به گزارش همشهری آنلاین، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در حالی مدتی پیش از بررسی دقیق موضوع احیای زاینده‌رود در شورای عالی آب خبر داده بود که همین چند روز پیش پروفسور احمد جلالیان، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان تالاب بین‌المللی گاوخونی در انتهای زاینده‌رود را یکی از کانون‌های اصلی تولید گردوغبار در مرکز ایران معرفی کرد و گفت: «بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان گردوغبار تولیدشده در این تالاب در مقایسه با سال‌های گذشته تا ۵ برابر افزایش یافته است. بستر خشک رودخانه زاینده‌رود به دلیل ورود فاضلاب خام و استفاده از کود فسفاتی و آفت‌کش کشاورزی حاوی مقادیر بالایی از کادمیوم و آرسنیک است که این آلودگی‌ها در صورت استنشاق یا تماس با گردوغبار ناشی از بستر خشک رودخانه، می‌توانند مشکلات حاد سلامتی ایجاد کنند.» «مهدی جمالی‌نژاد» استاندار اصفهان در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند که با توجه به همین مساله، در حال حاضر بعد محیط‌زیستی زاینده‌رود از همه جنبه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
برگزاری ۲ جلسه در شورای عالی آب
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت تاکید کرده است که دولت برنامه‌های مشخصی برای سامان‌دهی وضعیت زاینده‌رود دارد، اما لازم است این طرح‌ها پس از بررسی کارشناسی و تصویب در شورای عالی آب به اطلاع مردم برسد.
استاندار اصفهان در این باره به همشهری می‌گوید: «تا کنون ۲ جلسه در شورای عالی آب با موضوع مشکلات آب اصفهان و زاینده‌رود برگزار شده است. به تازگی هم یک جلسه با حضور مسئولان اصفهان و چهارمحال و بختیاری در حضور رئیس‌جمهوری برگزار شده است.»
مهدی جمالی‌نژاد با تاکید بر اینکه مدیریت آب باید به‌صورت به هم پیوسته صورت بگیرد و همه جنبه‌های آشامیدنی، کشاورزی، محیط‌زیستی، صنعت و ... با هم در نظر گرفته شود، می‌افزاید: «با وجود این، فعلا مسئله اصلی زاینده‌رود، بعد زیست‌محیطی است که در کانون توجه قرار دارد. به این دلیل که خشکی تالاب گاوخونی، ریزگردها و فرونشست، مسائل اصلی زاینده‌رود هستند.»
او البته تاکید می‌کند که کشاورزان و حقابه‌داران هم با سختی‌های زیادی مواجه هستند و در کنار مساله اصلی یعنی بعد محیط‌زیستی، پیگیری و چاره‌اندیشی برای کشاورزان و حقابه‌داران هم در دستور کار است.
زاینده‌رود فقط مساله اصفهان نیست
زاینده‌رود به طول بیش از ۴۰۰کیلومتر، بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد، اما اگر زاینده‌رود احیا نشود، نه تنها اصفهان بلکه استان‌های بسیاری در فلات مرکزی با مشکل مواجه خواهند شد.
استاندار اصفهان با تاکید بر اینکه زاینده‌رود فقط مسئله اصفهان نیست و یک موضوع ملی است، می‌گوید: «باید توجه داشت که از بین رفتن آثار تاریخی به‌خاطر فرونشست در نتیجه خشکی زاینده‌رود، یعنی از دست رفتن سرمایه ملی کشور. از سوی دیگر، پژوهش‌های دانشگاهی نشان می‌دهند که ریزگردهای بستر تالاب گاوخونی سمی هستند و اگر این کانون‌ها فعال شوند، می‌توانند چند استان و حتی تهران را هم تحت‌تاثیر قرار دهند.»
مهدی جمالی‌نژاد با بیان اینکه در سال‌های گذشته مطالعات خوبی هم در سطح استان و هم در سطح ملی انجام شده است، می‌افزاید: «در ۱۰ سال یک پروژه مطالعاتی توسط یک تیم ایرانی- آلمانی در زاینده‌رود انجام شد. جمع‌بندی این مطالعات در اصفهان در قالب سند احیای زاینده‌رود با در نظر گرفتن نظرات ۷ دانشگاه استان تدوین شده است.»
او با بیان اینکه این سند قبلا در شورای توسعه و برنامه‌ریزی اصفهان مصوب و اجرای برخی راهکارها آغاز شده است، ادامه می‌دهد: «اتفاقاً چند روز پیش دانشگاه‌های استان مجددا نامه زده‌اند و خواستار اجرای این سند با جدیت بیشتری شده‌اند. این سند رویکرد جامع دارد یعنی همه منابع و مصارف آب را در کنار هم دیده و به نیاز محیط‌زیست و مسائل حقوقی هم توجه کرده است. این سند در نهایت هم به موضوع مدیریت مصرف و همکاری مشترک دو استان و هم بر موضوع تأمین آب تاکید دارد. هرچند برخی از راهکارهای ذکر شده در این سند باید در سطح ملی پیگیری شود و از عهده اصفهان به تنهایی خارج است.»
زاینده‌رود قابل احیاست؛ اگر
احیای زاینده‌رود، موضوع جدیدی نیست؛ در سال‌های گذشته بارها مسئولان در این باره وعده داده‌اند و حتی کارشناسان هم معتقدند با اجرای قوانین و انجام برخی اصلاحات این مساله دور از ذهن نیست.
استاندار اصفهان هم حالا در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند که قطعا زاینده‌رود قابل احیاست؛ اگر مقدمات و ملزومات آن فراهم شود.
مهدی جمالی‌نژاد می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین پیش‌شرط‌ها برای احیای زاینده‌رود این است که متولی اصلی رودخانه و تالاب یعنی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، فعال‌تر عمل کند و خودش به‌عنوان متولی اصلی زاینده‌رود وارد گود بشود.»
او اظهار می‌کند: «ما آینده را روشن می‌بینیم؛ هرچند مشکلات زیادی وجود دارد و هرچند سرمایه اجتماعی در اصفهان به دلیل مشکلات آبی بسیار پایین است، اما راهکارهای احیای زاینده‌رود، مشخص و مسیر پیش رو تا حد زیادی روشن است. ما امیدوارانه این موضوع را پیگیری می‌کنیم.»
همه ماجراهای زاینده‌رود
محیط‌زیست: ماجرای زاینده‌رود چند وجه مهم دارد؛ در بعد محیط‌زیستی پروفسور احمد جلالیان، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان توضیح داده است که منشأ اصلی گردوغبارها در کلانشهر اصفهان، تالاب بین‌المللی گاوخونی و مناطق شمال شرقی استان است؛ بررسی‌های ما نشان می‌دهد نرخ فرونشست گردوغبار در تالاب گاوخونی به ۲۲۴ تن در کیلومتر مربع رسیده که پنج برابر بیشتر از سال‌های گذشته است. هزینه اقتصادی آلودگی هوای اصفهان ۵۱ میلیون دلار تخمین زده می‌شود و مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی هوا در کلانشهر اصفهان از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ درصد افزایش یافته است. این آمار نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که اگر به آن توجه نشود، می‌تواند به یک بحران زیست‌محیطی تمام‌عیار تبدیل شود.
میراث فرهنگی: از سوی دیگر، اصفهان، کلانشهر تاریخی و گردشگری ایران از ۲ دهه پیش تا امروز در نتیجه خشکسالی تحت‌تاثیر شدید فرونشست قرار گرفته است به طوری که اصفهان نخستین کلان‌شهری بود که فرونشست در آن به مناطق شهری نفوذ پیدا کرد. ۱۸.۵سانتی‌متر در سال نرخ بیشینه فرونشست آن در مناطق شهری است. به گفته علی بیت‌الهی، مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست، ریسک‌پذیرترین منطقه فرونشستی در کشور اصفهان است در حالی که در این استان ۳۰۰ مسجد تاریخی، ۲۸۵ مدرسه با معماری اصیل، بسیاری از پل‌ها و آثار تاریخی بی‌نظیر را داریم که در معرض تهدید فرونشست قرار دارد.
کشاورزی: ماجرای تبعات خشکی زاینده‌رود به همین جا ختم نمی‌شود؛ کشاورزان اصفهان در شرق و غرب زاینده‌رود در سال‌های اخیر همیشه مطالبه اجرای مصوبات شورای‌عالی آب، مصوبات شورای هماهنگی زاینده‌رود، قانون توزیع عادلانه آب و همچنین اجرای تصویب‌نامه ۴۳۲۲ هیأت وزیران مصوبه ۵/۳/۱۳۳۳ و اجرا و دیده‌شدن ماده ۱۵۸ و ۱۵۹ قانون مدنی را داشتند؛ طبق مصوبات ۷۴.۳درصد آورده طبیعی زاینده‌رود و همچنین آب منتقل‌شده با تونل کوهرنگ یک سهم کشاورزان و حقابه محیط‌زیستی رودخانه و تالاب گاوخونی است و ۲۵.۷درصد آورده زاینده‌رود، آورده تونل دوم کوهرنگ۲ به‌اضافه چشمه‌لنگان و خدنگستان سهم وزارت نیروست و دولت حق توزیع، فروش و بهره‌برداری از آن را به هر طریقی که بخواهد، دارد. طبق مصوبات شورای‌عالی آب و هماهنگی زاینده‌رود، آورده رودخانه در سال‌های طبیعی ۸۴۵میلیون مترمکعب است که به‌اضافه ۲۹۳میلیون مترمکعب آورده تونل کوهرنگ یک که کشاورزان پول ساخت آن را پرداخت کرده‌اند، سهم آنهاست که هیچ وقت به طور کامل پرداخت نمی‌شود.
صنعت: صنعت به عنوان متهم اصلی؛ اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانه‌ها از جمله فولادمبارکه، ذوب‌آهن و غیره، براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران، در جایگاه سوم صنایع کشور قرار دارد. براساس آمار شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان، بیش از ۴۳۰ شهرک، ناحیه صنعتی یا واحد کارگاهی در این استان مستقر است که بخش زیادی از آن در حوضه آبریز زاینده رود قرار دارد یا در نزدیکی آن احداث شده است. مصرف این صنایع از زاینده‌رود حدود ۵۰ میلیون مترمکعب اعلام شده است.
شرب: این همه در کنار نیاز اصلی یعنی شرب وضعیت را بغرنج کرده است؛ بر اساس آماری که مسئولان اصفهان مطرح می‌کنند بیش از پنج میلیون نفر در استان‌های اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری و قم از زاینده‌رود برای شرب، صنعت و کشاورزی بهره‌مند می‌شوند
***
همه این نیازها از شرب، حقابه محیط‌زیستی، حقابه کشاورزی، صنعت و ... در حالی است که در حال حاضر حجم کل ذخیره آب سد زاینده‌رود به حدود ۱۶۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته که نسبت به سال گذشته ۱۰۳ میلیون مترمکعب کمتر است؛ ۴۲ درصد کاهش. از این مقدار حدود ۵۰ میلیون مترمکعب هم غیرقابل مصرف است.
