اسفند ۱۴۰۰ خورشیدی بود که مجلس یازدهم رأی به حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی از بودجه ۱۴۰۱ داد. بنابراین، دولت سیزدهم در همان نخستین سال آغازین خود اقدام به حذف این ارز کرد. قرار شد گرانی کالاها و افزایش نرخ تورم با افزایش یارانه‌ها و ارائه کالابرگ برای خرید کالاهای اساسی با نرخ مصوب دولتی پوشش داده شود.
به گزارش تابناک به نقل از مهر، کالابرگ الکترونیک سال ۱۴۰۲ به مرحله اجرا رسید. تصمیم بر این بود که مبنا قیمت‌ها شهریور ۱۴۰۰ باشد اما در نهایت پس از اجرایی شدن طرح، قیمت اقلام در شهریور ۱۴۰۱ ملاک قرار گرفت که افزایش قیمت‌ها رخ داده بود.
یکی از دغدغه‌های دولت‌ها در هر کشوری تمرکز بر سبد غذایی آحاد جامعه است تا فشار کمتری به مردم به ویژه اقشار آسیب‌پذیرتر در شرایط بحرانی و سخت وارد شودیکی از دغدغه‌های دولت‌ها در هر کشوری تمرکز بر سبد غذایی آحاد جامعه است تا فشار کمتری به مردم به ویژه اقشار آسیب‌پذیرتر در شرایط بحرانی و سخت وارد شود. دولت سیزدهم نیز سعی کرد تا از طریق یارانه‌ها سبد غذایی مورد نیاز مردم را در حد قابل قبولی تأمین کند.
با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی یارانه غیرنقدی خانوارها یک ماه زودتر از یارانه نقدی شارژ شد. فهرست اقلام اساسی که مردم ملزم به خرید آنها شدند بر اساس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور شامل ۱۱ کالای اساسی مرغ، تخم‌مرغ، گوشت منجمد، قند و شکر، روغن، ماست، شیر، پنیر، ماکارونی و حبوبات شد. این طرح ابتدا ۵ دهک درآمدی جامعه را تحت پوشش قرار داد.
علیرضا عسگریان، معاون امور رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم درباره این طرح عنوان کرده بود، ۳ دهک کم‌درآمد یارانه ماهانه ۴۰۰ هزار تومانی دریافت خواهند کرد، اما چون طرح کالابرگ الکترونیک کاملاً اختیاری است، اگر این افراد حداقل به میزان ۲۰۰ هزار تومان در قالب کالابرگ الکترونیکی از ۱۱ قلم کالای موردنظر خریداری کنند، ۱۲۰ هزار تومان شارژ اضافه و تشویقی برای آنها واریز خواهد شد. در واقع کل یارانه آنها که برای کالاهای مدنظر هزینه می‌شود به ۵۲۰ هزار تومان در ماه افزایش می‌یابد.
به گفته عسگریان شرط اختصاص ۱۲۰ هزار تومان یارانه مازاد این است که همین میزان اضافه هم صرف خرید کالاهای سبد تعریف شده دولت در کالابرگ شود.
گفتنی است، خانوارها مختار بودند یارانه دولتی را نقدی یا غیرنقدی (کالابرگ) دریافت کنند. در این دوره خیلی از خانوارها یارانه ۳۰۰ هزار تومانی نقدی را به غیرنقدی ۵۲۰ هزار تومانی ترجیح دادند چون آنها را ملزم به خرید کالاهای محدود با قیمت پایین کرده بود.
شارژ دوباره کالابرگ پس از یک وقفه تقریباً یک ساله
دولت سیزدهم طرح کالابرگ را تا پایان سال ۱۴۰۲ ادامه داد اما در ادامه در سال ۱۴۰۳ دولت هیچ مبلغی به عنوان کالابرگ شارژ نکرد.
پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم در ۷ مرداد ۱۴۰۳، نهمین رئیس‌جمهور ایران نیز با عنوان اینکه زیرساخت‌های طرح کالابرگ وجود ندارد از شارژ کالابرگ خودداری کرد. با اوج گرفتن انتقادها، دولت ناچار شد اسفند ۱۴۰۳ مصادف با ماه مبارک رمضان کالابرگ الکترونیک خانوارهای کم درآمد را شارژ کند.
این طرح در دولت چهاردهم تغییر کرد. اگر در دولت سیزدهم خانوار مشمول یارانه دولتی مختار بودند یارانه را نقدی یا غیرنقدی دریافت کنند در دولت پزشکیان تمام خانوار دهک‌های اول تا هفتم ضمن دریافت یارانه نقدی مشمول یارانه غیرنقدی کالابرگ شدند. تا امروز در ۴ مرحله کالابرگ برای دهک‌های درآمدی اول تا هفتم شارژ شده است. این مبلغ برای دهک‌های اول تا سوم ۵۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا هفتم ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر نفر است.
طبقه متوسط نیاز به یارانه ندارد
کاهش لیست یارانه‌بگیران از تغییراتی است که در دولت چهاردهم اعمال شد. بنا به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تأمین اعتبار کالابرگ ۳ دهک پایین درآمدی، باید بخشی از خانوارهای دهک‌های انتهای جامعه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شوندکاهش لیست یارانه‌بگیران از دیگر تغییراتی است که در دولت چهاردهم اعمال شد. بنا به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تأمین اعتبار کالابرگ ۳ دهک پایین درآمدی، باید بخشی از خانوارهای دهک‌های انتهای جامعه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شوند.
سه‌شنبه ۶ آبان ۱۴۰۴، احمد میدری در دفاع از عملکرد دولت در این خصوص به نمایندگان قوه مجریه گفت، خانوارهایی که از لیست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند طبق محاسبات دقیق بوده است. به عنوان مثال، هر کس در تهران مالک خانه باشد و کل خانواده ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد جز ۳ دهک بالا محاسبه شده و یارانه آنها یا قطع شده یا تا انتهای سال قطع خواهد شد.
وی توضیح داد که با محاسبه ۹۰ میلیون نفر جمعیت ایران، ۹ میلیون نفر در هر دهک جای گرفته‌اند. طبق برنامه‌ریزی انجام شده برای حذف ۳ دهک بالایی جامعه، باید ۲۷ میلیون نفر از لیست یارانه‌بگیران سال ۱۴۰۳ حذف شوند.
به گفته وزیر رفاه اجتماعی دولت وفاق، کار محاسبات از ابتدا سال آغاز شده و پس از جنگ طرح حذف جمعیت ۳ دهک انتهای کلید خورد. در ادامه هم از مرداد ۱۴۰۴، ماهانه ۳ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی ۳۰۰ هزار تومانی محروم شدند. می‌توانیم این روند را ادامه دهیم تا به عدد ۲۷ میلیون نفر هدف‌گذاری شده دست پیدا کنیم.وقتی از ۳ دهک بالایی صحبت می‌کنیم ممکن است در کشوری جز اقشار مرفه باشد اما در ایران جز طبقه متوسط محسوب می‌شوند.
البته میدری در توضیح واژه دهک‌های درآمدی انتهای جدول (هشتم، نهم و دهم) و به اصلاح مرفه اظهار کرد که وقتی از ۳ دهک بالایی صحبت می‌کنیم در هر کشوری یک معنا دارد. ممکن است در کشوری جز اقشار مرفه باشد اما در ایران جز طبقه متوسط محسوب می‌شوند.
بنابراین رئیس دولت چهاردهم معتقد است با توجه به نرخ تورم چه در مواد غذایی و چه اجاره‌بها خانوارهایی با درآمد ۳۰ میلیون تومانی نیاز به یارانه ندارند این در حالی است که بخشی از خانوارهای حذف شده زیر ۲۰ میلیون تومان درآمد دارند.
حداقل رفاه اجتماعی با طبقه متوسط معنا پیدا کرد
کسری بودجه سبب شده تا دولت به جای راهکار اصولی و کاهش بودجه‌هایی که در برخی نهادها تخصیص یافته و مورد انتقاد جامعه است، از سفره مردم بهره‌گیری کند و حداقل رفاه اجتماعی را با طبقه متوسط معنا کند.
از سوی دیگر بودجه کالاهای اساسی اعم از دارو، تجهیزات پزشکی، مواد اولیه شیر خشک نوزاد و نهاده‌های دامی قانون بودجه ۱۴۰۴، ۸ میلیارد دلار تعیین شد در حالی که سال گذشته این عدد ۱۱ میلیارد دلار بود. وزیر جهاد کشاورزی با افتخار به بهبود تراز تجاری بخش کشاورزی از منفی ۱۱ به منفی ۸ میلیارد دلار به عنوان صرفه‌جویی ارزی نام می‌برد تا اینکه فریاد دامداران که دام‌ها از گرسنگی در حال خوردن یکدیگر هستند به مجلس رسید. بنابراین، وزیر به مجلس فراخوانده شد و معاونانش به سازمان بازرسی کل کشور.
امروز به بهانه فسادزا بودن یارانه برخی از اقلام وارداتی مانند گوشت، برنج و… تصمیم‌گیران سعی دارند یارانه ۲۸.۵۰۰ تومان حذف و با ارز مبادله‌ای به مبلغ بیش از ۷۰ هزار تومان جایگزین شودامروز هم به بهانه فسادزا بودن یارانه برخی از اقلام وارداتی مانند گوشت، برنج و… تصمیم‌گیران از جمله رئیس سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی سعی دارند یارانه ۲۸.۵۰۰ تومانی حذف و با ارز مبادله‌ای به مبلغ بیش از ۷۰ هزار تومان جایگزین شود. اگر چه دولتمردان تاکید دارند که تا پایان سال ارز ترجیحی حذف نخواهد شد و این حذف با قیمت دولتی اقلام ضروری در کالابرگ نیز جبران خواهد شد. اما با رویه‌ای که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پیش گرفته و عزم جدی دولت در حذف طبقه متوسط جامعه از لیست یارانه‌بگیران باید دید آیا با انفجار قیمت‌ها در سال آینده مانند سال ۱۴۰۱ مردم فقیرتر از ۴ سال اخیر نخواهند شد؟ اگر چه مبلغ ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان یارانه نقدی و غیرنقدی مبلغ کمی در مقابل نرخ تورم فعلی است اما تأثیر روانی آن می‌تواند نارضایتی مردم را دامن بزند.
بیش از یک ماه است که متولیان معیشت مردم از وزارت اقتصاد، رفاه اجتماعی، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت، سازمان برنامه و بودجه و.... در حال رایزنی برای تغییر سبد معیشتی مردم در کالابرگ الکترونیک هستند. هدف، پوشش دهک‌های پایینی جامعه و حتی ممکن است این خانوار محدود به دهک‌های اول تا سوم البته با تغییرات اعمال شده در دهک بندی جدید وزارت رفاه اجتماعی، شوند؛ یعنی حداقل خانوارها.
احتمال کاهش اقلام کالابرگ الکترونیک در شارژ آبان ماه
قرار است شارژ کالابرگ الکترونیک در آبان ماه با شیوه جدید انجام شود. پیش‌تر مرجان دبیری، سخنگو طرح کالابرگ الکترونیک در گفتگو با مهر از اضافه شدن ۴ قلم گوشت بوقلمون، بلدرچین، ماهی و میگو به ۱۱ قلم پیشین در شارژ مرحله چهارم کالابرگ خبر داده بود. اما استقبال مردم از اقلام موجود در طرح کالابرگ نشان می‌دهد کالاهایی مانند ماکارونی، شیر، پنیر خریدار نداشته و مردم بیشتر متمایل به خرید محصولات ضروری با قیمت بالا مثل حبوبات، برنج، روغن و سپس در این درجه‌بندی گوشت قرمز و گوشت مرغ هستند. لبنیات در مصرف روزانه مردم به حداقل رسیده است.
حالا باید دید با حذف یارانه ۲۸.۵۰۰ تومان و جایگزین شدن با ارز مبادله‌ای جهش قیمتی این اقلام برای مردم چقدر خواهد بود به ویژه برای ۹ میلیون نفر از طبقه متوسطی که رئیس دولت چهاردهم مبادرت به حذف آنها از فهرست یارانه‌بگیران کرده است؟
محدود شدن اقلام ضروری در طرح کالابرگ
غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی مهر ماه در جمع خبرنگاران در خصوص آخرین زمان اجرای توزیع کالابرگ جدید و عرضه کالاهای اساسی با قیمت مناسب، گفته بود، مسئولیت اجرا با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است و در خصوص تأمین کالا وزارت جهاد کشاورزی وظیفه تأمین را بر عهده دارد. سعی بر آن است که اثر عرضه و تقاضا و بهره‌وری آن در قیمت‌ها به طور دقیق اعمال شود؛ اما در عین حال خانوار تحت پوشش کالابرگ، کالاهای مورد نیاز را با قیمت‌های ثابت خریداری کنند.
به گفته وی، توزیع کالابرگ جدید با قیمت‌های مصوب خواهد بود و با حذف ارز از ابتدای زنجیره، قیمت کالاها برای دارنده کالابرگ تفاوتی نخواهد کرد.در شیوه جدید کالابرگ، کالاها اولویت‌بندی شده و تعداد اقلام کمتر می‌شود و دولت بنا دارد این اقلام با قیمت ثابت در اختیار خانوارهای تحت پوشش قرار گیرد
وی درباره تفاوت طرح کالابرگ جدید به خبرنگار مهر هم یادآور شده بود، همان اقلام است اما با نرخ پایین و دولت مابه‌التفاوت قیمت ارز ترجیحی با ارز مبادله‌ای را در این طرح می‌پردازد.
سید حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه هم خبر از تغییر اقلام موجود در طرح کالابرگ داده و عنوان می‌کند، در شارژ آبان ماه این یارانه غیرنقدی دولت تغییراتی در کالاهای اساسی رخ داده و تعداد محصولات کمتر شده است.
وی اظهار می‌کند، شیوه جدید تفاوت چندانی نخواهد داشت، فقط کالاها اولویت‌بندی شده و دولت مابه‌التفاوت نرخ این کالاها را به خانوار تحت پوشش طرح می‌پردازد. در واقع این اقلام با نرخ ثابت به واسطه شارژ کالابرگ در اختیار مردم دهک‌های پایین درآمدی قرار می‌گیرد. ضمن اینکه تعداد دهک‌های مشمول طرح نیز همان ۷ دهک درآمدی قبل خواهد بود.
