احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به آخرین وضعیت میزان بارش‌ها در کشور اظهار کرد: متأسفانه شرایط بارندگی در کشور چندان خوشایند نیست و امسال وارد ششمین سال پیاپی خشکسالی شده‌ایم.
به گزارش مهر ، وی افزود: اگر سال آبی را ملاک قرار دهیم، آخرین بار در سال ۱۳۹۸ – ۱۳۹۹ شرایط نسبتاً مناسبی از نظر بارش‌ها داشتیم، اما پس از آن، از سال‌های ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ – ۱۴۰۵ وضعیت به‌طور پیوسته رو به خشکی رفته است.
وظیفه بیان کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا کنون، کشور خشک‌ترین دوره چند دهه اخیر خود را سپری می‌کند و شدت خشکسالی در سال جاری شمسی کم‌سابقه است. بر اساس آمار موجود، از آغاز سال آبی تا پایان روز جمعه، ۹ آبان تنها ۲.۲ میلی‌متر بارندگی در سطح کشور ثبت شده است، در حالی که میانگین بلندمدت در همین بازه زمانی حدود ۹.۸ میلی‌متر است. بنابراین، حدود ۷۸ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین نرمال را شاهد هستیم.
وظیفه تصریح کرد: اهمیت موضوع در این است که در برخی استان‌های کشور بارندگی کاملاً صفر بوده است؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری از نقاط طی پاییز جاری هیچ‌گونه بارشی ثبت نشده است. استان‌هایی که بارش داشته‌اند نیز وضعیت مطلوبی ندارند؛ برای مثال در تهران تا این زمان باید بیش از ۱۵ میلی‌متر بارش ثبت می‌شد، اما تنها یک میلی‌متر بارندگی گزارش شده است. در آذربایجان شرقی نیز فقط ۲ میلی‌متر بارش ثبت شده، در حالی که میانگین بلندمدت آن در این بازه زمانی ۲۳ میلی‌متر است.
وی ادامه داد: در آذربایجان غربی تنها ۵ میلی‌متر بارش رخ داده، در حالی که مقدار نرمال آن بیش از ۲۵ میلی‌متر است. همچنین در اردبیل ۵ میلی‌متر بارندگی ثبت شده در حالی که میانگین معمول حدود ۳۵ میلی‌متر است. حتی در پربارش‌ترین منطقه کشور یعنی گیلان نیز ۸۲ میلی‌متر بارندگی گزارش شده که نسبت به میانگین نرمال ۱۴۷ میلی‌متری، کاهش چشمگیری دارد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور بیان کرد: بسیاری از استان‌های کشور در فلات مرکزی، غرب و جنوب، از جمله یزد، همدان، هرمزگان، مرکزی، لرستان، کرمانشاه، کردستان، قم، قزوین، فارس، سمنان، تهران، زنجان، خوزستان و خراسان‌های جنوبی، شمالی و رضوی تقریباً هیچ بارشی دریافت نکرده‌اند. همچنین در غرب کشور از جمله استان ایلام نیز وضعیت مشابهی حاکم است.
وی یادآور شد: از سوی دیگر، میانگین دمای کشور حدود یک درجه بیشتر از حد نرمال است و این افزایش دما موجب تشدید تبخیر و در نتیجه، وخامت بیشتر خشکسالی شده است. در حالی که باید در ارتفاعات زاگرس بین ۳۰ تا ۵۰ میلی‌متر بارش ثبت می‌شد، میزان بارندگی بسیار کمتر از حد نرمال بوده و حتی در نوار غربی کشور از جمله کرمانشاه، آذربایجان غربی و شمال آذربایجان شرقی و اردبیل نیز بارش‌ها به‌شدت پایین است.
وظیفه افزود: در سواحل شمالی کشور که معمولاً از ابتدای پاییز بارندگی‌ها آغاز می‌شود نیز وضعیت مطلوب نیست و شرایط خشکسالی شدید و استثنایی در سراسر کشور حاکم است. همچنین پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت نشان می‌دهد تا پایان آبان‌ماه بارش قابل توجهی در تهران نخواهیم داشت، اگر در روزهای پایانی این ماه بارندگی رخ دهد، میزان آن نیز چندان چشمگیر نخواهد بود.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی تاکید کرد: به نظر می‌رسد عمده بارش‌ها از آذرماه آغاز شود. البته همان‌طور که در پیش‌بینی‌های قبلی نیز اشاره شده بود، پاییز امسال بسیار کم‌بارش خواهد بود و متأسفانه همین وضعیت در حال وقوع است.
وی خاطرنشان کرد: حدود ۲۵ درصد از کل بارش سالانه کشور در فصل پاییز اتفاق می‌افتد، اما در سال جاری بخش عمده این سهم تا کنون محقق نشده است. تنها امید باقی‌مانده به بارش‌های احتمالی در آذرماه است، اما حتی اگر آذرماه پربارش هم باشد، جبران دو ماه ابتدایی خشک پاییز بسیار دشوار است و بنابراین پاییز امسال با کم‌بارشی شدید به پایان خواهد رسید.
وظیفه با اشاره به پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها در فصل زمستان افزود: به احتمال بسیار زیاد بخش قابل توجهی از بارش‌ها به ماه‌های زمستان موکول خواهد شد. بر اساس خروجی مدل‌های عددی، پیش‌بینی می‌شود بارش‌های زمستانی در نیمه غربی کشور در حدود شرایط نرمال باشد؛ به این معنا که نه بارش‌های بسیار زیاد و نه کم‌بارشی شدید را تجربه خواهیم کرد.
وی ادامه داد: در مقابل، نیمه شرقی کشور گرایش به کم‌بارشی دارد و استان‌های واقع در این بخش از کشور به احتمال متوسط تا حدود ۵۰ درصد کمتر از حد نرمال بارندگی خواهند داشت. اگر چنین شرایطی رقم بخورد، وضعیت منابع آبی در مناطق شرقی کشور در پایان سال بسیار نگران‌کننده خواهد بود، چرا که همین حالا نیز بسیاری از این مناطق با تنش یا بحران آبی مواجه هستند و تداوم این وضعیت می‌تواند سال آینده را با شرایط بحرانی‌تری روبه‌رو کند.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی بیان کرد: در صورتی که بارش‌های زمستانی در نیمه غربی کشور خوب یا دست‌کم در حد نرمال باشد، می‌تواند تا حدودی از شدت تنش آبی در این مناطق بکاهد، اما به هیچ عنوان موجب رفع خشکسالی نخواهد شد، زیرا چندین سال خشکسالی پیاپی موجب انباشت کمبود بارش و کاهش منابع آبی شده است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی تصریح کرد: در سال‌های اخیر به دلیل تداوم کم‌بارشی، فشار زیادی بر منابع زیرزمینی وارد شده و برداشت آب برای جبران کمبود آب‌های سطحی افزایش یافته است. این مسئله منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی شده و حتی اگر در زمستان شرایط بارش به حالت نرمال بازگردد، باز هم جبران‌کننده خسارات سال‌های اخیر نخواهد بود.
وی یادآور شد: مسئله کمبود آب در حال حاضر به یکی از چالش‌های اصلی و بسیار جدی در سراسر ایران تبدیل شده است. افزون بر این، کشورهای منطقه خاورمیانه نیز با بحران مشابهی مواجه‌اند و این وضعیت ممکن است در آینده منجر به شکل‌گیری تنش‌های آبی در حوزه‌های مشترک بین‌المللی شود.
وظیفه تاکید کرد: آب مسئله‌ای نیست که بتوان آن را به‌سادگی حل کرد؛ بلکه پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی است که نیازمند مدیریت بلندمدت و تصمیم‌گیری‌های هماهنگ بین کشورهاست.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی با اشاره به طرح بارورسازی ابرها برای پاسخ به کم‌بارشی‌ها گفت: در شرایط فعلی که کمبود بارش‌ها محسوس است، طرح بارورسازی ابرها به عنوان یکی از گزینه‌های پیشنهادی برای افزایش بارندگی مطرح شده است. درست است که این طرح هزینه‌بر است، اما اگر بتواند منجر به آورده آبی شود، هزینه آن در مقایسه با منافع حاصل چندان زیاد نیست.
وی افزود: با این حال، این روش در عمل در جهان به عنوان روشی قطعی و قابل اتکا شناخته نمی‌شود. گرچه در بسیاری از کشورها عملیات بارورسازی ابر انجام می‌شود، اما این کار تنها زمانی مؤثر است که ابر مستعد وجود داشته باشد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ادامه داد: در چنین شرایطی، بارورسازی ابر می‌تواند علی‌رغم هزینه‌هایی که دارد، در مقایسه با روش‌هایی چون شیرین‌سازی آب یا انتقال بین‌حوضه‌ای، اقتصادی‌تر باشد. با این حال، این روش هنوز در سطح بین‌المللی به‌عنوان روشی پذیرفته‌شده مورد تأیید قرار نگرفته است و نتایج آن در مناطق مختلف جهان متفاوت بوده است.
وی بیان کرد: در منطقه خاورمیانه به‌دلیل غلظت بالای گرد و خاک، ذرات طبیعی بارورسازی به اندازه کافی وجود دارد، اما مشکل اصلی کمبود رطوبت است. این مسئله باعث می‌شود که تشکیل هسته‌های باران‌زا در ابرها به سختی انجام شود و در نتیجه کارایی روش بارورسازی کاهش یابد.
وظیفه یادآور شد: در ایران نیز این روش احتمالاً پاسخ قانع‌کننده‌ای نخواهد داد. حتی اگر هزینه‌های قابل توجهی برای آن صرف شود، احتمال دستیابی به نتیجه ملموس پایین است. البته می‌توان این طرح را به صورت آزمایشی در مناطق محدود و در بازه‌های زمانی خاص، به‌ویژه در فصل‌هایی که ابرهای مستعد وجود دارند، اجرا کرد تا بتوان نقاط قوت و ضعف آن را ارزیابی کرد.
وی افزود: اجرای پراکنده و گسترده این طرح بدون ارزیابی دقیق می‌تواند موجب هدر رفت منابع مالی شود. بنابراین ضروری است که پیش از هر اقدامی، اثربخشی واقعی آن در شرایط اقلیمی ایران سنجیده، سپس در صورت اثبات کارایی، در مقیاس وسیع‌تری دنبال شود.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی خاطرنشان کرد: گزارش‌هایی از برخی مناطق جهان وجود دارد که نشان می‌دهد بارورسازی ابرها در شرایط خاص موجب افزایش بارش بین ۵ تا ۲۰ درصد شده است، اما در مقابل، موارد متعددی نیز ثبت شده که این اقدام نتیجه مؤثری نداشته و هزینه‌های آن عملاً به هدر رفته است.
وی با اشاره به کاهش تراز آب دریای خزر اظهار کرد: موضوع افت سطح آب دریای خزر یکی از نگرانی‌های جدی کشورهای حاشیه این دریا است و هم‌اکنون در سطح بین‌المللی نیز مورد بررسی و پیگیری قرار دارد.
وظیفه گفت: در این زمینه کمیته‌ای به نام «کمیته کشورهای حوزه مشترک دریای خزر» (CASPCOM) فعال است که اعضای آن شامل کشورهای ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان می‌شوند. این کمیته مسئول بررسی و پایش تغییرات تراز آب دریای خزر است و نشست اخیر آن حدود یک تا دو ماه پیش به میزبانی روسیه برگزار شد.
وی افزود: در این نشست موضوع کاهش سطح آب دریای خزر به طور ویژه مورد بررسی قرار گرفت و نمایندگانی از سازمان هواشناسی ایران نیز در آن حضور داشتند. کشورهای عضو این حوزه در حال پایش مستمر افت و خیز سطح آب دریا هستند، زیرا کاهش تراز آب می‌تواند آثار جدی بر فعالیت‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی اقلیمی منطقه بگذارد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی تصریح کرد: کاهش ارتفاع آب دریای خزر به‌ویژه بنادر ایران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، زیرا عقب‌نشینی آب دریا باعث بروز مشکلات در پهلوگیری کشتی‌ها و عملکرد تأسیسات بندری می‌شود. این موضوع از جنبه حمل‌ونقل دریایی و تجارت، مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگ است.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی ادامه داد: از سوی دیگر، کاهش تراز آب منجر به کوچک شدن مساحت دریا می‌شود و این کاهش سطح، بر میزان رطوبت مناطق ساحلی شمال کشور تأثیر مستقیم دارد. با کم شدن سطح آب، ظرفیت رطوبتی دریا کاهش یافته و در نتیجه بارش‌های مناطق شمالی نیز ممکن است کمتر شود.
وظیفه افزود: آزاد شدن بستر خشک‌شده در مناطق ساحلی که حاوی ذرات ریز خاک و شن است، می‌تواند در شرایط طوفانی منجر به خیزش گرد و خاک شود. این پدیده نه‌تنها برای ساکنان مناطق شمالی کشور بلکه برای محیط‌زیست، پوشش گیاهی و حتی حیات وحش و انسان‌ها نیز زیان‌بار است. گرد و غبار حاصل از این بسترهای خشک، سلامت مردم را تهدید کرده و خسارت‌های قابل توجهی به اکوسیستم‌های محلی وارد می‌کند.
وی تأکید کرد: کاهش سطح آب دریای خزر همچنین موجب خشک شدن تالاب‌های ساحلی می‌شود. این تالاب‌ها نقشی اساسی در تعادل اکولوژیکی، زیستگاه‌های جانوری و پوشش گیاهی مناطق شمالی کشور دارند و خشک شدن آن‌ها می‌تواند اثرات مخربی بر محیط زیست استان‌های ساحلی ایران بگذارد. به‌ویژه در بخش‌هایی از دریای خزر که عمق بیشتری دارد و در نزدیکی سواحل ایران واقع شده است، این تغییرات به شدت محسوس خواهد بود.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی گفت: در حال حاضر به دلیل کاهش قابل‌توجه بارندگی، کشور شرایط دشواری را از نظر تأمین آب سپری می‌کند. با وجود تلاش‌های گسترده مسئولان در سازمان آب و وزارت نیرو برای مدیریت منابع، همچنان نگرانی‌هایی درباره پایداری تأمین آب در برخی شهرهای بزرگ کشور وجود دارد.
وی تاکید کرد: آب مسئله‌ای ملی است و حل آن صرفاً از عهده یک دستگاه اجرایی برنمی‌آید. همه مردم باید در مدیریت مصرف و صرفه‌جویی مشارکت کنند تا کشور بتواند تا زمان آغاز بارش‌های مؤثر، بدون بحران گسترده، شرایط را پشت سر بگذارد.
وظیفه در پایان خاطرنشان کرد: هم‌اکنون شهرهایی نظیر تهران، مشهد، اراک و تبریز در وضعیت تنش آبی قرار دارند و لازم است شهروندان همکاری لازم را برای عبور از این شرایط داشته باشند. به گفته وی، در صورت عدم صرفه‌جویی عمومی، احتمال بروز مشکلات حاد در شبکه تأمین آب این شهرها وجود دارد و همراهی مردم نقش کلیدی در عبور از این دوره بحرانی دارد.
