خبرگزاری مهر، گروه استانها - هیفاء پردل: قم به عنوان جهان‌شهر تشیع و یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی جهان اسلام، سالانه میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر از داخل و خارج کشور است و این شهر مقدس که در روایات به «ام‌القرای جهان تشیع» شهرت دارد، در تمامی فصول به‌ویژه ایام مذهبی و مناسبت‌های فرهنگی، پذیرای عاشقان اهل بیت (ع) از کشورهای مختلف اسلامی و حتی گردشگران غیرمسلمان است.
در کنار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، مسجد مقدس جمکران و بقاع متبرکه امامزادگان واجب‌التعظیم همچون حضرت موسی مبرقع (ع) از مهم‌ترین کانون‌های زیارتی این شهر به شمار می‌روند، با این حال، قم تنها مقصدی برای زیارت نیست؛ بلکه جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و روستایی متعددی نیز دارد که زائران می‌توانند در کنار عبادت و زیارت از آن‌ها بهره‌مند شوند.
در سال‌های اخیر، بعد جدیدی از گردشگری در قم شکل گرفته و این شهر به یکی از قطب‌های مهم گردشگری سلامت در کشور تبدیل شده است و وجود مراکز تخصصی درمان ناباروری، کلینیک‌های چشم‌پزشکی و جراحی‌های زیبایی، قم را به مقصدی مهم برای بیماران داخلی و خارجی بدل کرده است.
بنا بر اعلام روزهای گذشته امور بین‌الملل حرم مطهر حضرت معصومه (س)، در نیمه نخست سال ۱۴۰۴، بیش از یک‌هزار و صد گردشگر غیرمسلمان از ۵۶ کشور جهان از حرم مطهر بازدید کرده‌اند.
گردشگران آمریکایی در صدر این فهرست قرار داشته‌اند و پس از آنان گردشگرانی از کشورهای چین، ترکیه، اسپانیا، انگلستان، لهستان، روسیه، آلمان و تایلند بیشترین حضور را داشته‌اند.
این گردشگران با هدف بازدید از جاذبه‌های مذهبی، فرهنگی و تاریخی قم وارد ایران شده‌اند و پس از مراجعه به اداره بین‌الملل آستان مقدس، خدمات ویژه گردشگری و فرهنگی دریافت کرده‌اند و در همین بازه زمانی، حدود شش هزار و پانصد زائر مسلمان از ۳۰ کشور مختلف نیز به حرم مطهر مشرف شده و از خدمات زیارتی بهره‌مند شده‌اند.
زائرانی از کشورهایی چون عراق، پاکستان، نیجریه، هند، آذربایجان، بحرین، عربستان سعودی، لبنان، کویت و حتی ایالات متحده در میان زائران بین‌المللی مشاهده می‌شوند و حرم مطهر این رشد چشمگیر را نشانه‌ای از جایگاه جهانی قم به‌عنوان یکی از کانون‌های بزرگ علمی و مذهبی جهان اسلام می‌داند.
بسیاری از این زائران خارجی در کنار زیارت، در برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و گفت‌وگوهای دینی حرم مطهر نیز مشارکت دارند که این امر به تقویت دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمک کرده است.
برنامه‌ریزی منسجم آستان مقدس حضرت معصومه (س) برای میزبانی از گردشگران خارجی
کمال ثریا اردکانی، رئیس اداره امور بین‌الملل حرم مطهر حضرت معصومه (س) با اشاره به رویکرد فعال آستان مقدس کریمه اهل بیت (س) در حوزه گردشگری مذهبی اظهار کرد: آستان حضرت معصومه (س) با هدف تبیین فرهنگ اهل بیت (ع) و معرفی جایگاه تاریخی و مذهبی این حرم مطهر، برنامه‌های منظمی را برای میزبانی از گردشگران خارجی تدارک دیده است.
وی افزود: اداره امور بین‌الملل حرم مطهر همه روزه از ساعت هفت صبح تا هفت عصر آماده استقبال از گردشگران است و درب‌های شماره یک و هفده برای ورود گروه‌های توریستی در نظر گرفته شده و کارشناسان این اداره ضمن استقبال از گردشگران، برنامه تور حرم‌شناسی را با محوریت معرفی تاریخچه حرم، معرفی شخصیت‌های مدفون در صحن‌ها و توضیح درباره اماکن مختلف اجرا می‌کنند.
رئیس اداره امور بین‌الملل حرم مطهر حضرت معصومه (س) بیان کرد: در صورت تمایل گروه‌های گردشگری، نشست‌های فرهنگی و فکری در دفتر امور بین‌الملل برگزار می‌شود که موضوعات متنوعی از جمله پرسش و پاسخ دینی، گفت‌وگوی بین ادیان، مباحث صلح، آزادی، حجاب و حقوق بشر در آن مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: این نشست‌ها با حضور کارشناسان دینی برگزار شده و پس از پایان جلسات، میهمانان با همراهی کارشناسان تا درب‌های خروجی بدرقه می‌شوند.
اردکانی خاطرنشان کرد: اداره امور بین‌الملل علاوه بر اجرای تورهای بازدید، به گردشگران بسته‌های فرهنگی شامل محتوای مکتوب و چندرسانه‌ای درباره اسلام، شهر قم و حرم حضرت معصومه (س) ارائه می‌دهد و این بسته‌ها در دو سطح اجمالی و تفصیلی تهیه شده تا متناسب با نیاز و علاقه گردشگران مورد استفاده قرار گیرد.
وی گفت: کتاب‌ها و منابع معرفی‌شده در این مجموعه به چند زبان زنده دنیا از جمله انگلیسی، عربی، فرانسوی، اسپانیایی و روسی ترجمه شده است و کارشناسان اداره امور بین‌الملل ضمن معرفی آن‌ها، پاسخگوی پرسش‌های فرهنگی و اعتقادی گردشگران نیز هستند.
به گفته رئیس اداره امور بین‌الملل حرم مطهر، هدف از اجرای این برنامه‌ها، ارائه تصویری درست و واقعی از اسلام اصیل و مکتب اهل بیت (ع) است تا گردشگران در کنار بازدید از یک بنای مذهبی و تاریخی، با محتوای فکری و فرهنگی این مکان مقدس نیز آشنا شوند.
اردکانی با تأکید بر اینکه آستان مقدس حضرت معصومه (س) همواره در خط مقدم گفت‌وگوی تمدن‌ها و ادیان قرار دارد تصریح کرد: حرم مطهر بانوی کرامت، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی جهان تشیع، علاوه بر جذب زائران شیعه از کشورهای مختلف، سالانه میزبان شمار قابل توجهی از گردشگران غیرمسلمان است که با هدف شناخت فرهنگ ایرانی و آموزه‌های دینی از این مکان بازدید می‌کنند.
وی اضافه کرد: تلاش مجموعه امور بین‌الملل بر این است که حضور گردشگران در حرم مطهر تنها به بازدید ظاهری محدود نشود، بلکه فرصتی برای گفت‌وگو، شناخت متقابل و ترویج پیام صلح و معنویت باشد.
رئیس اداره امور بین‌الملل حرم مطهر بانوی کرامت ابراز کرد: این فعالیت‌ها بخشی از رویکرد فرهنگی آستان مقدس در تعامل با جامعه جهانی است که می‌تواند به گسترش ارتباطات فرهنگی و دینی میان ایران و سایر ملت‌ها کمک کند.
با وجود این، تفاوت در آمارهای اعلامی از سوی نهادهای مختلف در زمینه شمار زائران و گردشگران، موضوعی است که نیازمند هماهنگی و وحدت رویه است، در حالی که حرم مطهر از اصطلاح «گردشگر خارجی» استفاده می‌کند، اداره‌کل میراث فرهنگی قم تأکید دارد که این افراد بیشتر در قالب «زائر» تعریف می‌شوند و زائران عراقی همچنان در صدر آمار بین‌المللی قرار دارند.
با این حال، بر پایه هر دو منبع آماری، روند حضور گردشگران خارجی در قم افزایشی بوده و چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ در حوزه گردشگری مذهبی و بین‌المللی این استان، علیرغم فشارهای سیاسی و تبلیغات منفی رسانه‌های غربی، امیدبخش و رو به رشد توصیف می‌شود.
قم اکنون نه تنها مقصدی برای زیارت است، بلکه به مرکزی بین‌المللی برای گفت‌وگوی ادیان، تبادلات فرهنگی و توسعه گردشگری معنوی در جهان اسلام تبدیل شده است؛ ظرفیتی که با مدیریت منسجم و زیرساخت‌های مناسب می‌تواند جایگاه این شهر را در نقشه جهانی گردشگری مذهبی بیش از پیش ارتقا دهد.
۷۰ درصد گردشگران عراقی تنها یک روز در این شهر می‌مانند
احمدی فارسانی مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان قم در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه قم در مسیر ارتباطی ۱۷ استان کشور قرار دارد اظهار کرد: این شهر به رغم دارا بودن ظرفیت‌های متنوع از جمله حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، مسجد مقدس جمکران، تپه باستانی قلی‌درویش با قدمت هفت‌هزار سال، بزرگ‌ترین بیمارستان خاورمیانه و فرودگاهی که در آینده نزدیک به بهره‌برداری می‌رسد، هنوز نتوانسته از پتانسیل‌های خود در حوزه جذب گردشگر بهره کافی ببرد.
وی افزود: ۷۰ درصد گردشگران خارجی قم را زائران عراقی تشکیل می‌دهند که اغلب ابتدا به مشهد مقدس سفر کرده و قم را به عنوان مقصدی یک‌روزه برای زیارت انتخاب می‌کنند و کوتاه بودن مدت اقامت گردشگران در قم یکی از چالش‌های اصلی حوزه گردشگری این استان است.
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان قم به آمار گردشگران ورودی به کشور اشاره کرد و گفت: بر اساس داده‌های رسمی، در سال ۱۴۰۳ بیش از ۷ میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر وارد ایران شدند که حدود ۷۰ درصد آن‌ها با هدف زیارت سفر کرده‌اند.
وی تأکید کرد: افرادی که ایران را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب می‌کنند، به دنبال سرگرمی‌های سطحی نیستند بلکه با شناخت از جایگاه فرهنگی، دینی و تمدنی کشور، سفر خود را برنامه‌ریزی می‌کنند.
فارسانی ادامه داد با توجه به این رویکرد، طراحی و اجرای برنامه‌های گردشگری در قم باید در شأن این شهر مذهبی باشد تا زائران و گردشگران بتوانند تجربه‌ای درخور از زیارت و فرهنگ ایرانی کسب کنند.
وی در ادامه با اشاره به چالش‌های موجود در حوزه گردشگری قم اظهار کرد: پایین بودن ماندگاری زائران خارجی به ویژه عراقی‌ها از مهم‌ترین مشکلات این حوزه است و بر اساس بررسی‌ها، بسیاری از زائران تنها یک یا دو شب در قم اقامت دارند و سپس به سمت مشهد یا استان‌های شمالی حرکت می‌کنند و این امر به گفته او، ناشی از کمبود جاذبه‌های متنوع تفریحی و سیاحتی در قم است.
طرح جامع زیارت و گردشگری قم در دست تدوین است
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان قم تصریح کرد: با حمایت استاندار قم و همکاری دستگاه‌های اجرایی، طرحی با عنوان «طرح جامع زیارت و گردشگری قم» در دست تدوین است و این طرح با هدف توسعه زیرساخت‌های گردشگری، ارتقای کیفیت خدمات و افزایش ماندگاری زائران در حال اجراست و تاکنون سه‌هزار میلیارد تومان اعتبار برای آن تخصیص یافته که رقمی کم‌نظیر در سطح کشور به شمار می‌رود.
فارسانی گفت در قالب این طرح، ایجاد مجموعه‌های تفریحی متناسب با فضای مذهبی قم پیش‌بینی شده است؛ از جمله تأسیس فضاهایی برای اسب‌سواری، بازی‌های رایانه‌ای، تیراندازی، رستوران‌های موضوعی، باغ پرندگان و توسعه گردشگری سلامت.
وی با اشاره به اینکه قم حلقه ارتباطی میان ۱۷ استان کشور است افزود: محور اصلی توسعه گردشگری این استان بر پایه سه حوزه زیارت، سلامت و گردشگری تاریخی و بین‌راهی طراحی شده است.
وی همچنین از آغاز ساخت بزرگ‌ترین هتل بوتیک کشور در بافت تاریخی قم توسط بخش خصوصی خبر داد و گفت: قبل از بهره‌برداری از فرودگاه این شهر باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود تا با افزایش شمار زائران و گردشگران غافلگیر نشویم.
وی بیان کرد: ساماندهی تأسیسات گردشگری در دستور کار قرار دارد و از این پس در مناطق اشباع‌شده مجوز جدید صادر نخواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان قم عنوان کرد: توزیع عادلانه تأسیسات گردشگری از سیاست‌های جدید اداره کل است و بر همین اساس، در منطقه نیروگاه مجوز احداث مجموعه جدید صادر شده و در محور قم–اراک نیز نخستین تأسیسات گردشگری بین‌راهی در حال احداث است.
آمارهای نادرست می‌تواند برنامه‌ریزی تبلیغاتی و جذب گردشگر را دچار انحراف کند
یکی از کارشناسان گردشگری با تأکید بر ضرورت انسجام آماری میان نهادهای متولی گفت اختلاف در ارائه آمار گردشگران خارجی موجب سردرگمی سرمایه‌گذاران و ناهماهنگی در سیاست‌گذاری‌ها می‌شود.
راحله سالاری کارشناس گردشگری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: زمانی که آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای مختلف در خصوص طیف افرادی که به قم سفر می‌کنند با یکدیگر هم‌خوانی نداشته باشد، بخش خصوصی نمی‌داند سرمایه خود را در کدام حوزه متمرکز کند؛ گردشگری زیارتی، تاریخی یا تفریحی.
وی افزود: گردشگری مذهبی نیازمند تبلیغات هدفمند است و آمارهای نادرست می‌تواند برنامه‌ریزی تبلیغاتی و جذب گردشگر را دچار انحراف کند و اگر میزان گردشگران غیرمسلمان بیش از واقعیت برآورد شود، زیرساخت‌های زیارتی پاسخگوی نیازها نخواهد بود و بالعکس، در صورت کم‌برآوردی زائران مذهبی، امکانات فرهنگی و خدماتی با ظرفیت واقعی هماهنگ نخواهد شد.
سالاری تصریح کرد: اختلاف دیدگاه میان نهادها درباره تعریف «زائر» یا «گردشگر» موجب بی‌نظمی در مدیریت خدمات‌رسانی می‌شود.
به گفته او، هماهنگی میان اضلاع گردشگری استان از جمله استانداری، شهرداری، میراث فرهنگی و آستان مقدس برای ارائه آمار یکپارچه، لازمه موفقیت در سیاست‌گذاری و توسعه گردشگری قم است.
این کارشناس یادآور شد: وجود آمار دقیق و هم‌سو، می‌تواند در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران، طراحی تورهای فرهنگی و مدیریت امکانات اقامتی نقشی اساسی ایفا کند و مسیر توسعه پایدار گردشگری زیارت در قم را هموار سازد.
