به گزارش خبرنگار مهر، نشانه‌های آغاز زمستان در شبکه انرژی کشور پیش از نخستین موج سرما نمایان شد. گزارش‌های رسمی وزارت نفت از افزایش مصرف گاز خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده از مرز ۳۰۰ به حدود ۳۸۰ میلیون مترمکعب در هفته جاری حکایت دارد؛ رشدی نزدیک به ۲۷ درصد طی تنها هفت روز، که به‌طور مستقیم ظرفیت گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی را تحت‌تأثیر قرار داده است.
بر اساس داده‌های منتشرشده توسط شرکت ملی گاز ایران، کل مصرف گاز کشور در روز جمعه، ۱۶ آبان، به حدود ۶۹۶ میلیون مترمکعب رسید. در این میان سهم بخش‌های مختلف به ترتیب عبارت بود از: بخش خانگی، تجاری و صنایع جز ۳۷۸.۴۴ میلیون مترمکعب، نیروگاه‌ها ۱۷۸.۷۲ میلیون مترمکعب و صنایع عمده ۱۶۹.۲۳ میلیون مترمکعب. این ارقام نشان می‌دهد که بخش خانگی تقریباً معادل مجموع مصرف نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ گاز مصرف کرده و به موتور اصلی فشار بر شبکه تبدیل شده است.
افزایش مصرف خانگی، از دید کارشناسان انرژی، زنگ هشدار زودهنگامی برای مدیریت سوخت زمستانی است. در سال‌های گذشته پیک مصرف زمستانی معمولاً در دی و بهمن‌ماه رخ می‌داد، اما امسال رشد دمای پایین‌تر در نیمه آبان و استفاده زودهنگام وسایل گرمایشی، باعث جهش مصرف گاز شده است.
به‌دنبال این افزایش، صنعت برق و پتروشیمی به‌طور خودکار در مدار محدودیت قرار گرفته‌اند. به طوری که هر واحد افزایش در مصرف خانگی به همان نسبت از سهم گاز نیروگاه‌ها کاسته می‌شود و این به‌معنای فعال شدن طرح جایگزینی سوخت مایع است.
درواقع، مصرف سوخت مایع مانند نفت‌گاز و مازوت در نیروگاه‌ها از ابتدای هفته آغاز شده تا مانع از افت تولید برق شود. این تصمیم بار مالی و محیط زیستی قابل‌توجهی دارد؛ زیرا مصرف مازوت ضمن افزایش هزینه‌های پالایش و حمل، آلودگی شهری را نیز تشدید می‌کند. طبق برآوردهای کارشناسی، در صورت تداوم روند فعلی مصرف خانگی، تا پایان آذرماه بیش از نیمی از نیروگاه‌های حرارتی کشور ناچار به استفاده از سوخت مایع خواهند بود.
منابع نزدیک به وزارت نفت اعلام کرده‌اند که شرایط تأمین گاز صنایع عمده به‌ویژه در بخش پتروشیمی نیز با محدودیت روبه‌رو خواهد شد. در سال گذشته، افت گازرسانی به مجتمع‌های پتروشیمی در زمستان باعث کاهش تولید متان و آمونیاک و در نتیجه افت صادرات فرآورده‌های گازی شد؛ امری که پیش‌بینی می‌شود امسال در صورت ادامه روند مصرف داخلی، دوباره تکرار شود.
در شرایط فعلی، هر ۱۰ میلیون مترمکعب افزایش مصرف خانگی، معادل محدود شدن ظرفیت گازرسانی به یک نیروگاه متوسط است. این نسبت نشان می‌دهد که سیاست کنترل مصرف خانگی اگر جدی گرفته نشود، موجی دومینووار در زنجیره تولید برق و صنایع انرژی‌بر به راه خواهد انداخت.
از منظر اقتصادی نیز اثرات این شیوه مصرف گسترده محسوس است. تنها در دو هفته نخست آبان، هزینه تأمین سوخت مایع برای نیروگاه‌ها نسبت به مهرماه بیش از ۲۵ درصد افزایش یافته است. بخشی از این هزینه‌ها از بودجه عمومی و بخشی از محل منابع شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تأمین می‌شود؛ وضعیتی که فشار مالی دولت را در فصل سرد به‌صورت مضاعف افزایش می‌دهد.
با این حال، راه‌حل فقط افزایش تولید نیست. ظرفیت تولید گاز کشور در حال حاضر نزدیک به ۱ میلیارد مترمکعب در روز برآورد می‌شود، اما حدود ۲۰ درصد آن به مصارف خانگی اختصاص یافته و این سهم در روزهای سرد به ۴۰ درصد نیز می‌رسد. در حالی‌که در بسیاری از کشورهای دارای سرمای مشابه مانند ترکیه یا روسیه، سهم مصرف خانگی از کل تولید کمتر از ۲۵ درصد است، ایران همچنان الگوی گرمایش یکنواخت با راندمان پایین دارد.
کارشناسان انرژی می‌گویند که کنترل مصرف در بخش خانگی باید از حالت توصیه اخلاقی به اقدام اجرایی و سیاستی تبدیل شود. پیشنهادهایی مانند تعرفه پلکانی واقعی، اعمال جریمه برای مشترکان پرمصرف و بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند هوادار در منازل، می‌تواند فشار گاز را کاهش دهد. به گفته یک منبع آگاه در شرکت گاز، تعرفه‌های فعلی عملاً بیش از ۸۰ درصد یارانه‌ای هستند و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف وجود ندارد.
مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهد که در آبان ۱۴۰۳ مصرف گاز خانگی حدود ۳۴۰ میلیون مترمکعب بوده، در حالی‌که امسال به حدود ۳۸۰ میلیون مترمکعب رسیده است — رشدی ۱۲ درصدی که حتی پیش از آغاز زمستان، ظرفیت شبکه را تحت فشار قرار داده است. اگر این نرخ رشد تا دی‌ماه ادامه یابد، کشور با فاصله‌ای حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب بین مصرف و تولید قابل تأمین مواجه خواهد شد؛ رقمی که در صورت عدم مدیریت، می‌تواند بخشی از شبکه شمال و غرب ایران را در معرض افت فشار جدی قرار دهد.
در این میان، وزارت نفت از هفته گذشته طرح تازه‌ای را برای مدیریت سوخت نیروگاه‌ها در دوره پیک مصرف به اجرا درآورده است. بر اساس این طرح، سوخت مایع به نیروگاه‌هایی اختصاص می‌یابد که در مجاورت پالایشگاه‌ها قرار دارند تا کاهش هزینه حمل‌ونقل جبران بخشی از هزینه‌های اضافی را ممکن سازد. همچنین قرار است برخی واحدهای تولید برق کوچک‌تر در جنوب کشور به‌طور موقت از مدار خارج شوند تا گاز صرفه‌جویی‌شده به مناطق سرد شمالی منتقل گردد.
پیامد غیرمستقیم این وضعیت ممکن است در بازار برق و قیمت تمام‌شده محصولات صنعتی نیز ظاهر شود. صنایع پتروشیمی، فولاد و سیمان در ماه‌های سرد معمولاً با افت تأمین انرژی روبه‌رو می‌شوند، که منجر به کاهش صادرات و افزایش قیمت داخلی می‌گردد. مؤسسه مطالعات انرژی در گزارش تازه‌ای برآورد کرده است که در صورت تداوم روند فعلی مصرف، درآمد صادراتی صنایع گازبر تا پایان زمستان ممکن است تا ۹۰۰ میلیون دلار کاهش یابد.
با توجه به محدودیت‌های طبیعی در افزایش سریع تولید و ظرفیت خطوط گازرسانی، فشار اصلی بر مدیریت مصرف قرار گرفته است. کارشناسان معتقدند که «زمستان امسال نه بحران تولید، بلکه بحران مصرف است». اگر خانوارها در هفته‌های پیش‌رو الگوی مصرف خود را اصلاح کنند و دولت برنامه اطلاع‌رسانی گسترده‌تری برای آموزش صرفه‌جویی ارائه دهد، می‌توان از تشدید محدودیت‌های گازرسانی به صنایع جلوگیری کرد.
به این ترتیب، افزایش زودهنگام مصرف در بخش خانگی، به‌نوعی آغاز زمستان اقتصادی ایران را رقم زده است؛ فصلی که در آن هر شعله بخاری، توازن میان سوخت نیروگاه‌ها و پایداری شبکه انرژی را تعیین می‌کند.
