اهمیت دلاوری و تدبیر رزمندگان را به یاد می‌آورد.
عنوان «مجنون» نیز با توجه به فضای منحصربه‌فرد جزایر مجنون و اهمیت آن در عملیات خیبر، تلاشی برای ایجاد همبستگی معنایی با این رویداد تاریخی است و مخاطب را به کنکاش درباره نام و موقعیت جزیره مجنون دعوت می‌کند.
هرچند «مجنون» نمی‌تواند تمامی جزئیات زندگی شهید زین‌الدین و عملیات خیبر را به طور کامل به تصویر بکشد، اما یک گام ارزشمند در بازنمایی فرماندهان دفاع مقدس و آشنایی نسل جوان با قهرمانان ملی محسوب می‌شود. این فیلم نمونه‌ای از سرمایه‌گذاری بلندمدت سینما برای حفظ و معرفی یاد و خاطره شهدای بزرگوار کشورمان است.
همچنین، بازنمایی عملیات خیبر در فیلم تلاش کرده ابعاد پیچیده این نبرد مهم دفاع مقدس را معرفی کند. اگرچه فیلم بر صحنه‌های رشادت و فداکاری تمرکز دارد، همین صحنه‌ها به مخاطب امکان می‌دهد با دلاوری و روحیه فداکارانه رزمندگان ایرانی آشنا شود. تضادها و چالش‌های روایت، ضمن ایجاد پرسش و کنجکاوی برای نسل جوان، انگیزه‌ای برای مطالعه و شناخت بیشتر درباره جزایر مجنون و اهمیت استراتژیک آن فراهم می‌کند.
در مجموع، فیلم با تمرکز بر شجاعت فردی، تلاش برای هدایت نیروها و معرفی جزئی از عملیات خیبر، گامی مهم در معرفی فرماندهان دفاع مقدس و آشنایی مخاطبان جدید با قهرمانان ملی به شمار می‌رود.
