خبرگزاری مهر، گروه استانها -امیرماهان محمدی یکتا: تهران در زمستان‌ها و نیمهٔ دوم سال به‌طور مکرر با موج‌های شدید آلودگی هوا مواجه می‌شود؛ وضعیتی که نه تنها شاخص کیفیت هوا را به سطوح «ناسالم» می‌برد، بلکه گاهی مقامات را به تعطیلی مدارس و نهادهای دولتی واداشته است.
بر اساس گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص کیفیت هوا در روزهای اخیر اغلب در محدوده نارنجی (ناسالم برای گروه‌های حساس) قرار گرفته و در برخی موارد به قرمز (ناسالم برای همه) نزدیک شده است. این پدیده فصلی، که معمولاً از مهر تا اسفند به دلیل پدیده این ورژن و افزایش منابع آلاینده تشدید می‌شود، نه تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد و زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است.
چرا استان تهران در فصل سرد سال آلوده‌تر می‌شود؟
در ماه جاری نیز، تهران شاهد افزایش قابل توجه روزهای آلوده بوده است، بر اساس داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای پاییز تا ۱۷ آبان، تعداد روزهای غیرسالم چهار برابر سال گذشته شده و بیش از ۱۰ روز شاخص بالای ۱۰۰ ثبت شده است، برای مثال، در ۱۷ آبان، شاخص آلودگی هوای تهران به ۱۱۱ رسید که در محدوده نارنجی قرار دارد و برای گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی خطرناک است.
میانگین ۲۴ ساعته نیز ۱۱۶ بوده که نشان‌دهنده روند رو به افزایش آلاینده‌ها است، در روزهای قبل، مانند ۱۵ آبان با شاخص ۱۴۸ و ۱۴ آبان با شاخص ۱۵۵، وضعیت ناسالم حاکم بود و سازمان هواشناسی کشور هشدار داده که تا پایان هفته، آلودگی در تهران، کرج و دیگر کلان‌شهرهای استان ادامه خواهد داشت و جو پایدار باعث تجمع آلاینده‌ها می‌شود.
شهرستان‌های استان تهران نیز از این بحران در امان نمانده‌اند، اسلامشهر و ورامین نیز با گرد و غبار محلی و آلاینده‌های صنعتی دست و پنجه نرم می‌کنند، جایی که شاخص کیفیت هوا در پاییز اغلب بالای ۱۰۰ است. گزارش‌ها نشان می‌دهد، که PM۲.۵، اصلی‌ترین آلاینده، در تهران به سطوح خطرناک رسیده و بیش از حد استاندارد سازمان جهانی بهداشت است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران با بیان اینکه آلودگی هوای تهران از دل چند عامل هم‌زمان بیرون می‌آید، به خبرنگار مهر گفت: افزایش انتشار آلاینده‌ها در فصل سرد (به‌ویژه از سوخت‌های فسیلی)، پدیدهٔ وارونگی دما که مانع پراکنش آلاینده‌ها می‌شود و نبود بارش و وزش باد کافی که توان تجدید هوای شهر را کم می‌کند، از جمله این عوامل است.
در طول سال‌های گذشته، بررسی‌های علمی و گزارش‌های میدانی نشان داده‌اند، که وارونگی دما در تهران نقش اساسی در تشدید آلودگی دارد، وقتی هوای سرد در لایه‌های پایین قرار می‌گیرد و لایه‌های گرم‌تر بالاتر از آن می‌ایستند، لایهٔ هوا به‌عنوان «درب» عمل کرده و آلودگی‌ها را نزدیک سطح زمین محصور می‌کند؛ در نتیجه حتی انتشارهای معمول خودروها و صنایع، در غلظت‌هایی بالاتر جمع می‌شوند. مطالعات اخیر نیز همبستگی معناداری بین وارونگی و جهش‌های غلظت ذرات معلق گزارش کرده‌اند.
۸۲ درصد آلودگی تهران مربوط به وسایل نقلیه است
اما دلایل آلودگی فصلی در تهران و استان عمدتاً به پدیده این ورژن (وارونگی دما) مربوط می‌شود که در نیمه دوم سال، آلاینده‌ها را در لایه پایین جو محبوس می‌کند، سید کمال الدین میرجعفریان، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران در گفتگو با خبرنگار مهر منابع اصلی این آلودگی را شامل وسایل نقلیه (۸۲ درصد از آلودگی)، صنایع (مانند پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها) و مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های اطراف دانست و گفت: گرد و غبار از کانون‌های محلی مانند کویرهای اطراف نیز در این میان نقش دارد، به ویژه در شهرستان‌هایی مانند ورامین.
وی اضافه کرد: منابع آلاینده در تهران ترکیبی‌اند، ترافیک فراوان (با تعداد زیاد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت‌های بدون کنترل انتشار)، نیروگاه‌ها و صنایع پیرامون، و مصرف خانگی سوخت مایع یا گاز در فصول سرد، در پاییز و زمستان، با سرد شدن هوا، تقاضا برای گرمایش افزایش می‌یابد و مصرف سوخت خانگی بالا می‌رود؛ هم‌زمان فعالیت روزمره و ترافیک هرچند ممکن است کاهش یابد، اما ترکیب انتشارها و شرایط جوی نامساعد اثر تجمعی قوی‌ای تولید می‌کند. بنابراین راه‌حل فنیِ کوتاه‌مدت صرفاً کاهش تردد نیست؛ ترکیبی از احیا و نوسازی ناوگان، کنترل منابع ثابت و مدیریت مصرف سوخت خانگی لازم است.
تأثیرات این آلودگی بر سلامت عمومی شدید است، بر اساس گزارش‌های وزارت بهداشت، آلودگی هوا در تهران سالانه باعث مرگ دو هزار و ۷۰۰ نفر می‌شود و نرخ مرگ و میر به ۴۰.۷۴ به ازای ۱۰۰ هزار نفر رسیده است.
گزارش‌ها و آمار رسمی و رسانه‌ای نشان می‌دهد که تهران در سال‌های اخیر روزهای قابل توجهی را با وضعیت «ناسالم» یا بدتر تجربه کرده است و این داده‌ها نشان می‌دهد که آلودگی یک مشکل فصلی نیست که فقط چند روز طول بکشد، بلکه به الگوها و رویه‌های بلندمدت بازمی‌گردد.
از سویی دیگر در سال‌هایی که بارش‌ها کاهش می‌یابد یا الگوهای اقلیمی مانند ال‌نینو-لانینا تغییرات منطقه‌ای می‌آفرینند، شهرهایی مانند تهران که در یک درهٔ محصور قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ماندگاری آلاینده‌ها قرار می‌گیرند. رسانه‌ها و تحلیل‌های اقلیمی در سال‌های اخیر دربارهٔ نقش کاهش بارش و دوره‌های طولانی سکون جوی هشدار داده‌اند؛ این واقعیت می‌تواند سال‌به‌سال شدت پدیده را متفاوت کند و پیش‌بینی‌ناپذیری بارش‌ها، برنامه‌ریزی‌های مقابله‌ای را دشوارتر می‌سازد.
اجرای پروژه‌های پاک‌سازی هوا نیازمند هماهنگی بین نهادهای شهری، استانی و ملی است
استادیار گروه ترافیک جاده‌ای، دانشکده علوم پلیس، تهران در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: برای کاستن از پدیدهٔ فصلی آلودگی باید به چند محور هم‌زمان توجه کرد، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و کاهش خودروهای فرسوده، توسعهٔ حمل‌ونقل عمومی پاک (مترو، اتوبوس برقی)، ارتقای کیفیت سوخت و پایش دقیق منابع صنعتی، کنترل تولید گردوغبار محلی و منطقه‌ای، و بهبود مدیریت مصرف انرژی در ساختمان‌ها. سیاست‌های مالی و تشویقی برای بازنشستگی خودروهای پرآلودگی و ترغیب استفاده از وسایل نقلیه کم‌آلاینده نیز بخش مهمی از بستهٔ سیاستی است. مطالعات نشان می‌دهد که بدون سرمایه‌گذاری ساختاری و هماهنگ، نتایج پایدار به‌دست نمی‌آید.
علیرضا اسماعیلی اضافه کرد: اجرای پروژه‌های پاک‌سازی هوا نیازمند هماهنگی بین نهادهای شهری، استانی و ملی است. در عمل، تعارض منافع، نبود منابع مالی کافی، و اولویت‌بندی‌های متفاوت میان دستگاه‌ها، اجرای سیاست‌های بلندپروازانه را کند کرده است.
رئیس اسبق پلیس راه کشور گفت: افزون بر آن، اطلاع‌رسانی شفاف و داده‌های قابل اتکا برای شهروندان و تصمیم‌گیران حیاتی است؛ در بسیاری موارد، داده‌های پراکنده یا تأخیر در انتشار آمار، مانع سنجش مؤثر وضع موجود شده است.
آلودگی هوای تهران ترکیبی است از عوامل انسانی و شرایط جوی؛ مسئله‌ای فصلی و سیستماتیک که در نیمهٔ دوم سال بارها به اوج می‌رسد.
راه‌حل واقعی نیازمند ترکیب سیاست‌های کوتاه‌مدت (هشدارها، محدودیت‌های اضطراری) و سرمایه‌گذاری بلندمدت (حمل‌ونقل پاک، نوسازی ناوگان، بهبود کیفیت سوخت و مدیریت منابع) است.
بدون این رویکرد ترکیبی، هر فصل سرد دوباره تکرار تلخی از تنگی نفس شهر را پیش چشم خواهد آورد.
