همشهری آنلاین - گروه سیاسی: در حالی‌که مذاکرات سیاسی و پرونده هسته‌ای ایران همچنان در وضعیت تعلیق قرار دارد، داده‌های تازه نشان می‌دهد صادرات نفت خام ایران در هفته‌های اخیر به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۸ رسیده است؛ سطحی که یادآور دوران پیش از خروج آمریکا از توافق برجام و بازگشت تحریم‌های نفتی است.
به گزارش تانکرز ترکرز، طی ۴ هفته گذشته، صادرات نفت ایران به حدود ۲.۳ میلیون بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که از نیمه نخست سال ۲۰۱۸ بی‌سابقه محسوب می‌شود. این رشد در شرایطی رقم می‌خورد که ایران همچنان تحت تحریم‌های گسترده آمریکا قرار دارد و بخش عمده صادرات خود را از مسیرهای غیررسمی یا با واسطه‌های آسیایی انجام می‌دهد.
در گزارشی جداگانه، بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، اندیشکده‌ای مستقر در واشنگتن که از سیاست فشار حداکثری علیه تهران حمایت می‌کند، اعلام کرد صادرات نفت ایران در ماه اکتبر حدود ۶۶.۸ میلیون بشکه برآورد شده است؛ معادل روزانه ۲.۱۵ میلیون بشکه. بر پایه این گزارش، از این میزان حدود ۱.۹۳ میلیون بشکه در روز نفت خام، ۱۹۳ هزار بشکه فرآورده نفتی (نظیر نفت کوره) و ۲۶ هزار بشکه میعانات گازی بوده است.
این آمار، اگرچه از نظر تهران نشانه‌ای از تاب‌آوری اقتصادی در برابر تحریم‌هاست، از دید بسیاری از تحلیلگران نشان می‌دهد سازوکارهای نظارتی غرب در اجرای تحریم‌ها کارایی پیشین را از دست داده‌اند. در همین راستا، برخی تحلیلگران معتقدند افزایش تقاضای انرژی در شرق آسیا، به‌ویژه در چین، فضای مانور تازه‌ای برای فروش نفت ایران ایجاد کرده است.
چین، خریدار اصلی؛ نقش حاشیه‌ای کشورهای خلیج فارس
طبق داده‌های بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نزدیک به ۹۰.۶ درصد از کل صادرات نفت ایران در ماه گذشته به مقصد چین ارسال شده است. پس از آن، امارات متحده عربی با حدود ۶.۷ درصد، سنگاپور با ۱.۵ درصد و یمن با ۰.۴ درصد قرار دارند. این ترکیب نشان می‌دهد که چین همچنان خریدار بی‌رقیب نفت ایران است و با استفاده از شبکه‌ای از شرکت‌های واسطه و پالایشگاه‌های مستقل (Teapot Refineries)، محموله‌های ایرانی را تحت عناوینی چون «نفت مالزی» یا «نفت عمان» خریداری می‌کند.
کارشناسان حوزه انرژی در گفت‌وگو با رسانه‌های بین‌المللی معتقدند که با افزایش قیمت نفت در بازار جهانی، پکن انگیزه بیشتری برای خرید نفت تخفیف‌دار ایران پیدا کرده است. برآورد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نشان می‌دهد درآمد نفتی ایران در ماه اکتبر بین ۳.۹ تا ۴.۲ میلیارد دلار بوده است — رقمی قابل‌توجه در مقایسه با متوسط درآمد ماهانه کمتر از ۲ میلیارد دلار در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱.
به گفته تحلیلگران تانکر ترکرز، این سطح از صادرات نه‌تنها از محدودیت‌های فنی عبور کرده بلکه نشان‌دهنده هماهنگی گسترده ایران در دور زدن تحریم‌هاست؛ از جمله استفاده از شبکه‌ای پیچیده از تانکرها با پرچم‌های موقت و خاموش‌کردن سیستم‌های ردیابی (AIS).
تحریم‌ها در عمل تا چه حد موثر مانده‌اند؟
گزارش اخیر اگرچه با هدف هشدار نسبت به «ضعف اجرای تحریم‌ها» تهیه شده، اما در عمل تصویر متفاوتی از واقعیت می‌دهد: ایران توانسته است در سایه رقابت‌های ژئوپلیتیکی و شکاف در سیاست انرژی غرب، صادرات خود را بازسازی کند. این امر نشان می‌دهد که در غیاب اجماع بین‌المللی و با توجه به تمایل قدرت‌های آسیایی برای تامین انرژی ارزان، ابزار تحریم کارایی سابق را ندارد.
افزایش فروش نفت ایران، هم‌زمان با تداوم جنگ اوکراین و تحریم انرژی روسیه، به تهران فرصت داده است تا بخشی از خلا عرضه در بازار را پر کند و موقعیت خود را به عنوان تأمین‌کننده ثانویه در آسیا تقویت کند. این تحول همچنین می‌تواند دست ایران را در مذاکرات احتمالی آینده درباره پرونده هسته‌ای یا تحریم‌ها بازتر کند، چرا که تهران نشان داده حتی بدون لغو رسمی تحریم‌ها نیز قادر به حفظ سطح بالایی از درآمد ارزی است.
در این میان، برخی منابع غربی از احتمال بازنگری در نظام نظارت دریایی ایالات متحده سخن گفته‌اند. واشنگتن در ماه‌های اخیر چندین بار هشدار داده که فروش نفت ایران نقض مستقیم تحریم‌هاست، اما در عمل اقدام مؤثری در سطح توقیف محموله‌ها یا تحریم ثانویه خریداران بزرگ انجام نداده است.
کارشناسان اقتصادی می‌گویند اگر روند کنونی ادامه یابد، ایران می‌تواند تا پایان سال ۲۰۲۵ میانگین صادرات روزانه خود را بالای دو میلیون بشکه حفظ کند؛ رقمی که حتی در شرایط تحریم، بازگشت به دوران پیش از برجام را یادآور خواهد شد. اما تداوم این وضعیت به چند عامل وابسته است: نخست، پایداری تقاضای چین؛ دوم، عدم تشدید تحریم‌های ثانویه آمریکا؛ و سوم، حفظ توان فنی و لجستیکی ایران برای جابه‌جایی نفت در شبکه جهانی.
به‌رغم رشد صادرات، کارشناسان هشدار می‌دهند که وابستگی شدید به بازار چین و نبود تنوع در مقاصد فروش، اقتصاد نفتی ایران را در برابر نوسانات سیاسی و تجاری آسیب‌پذیر نگه می‌دارد.
با این حال، افزایش اخیر صادرات، طبق گزارش تانکر ترکرز و بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نشانه‌ای از واقعیت جدید در بازار انرژی است: تحریم‌های نفتی دیگر سد کامل در برابر ایران نیستند، بلکه صرفا مانعی قابل عبور محسوب می‌شوند.
