خبرگزاری مهر- گروه استانها: در حالی که پاییز ۱۴۰۴ با سرمای نسبی در حال سپری شدن است که استان کرمان همچنان درگیر یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی در دهه‌های اخیر می‌باشد و خشکسالی منابع آبی این استان را به مرز هشدار رسانده است.
بر اساس آمارهای رسمی، حجم ذخیره سدهای کرمان به کمتر از ۱۷ درصد ظرفیت کل رسیده و در برخی مناطق مانند شهرستان بافت، این رقم حتی به زیر ۱۲ درصد سقوط کرده است.
این وضعیت نه تنها کشاورزی و اقتصاد محلی را تحت فشار قرار داده، بلکه زنگ خطری برای پایداری زندگی شهری و روستایی در این خطه کویری به صدا درآورده است.
بارندگی در آبان ماه صفر بوده است
آبان ۱۴۰۴، با کاهش ۱۰۰ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت، یکی از خشک‌ترین ماه‌های ثبت‌شده در تاریخ هواشناسی کرمان است.
عدم ورود سامانه‌های بارشی مؤثر تا هفته‌های آینده، بر اساس پیش‌بینی‌های هواشناسی، امیدها را به نیمه دوم آبان دوخته، اما حتی در صورت وقوع بارش‌های احتمالی، جبران کسری عمیق منابع آبی زمان‌بر خواهد بود.
این پدیده، که ریشه در تغییرات اقلیمی بلندمدت دارد، با عوامل انسانی مانند برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و الگوهای ناکارآمد مصرف تشدید شده و کرمان را به مثابه نمادی از چالش‌های ملی کم‌آبی تبدیل کرده است.
از منظر اقتصادی، خشکسالی آبان ۱۴۰۴ ضربه‌ای سنگین به بخش کشاورزی کرمان وارد کرده که بیش از ۴۰ درصد اشتغال این استان را تأمین می‌کند.
پسته، به عنوان محصول استراتژیک و ارزآور کرمان، با کاهش شدید سطح آب چاه‌ها و رودخانه‌ها روبرو است و باغداران رفسنجان و سیرجان، با خشکیدگی درختان و کاهش کیفیت محصول مواجه بوده‌اند. این کاهش تولید نه تنها درآمد خانوارهای روستایی را تهدید می‌کند، بلکه بازارهای صادراتی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند به تورم مواد غذایی در سطح ملی دامن بزند.
علاوه بر پسته، محصولات سنتی مانند گندم و جو نیز با کمبود آبیاری مواجه هستند و تغییر الگوی کشت به سمت گیاهان کم آب بر مانند گل محمدی و زعفران، هرچند ضروری، اما بدون حمایت‌های دولتی، برای کشاورزان کوچک‌مقیاس چالش‌برانگیز است.
تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکار آمد منابع آبی
علل ریشه‌ای این بحران را می‌توان در ترکیب تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکارآمد منابع آبی جستجو کرد. افزایش دمای جهانی، که بهار ۱۴۰۴ را با میانگین ۲۳.۴ درجه سلسیوس ثبت کرد، الگوهای بارشی را مختل کرده و کرمان را از سهم طبیعی باران محروم ساخته است.
همزمان، برداشت سالانه بیش از ۵ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی، فرو نشست زمین را به بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال رسانده و خاک‌های حاصلخیز را شور و غیرقابل کشت کرده است.
آبیاری سنتی غرق آبی، که بیش از ۶۰ درصد آب کشاورزی را هدر می‌دهد، یکی از عوامل اصلی این تشدید است. علاوه بر این، تأخیر در اجرای طرح‌های انتقال آب، مانند خط لوله خلیج فارس به کرمان، که قرار بود تا پایان مهر عملیاتی شود، انتظارات را برآورده نکرده و استان کرمان را در تنگنای بیشتری قرار داده است.
این طرح، که تنها ۱۰ کیلومتر با دروازه‌های کرمان فاصله دارد، می‌توانست ۳۰ میلیون مترمکعب آب اضافی تأمین کند، اما مشکلات مالی و فنی آن را به تعویق انداخته است.
تغییر دیدگاه در بخش کشاورزی ضروری است
محمد کسمایی، کارشناس اقتصادی استان کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: اولویت نخست، مدیریت مصرف آب است که می‌تواند با کاهش ۲۰ درصدی در بخش خانگی و کشاورزی، ذخیره سدها را حفظ کند.
وی گفت: نصب کنتورهای هوشمند و اجرای طرح‌های تشویقی برای صرفه‌جویی، در شهرهای کرمان و راور آزمایش شده و نتایج مثبتی نشان داده است.
وی افزود: در حوزه کشاورزی، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات مقاوم مانند گیاهان دارویی و توسعه گلخانه‌ها، که مصرف آب را تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهد، ضروری به نظر می‌رسد.
کسمایی، تصریح می‌کند: کشت قراردادی با شرکت‌های بزرگ، که تضمین خرید محصول و تأمین بذرهای کم آب بر را فراهم می‌کند، می‌تواند کشاورزان را از ورشکستگی نجات دهد
وی ادامه می‌دهد: همچنین، آبخیزداری و آبخوان‌داری در جنوب کرمان، با احیای قنات‌ها و سدهای کوچک، می‌تواند نفوذ بارش‌های محدود را افزایش دهد و منابع زیرزمینی را بازسازی کند.
این کارشناس اقتصادی گفت: در سطح کلان، تکمیل فوری طرح‌های انتقال آب، همراه با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای، کلید رهایی است و دولت می‌تواند با تخصیص اعتبارات ملی، بیش از ۵۰ هزار هکتار از اراضی را تحت پوشش آبیاری هوشمند قرار دهد، که این امر نه تنها تولید را حفظ می‌کند، بلکه به صادرات غیرنفتی کمک شایانی خواهد کرد.
کسمایی، افزود: آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی مصرف بهینه، از طریق رسانه‌ها و مدارس، نیز نقش حیاتی در کاهش هدر رفت آب دارد و تجربه استان‌های همجوار مانند یزد، که با مدیریت یکپارچه منابع، از بحران مشابه عبور کرده، الگویی عملی برای کرمان ارائه می‌دهد.
همه سدها دچار تنش آبی شده‌اند
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ادامه خشکسالی بی سابقه در کرمان گفت: کرمان به عنوان بزرگترین استان کشور یکی از کم بارش ترین مناطق ایران محسوب می‌شود که متأسفانه در سال آبی جاری میزبان بارندگی به شدت کاهش یافته است.
حمید علیدادی سلیمانی، افزود: طبق آخرین بر آورده‌ای صورت گرفته با کاهش شدید ذخایر آبی در استان کرمان مواجهه هستیم، میزان بارندگی بسیار افت کرده و ورودی سدهای استان کرمان ناچیز است.
وی عنوان کرد: می‌توان گفت این میزان ورودی آب به سدها و میزان ذخیره آب در سدها بی سابقه است و باید برای وضعیت کنونی برنامه ریزی جدی انجام شود.
سلیمانی، با بلیان اینکه میزان بارندگی از ابتدای سال آبی جاری در استان کرمان تقریباً صفر است و این مساله نگرانی‌هایی را به همراه دارد تصریح می‌کند: همه سدهای استان کرمان با کاهش میزان آب گیری مواجه هستند و اگر این وضعیت ادامه یابد در تابستان با مشکل تأمین آب شرب مواجه می‌شویم.
وی به برداشت بی رویه از آب‌های زیر زمین کرمان اشاره کرد و گفت: بیشترین میزان تأمین آب در کرمان از منابع آب زیر زمینی است و همین مساله موجب شده سطح آب‌های در این بخش نیز کاهش یابد و بسیاری از قنات‌ها خشکیده شوند.
وی بیان کرد: اگر نتوانیم برنامه ریزی و مصرف بهینه ای داشته باشیم در همه بخش‌ها مشکل عمده خواهیم داشت.
