اگر تابستان در ترافیک گیر کرده باشید، احتمالاً می‌دانید که «جوش آوردن موتور» چقدر می‌تواند استرس‌زا باشد. بسیاری از رانندگان تصور می‌کنند دلیل این مشکل همیشه واتر پمپ یا رادیاتور است، اما در واقع در بیشتر موارد، مقصر اصلی قطعه‌ای کوچک و نسبتاً ارزان به نام سنسور فن است؛ همان فشنگی یا سنسوری که دمای موتور را اندازه‌گیری می‌کند و زمان روشن و خاموش شدن فن را تعیین می‌کند.

وقتی این سنسور درست کار نکند، فن دیر روشن می‌شود یا اصلاً روشن نمی‌شود و همین چند دقیقه تأخیر، می‌تواند دمای موتور را به محدوده خطر برساند.

در بررسی‌های فنی و گزارش‌های تعمیرگاهی که توسط متخصصان یدک پارت تهیه شده، مشخص شده که خرابی سنسور فن یکی از متداول‌ترین دلایل افزایش ناگهانی دمای موتور در خودروهای خانواده پراید است.

سنسور فن چه نقشی در جلوگیری از جوش آوردن موتور دارد؟

سنسور فن در واقع چشم سیستم خنک‌کننده است. این قطعه دمای مایع خنک‌کننده درون موتور را لحظه‌به‌لحظه اندازه‌گیری می‌کند و نتیجه را به ECU یا رله فن گزارش می‌دهد. وقتی دمای موتور به حد تعیین‌شده می‌رسد (به‌طور معمول بین ۹۵ تا ۱۰۵ درجه سانتی‌گراد)، ECU فرمان روشن شدن فن را صادر می‌کند تا دما دوباره به محدوده استاندارد بازگردد.

به همین دلیل خرابی یا اختلال در عملکرد سنسور فن باعث می‌شود:

• ECU دمای واقعی موتور را اشتباه تشخیص دهد
• فن دیرتر از زمان لازم روشن شود
• دمای موتور در مدت کوتاهی به محدوده خطر برسد

این اتفاق حتی اگر واتر پمپ، رادیاتور و ضدیخ کاملاً سالم باشند هم رخ می‌دهد.
یعنی سیستم خنک‌کننده از نظر قطعات مکانیکی درست کار می‌کند، اما چون سیگنال دما اشتباه ارسال می‌شود، فن به موقع وارد مدار نمی‌شود و موتور داغ می‌کند.

به زبان ساده:
یک سنسور کوچک می‌تواند از یک هزینه بزرگ جلوگیری کند.

انواع سنسور فن در پراید (سبز و آبی)

در خودروهای خانواده پراید دو نوع سنسور فن استفاده می‌شود که تفاوت آن‌ها به سیستم سوخت‌رسانی و شیوه کنترل فن برمی‌گردد:

1) سنسور سبز دو فیش (پراید انژکتوری، تیبا و ساینا)

در مدل‌های انژکتوری، سنسور سبز رنگ دمای واقعی موتور را به ECU ارسال می‌کند. ECU نیز با توجه به مقدار دما، دستور روشن یا خاموش شدن فن را صادر می‌کند.
به همین دلیل در این مدل‌ها:

• هر تغییر کوچک در عملکرد سنسور → زمان روشن شدن فن تغییر می‌کند

2) سنسور آبی تک فیش (پراید کاربراتوری و صبا قدیمی)

در مدل‌های کاربراتوری، سنسور آبی مستقیماً به رله فن متصل است. این سنسور به جای ارسال داده دقیق، صرفاً نقش «کلید حرارتی» را دارد و زمانی که دما به حد مشخص برسد، فن را به‌طور مستقیم وارد مدار می‌کند.

در این سیستم:

• خطای سنسور → فن دیرتر فعال می‌شود → آمپر خیلی سریع بالا می‌رود

نتیجه مهم:

در هر دو مدل (چه سنسور سبز و چه آبی)،
یک خطای کوچک در تشخیص دما کافی است تا موتور ظرف چند دقیقه وارد محدوده قرمز شود.

یعنی خرابی سنسور فن، سریع‌ترین مسیر برای جوش آوردن موتور است.

نشانه‌های خرابی سنسور فن پراید

وقتی سنسور فن دمای موتور را به درستی تشخیص ندهد، عملکرد فن نیز از حالت استاندارد خارج می‌شود. این موضوع معمولاً در شرایطی خود را نشان می‌دهد که موتور تحت فشار حرارتی است؛ مثل ترافیک، سربالایی یا کارکرد طولانی درجا. اگر یکی از رفتارهای زیر را مشاهده کردید، احتمال خرابی سنسور فن بسیار بالاست:

• فن دیر روشن می‌شود و معمولاً فقط زمانی وارد مدار می‌شود که آمپر نزدیک خط قرمز باشد.
• فن فقط با روشن کردن کولر کار می‌کند و در حالت معمول فعال نمی‌شود.
• آمپر نوسان دارد یا ناگهان بالا می‌پرد بدون اینکه نشتی یا کمبود آب وجود داشته باشد.
• در حرکت دمای موتور طبیعی است، اما در ترافیک بالا می‌رود؛ یعنی سیستم خنک‌کاری مکانیکی سالم است و مشکل از فرمان‌دهی به فن است.
• با تکان دادن سوکت یا دسته‌سیم سنسور، فن لحظه‌ای فعال می‌شود؛ که این مورد معمولاً به معنی خرابی پایه سوکت یا سنسور است.

اگر این نشانه‌ها را مشاهده می‌کنید، لازم است سنسور فن را بررسی یا تعویض کنید؛ چون تأخیر در روشن شدن فن می‌تواند ظرف چند دقیقه باعث جوش آوردن موتور و آسیب دیدن واشر سرسیلندر شود.

برای مشاهده توضیح کامل علائم و تست مرحله‌به‌مرحله:
→ علائم خرابی فشنگی فن پراید در یدک پارت بخوانید.

اشتباه رایج مکانیک‌ها: تشخیص اشتباه عامل داغ کردن موتور

در بسیاری از تعمیرگاه‌ها، وقتی خودرو داغ می‌کند، معمولاً اولین قطعه‌ای که به آن مشکوک می‌شوند و حتی تعویض می‌شود، واتر پمپ، ترموستات یا رادیاتور است. در حالی که در بخش زیادی از موارد، این قطعات هیچ مشکلی ندارند و علت اصلی دیر روشن شدن فن است.

اگر فن با تأخیر وارد مدار شود، حتی بهترین واتر پمپ و سالم‌ترین رادیاتور هم نمی‌توانند جلوی افزایش دمای موتور را بگیرند.
در واقع مشکل نه در جریان خنک‌کننده، بلکه در زمان فعال شدن فن خنک‌کننده است.

چطور تشخیص دهیم مشکل از سنسور فن است یا واتر پمپ؟

یک نشانه‌ی ساده وجود دارد:

اگر هنگام رانندگی دما طبیعی است، اما در ترافیک یا کارکرد درجا بالا می‌رود → مشکل از سنسور فن یا رله فن است.

اگر دما حتی هنگام حرکت هم بالا می‌ماند → احتمال خرابی واتر پمپ یا گرفتگی رادیاتور بیشتر است.

برای مقایسه نقش واتر پمپ در گردش مایع خنک‌کننده و علائم خرابی واقعی آن، راهنمای کامل زیر مفید است:
→ واتر پمپ پراید را در آموزش های یدک پارت بخوانید.

راهکار فوری اگر در جاده فن روشن نشد

اگر متوجه شدید که فن خنک‌کننده روشن نمی‌شود و آمپر در حال نزدیک شدن به محدوده قرمز است، اولین هدف این است که سرعت افزایش دما را کاهش دهید تا به موتور فشار وارد نشود. تا زمانی که به تعمیرگاه برسید، این اقدامات می‌توانند از آسیب جدی جلوگیری کنند:

1. کولر را خاموش کنید.
   کمپرسور کولر بار اضافی روی موتور ایجاد می‌کند و باعث بالا رفتن سریع‌تر دما می‌شود.
2. بخاری را تا آخر باز کنید.
   بخاری گرمای موتور را به داخل کابین منتقل می‌کند و مثل یک «رادیاتور دوم» عمل می‌کند.
   این کار گرچه ناخوشایند است، اما می‌تواند دمای موتور را چند درجه پایین بیاورد.
3. در اولین مکان امن توقف کنید.
   خودرو را خاموش نکنید؛ فقط اجازه دهید موتور درجا کار کند تا آب داخل رادیاتور همچنان در گردش باشد.
4. هرگز در حالت داغ درب رادیاتور را باز نکنید.
   فشار سیستم ممکن است باعث پاشش آب جوش شود و آسیب جدی ایجاد کند.
   اگر لازم بود آب اضافه کنید، ابتدا موتور باید حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه خنک شود.

این اقدامات معمولاً ۲ تا ۵ دقیقه زمان حیاتی به شما می‌دهند تا قبل از آسیب به واشر سرسیلندر به تعمیرگاه یا محل مناسب برسید.

چگونه سنسور فن را بدون باز کردن قطعه بررسی کنیم؟

قبل از تعویض سنسور فن، می‌توان با چند بررسی ساده تشخیص داد که مشکل از خود سنسور است یا از سیم‌کشی و رله فن. این مراحل نیاز به ابزار پیچیده ندارند و در کمتر از چند دقیقه قابل انجام‌اند:

1. تست سوکت سنسور
   موتور را روشن کنید تا به دمای کاری برسد. سپس سوکت سنسور فن را کمی تکان دهید.
   اگر با تکان دادن سوکت، فن لحظه‌ای روشن شد یا صدای آن تغییر کرد، مشکل بیشتر به اتصال سوکت یا سیم‌ها مربوط است، نه خود سنسور.
2. بررسی عملکرد فن در ترافیک
   بدون کولر، اجازه دهید خودرو چند دقیقه درجا کار کند.
   اگر دما تنها در حالت درجا یا ترافیک بالا می‌رود اما در حرکت طبیعی است، این یعنی فرمان روشن شدن فن درست صادر نمی‌شود و احتمال خرابی سنسور یا رله فن بسیار زیاد است.
3. تست رفتار فن با روشن کردن کولر
   کولر را روشن کنید.
   اگر فن در این حالت به‌خوبی روشن می‌شود اما در حالت عادی روشن نمی‌شود، یعنی سنسور دمای آب اطلاعات صحیح به ECU یا رله فن ارسال نمی‌کند و باید بررسی شود.
4. تست با مولتی‌متر (در تعمیرگاه)
   اگر به مولتی‌متر دسترسی دارید، می‌توان مقاومت سنسور را در زمان سرد و سپس گرم شدن موتور اندازه گرفت.
   اگر مقدار مقاومت ناهمخوان یا غیرخطی باشد، سنسور خراب است و باید تعویض شود.

نکته مهم:
خرابی سنسور فن معمولاً صدای خاصی ندارد و به همین دلیل رانندگان دیر متوجه مشکل می‌شوند؛ اما همین تأخیر می‌تواند باعث جوش آوردن موتور و آسیب به واشر سرسیلندر شود.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

سنسور فن، قطعه‌ای کوچک اما حیاتی در سیستم خنک‌کاری پراید است.
خرابی آن معمولاً بی‌صدا و تدریجی اتفاق می‌افتد و اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند باعث:

• بالا رفتن غیرعادی دمای موتور
• جوش آوردن در ترافیک
• تاب برداشتن سرسیلندر
• و در نهایت سوختن واشر سرسیلندر

شود؛ که هزینه تعمیر آن چندین برابر تعویض سنسور فن خواهد بود. همچنین اگر قصد خرید لوازم یدکی اصلی و  با ضمانت دارید یدک پارت در کنار شماست تا با راهنمایی و مشاوره بهترین انتخاب را برای خودروتان داشته باشید.

کشف انبار اسلحه جنگی در قلب تهران