به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه آزاد اسلامی، اولین کنفرانس ملی “جهت گیری الهی فرهنگی در تدریس دروس تخصصی” در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها و دکتر بیژن رنجبر رئیس دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد.
دکتر رنجبر در این مراسم با گرامیداشت یاد شهدا و شهید دکتر محمد مهدی طهرانچی به ارائه مباحثی در خصوص تدریس با جهت‌گیری الهی و فرهنگی در دروس تخصصی پرداخت.
دکتر رنجبر خاطر نشان کرد: طبق روال، چون معلم بیو فیزیک هستم، سعی می‌کنم مباحث را با حال‌وهوای ترمودینامیک زیستی و ترمودینامیک حیات مطرح کنم و تلاش کردم از این منظر به موضوع نگاه کنم.
وی افزود: در این بحث، ممکن است واژه «انتروپی» زیاد تکرار شود. انتروپی به‌معنای بی‌نظمی است. در قانون دوم علم ترمودینامیک آمده که در یک سیستم بسته، افزایش بی‌نظمی که به عنوان عامل کهولت از آن یاد می شود، امر مطلوبی نیست و اگر بخواهیم سیستم به سمت صلاح، پایداری و نظم حرکت کند، باید با عوامل و روش‌های مختلف در جهت کاهش انتروپی و بی نظمی گام برداشت. این موضوع هم در بحث اقتصادی، اجتماعی و مسائل مختلف طبیعی کاربرد دارد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: این مفهوم در حوزه‌های گوناگون از جمله مسائل اقتصادی، اجتماعی و طبیعی کاربرد دارد. در اینجا نیز تلاش کردیم وارد این بحث شویم و بررسی کنیم که چگونه «گرادیان معنا» می‌تواند از قلب استاد به ذهن شاگرد منتقل شود. هدف این است که دانشگاه را به سمت معنویت، معناگرایی و حقیقت‌جویی هدایت کنیم؛ چرا که باید آموزش در این مسیر قرار گیرد.
دکتر رنجبر اظهار داشت: این نگاه در بیانات حضرت آقا نیز مورد تأکید قرار گرفته است. ایشان فرموده‌اند هر استاد و معلم در واقع یک پرورنده است؛ معلم اخلاق، معلم ریاضیات، فیزیک یا علوم طبیعی، در عین حال معلم اخلاق هم هست. گاهی یک استاد در کلاس، در زمینه خداشناسی تنها یک کلمه بیان می‌کند که همان یک کلمه ممکن است تأثیری بیش از یک کتاب بر ذهن و جان دانش‌آموز یا دانشجو بگذارد. چنین معلمی با اخلاق، پرورنده اخلاق و منش اخلاقی است.
دکتر رنجبر در ادامه سخنان خود اظهار داشت: تدریس، نوعی میدان انرژی معنا است. متخصصان بهتر می‌دانند که هرگاه اختلاف پتانسیلی وجود داشته باشد، انرژی از نقطه‌ای گرم‌تر به نقطه‌ای سردتر منتقل می‌شود. در آموزش نیز همین‌گونه است؛ دانشجو زمانی به شوق و گرمای آموختن می‌رسد که از حرارت ایمان و شوق استاد تأثیر بگیرد و این جریان معنا را احساس کند.
وی افزود: اگر استاد دارای نگرش الهی باشد، همین نگاه، حضور و نحوه بیان او می‌تواند کلاس را از حالت یک «سیستم ایزوله» در ترمودینامیک – یعنی سیستمی که تبادل ماده و انرژی با بیرون ندارد – خارج کند. در واقع باید کلاسی داشته باشیم که در آن تبادل انرژی و معنا صورت گیرد؛ به‌گونه‌ای که استاد با سخنان خود بتواند ارتباط میان علم و معنویت، علم و خدا را در همان لحظه برقرار سازد.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: چنین کلاسی می‌تواند دانشجویان را از بی‌نظمی ذهنی بیرون آورد و «انتروپی فکری» آنان را کاهش دهد. در ابتدای هر کلاس، دانشجو نسبت به موضوع درس ناآگاه است و ذهنی ناپایدار دارد؛ اما اگر تدریس به‌درستی و با جهت‌گیری الهی انجام شود، می‌تواند این بی‌نظمی ذهنی را کاهش دهد و باور دانشجو را دگرگون کند.
وی تصریح کرد: ما امانت‌داران علم الهی هستیم و در جهان‌بینی دینی، علم نور است داده نیست. نور هم از محیط شفاف عبور کند. اگر دل استاد از انگیزه‌های دنیایی تیره شود، انتقال علم که مثل نور است کمرنگ و بی‌اثر می‌شود. تفاوت اساتید در درجه شفافیت روح آن‌هاست نه تدریس درس خاصی.استاد فیزیک که قانون دوم ترمودینامیک را اینطور بیان می‌کند که هر سامانه‌ای به‌سوی بی‌نظمی می‌رود مگر آنکه انرژی از منبعی بیرونی به آن تزریق شود بعد باید در کلاس بگوید در انسان نیز چنین است؛ انسان به‌سوی بی‌اخلاقی می‌رود مگر آنکه انرژی ایمان الهی در وجودش جاری شود، این مدل درس دادن خیلی تاثیر گذار است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: اگر استادی در کلاس خود این مفاهیم را در دل آموزش جاری کند، حتی بدون نصب تابلو یا بیان مستقیم معارف، خودبه‌خود در نقش استاد معارف ظاهر می‌شود.
وی تأکید کرد: اگر محور عمودی را «ایمان» و محور افقی را «عقلانیت علمی» در نظر بگیریم، افراط در ایمان بدون عقلانیت علمی منجر به تعصب می‌شود و اگر عقلانیت علمی بدون ایمان بالا باشد، نیز سرد و بی‌روح است. اما تعادل میان این دو، به «تعادل تمدنی» منجر می‌شود و چنین جامعه‌ای به موفقیت واقعی دست خواهد یافت.
دکتر رنجبر در ادامه سخنان خود گفت: باید محیط آموزش را به‌عنوان یک محیط ترمودینامیکی در نظر گرفت؛ جایی که دانشجویان همانند ذراتی با انرژی‌های متفاوت و در حالت‌های برانگیخته یا غیربرانگیخته هستند. نقش استاد در چنین محیطی تنها کنترل نیست، بلکه باید شرایطی را فراهم کند تا واکنش یادگیری با کمترین «انرژی فعال‌سازی» صورت گیرد.
وی افزود: هرچه انرژی فعال‌سازی در یک واکنش بالاتر باشد، انجام آن سخت‌تر می‌شود. بنابراین استاد باید با رفتار و نگرش خود، این انرژی را کاهش دهد تا فرآیند یادگیری خودبه‌خود و آسان‌تر شکل بگیرد. در این میان، ادب، لبخند، احترام و نیت الهی استاد همانند یک «کاتالیزور» عمل می‌کند که انرژی لازم برای آغاز واکنش یادگیری را پایین می‌آورد. استادی که معرفت و نیت الهی نداشته باشد، نمی‌تواند چنین نقشی ایفا کند، اما استادی که با ادب، احترام و عشق و نیت الهی با دانشجویان برخورد کند، مسیر فهم و رشد را تسهیل می‌کند.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: اگر هدف استاد از تدریس، فهم معنا و تربیت علمی و اخلاقی دانشجو باشد، نه صرفاً نمره، آنگاه فرآیند یادگیری به شکل درستی پیش خواهد رفت. وقتی استاد از آغاز ترم به جای ترساندن دانشجو از نمره، به او بگوید که هدف نهایی، رسیدن به فهم عمیق و رشد فکری است، واکنش یادگیری به سمت مثبت و مؤثر حرکت می‌کند.
وی با اشاره به تجربه شخصی خود گفت: در طول ۳۰ سال تدریس، هیچ‌گاه حضور و غیاب نکرده‌ام. همیشه به دانشجویان گفته‌ام اگر کلاس من برایتان مفید بود، بیایید و اگر مفید نبود، نیایید. در پایان، تنها برای امتحان حاضر شوید. اما خوشبختانه همواره مشاهده کرده‌ام که دانشجویان به دلیل مفید بودن مباحث، خودشان با علاقه در کلاس‌ها شرکت کرده‌اند.
وی تأکید کرد: استاد باید انگیزه درونی دانشجو را برای حضور در دانشگاه و یادگیری ایجاد کند. به‌عنوان نمونه، اگر استاد زیست‌شناسی از آفرینش سخن بگوید و نظم حیرت‌انگیز موجود در خلقت را توضیح دهد، در واقع او معارف را عمیق‌تر از هر درس دینی یا فرهنگی به دانشجو می‌آموزد. در هر سلول نشانی از فرمان الهی «کن فیکون» خدا نهفته است و استاد می‌تواند از طریق آموزش علمی، نشان دهد که حیات حاصل تصادف نیست، بلکه جلوه‌ای از نظم الهی با ضریب اطمینان بی‌نهایت است.
دکتر رنجبر افزود: استاد فیزیک نیز می‌تواند از همین منظر به تدریس بپردازد و نشان دهد که حتی قوانین طبیعت، تجلی اراده الهی‌اند. استادی که که بتواند بر اساس این نگاه عمل کند، بدون آنکه تغییری در سرفصل‌های درسی ایجاد کند، می‌تواند کلاس خود را به کلاس معرفت افزایی و معارف تبدیل کند.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: در نظام آموزشی مدرن، رابطه استاد و شاگرد صرفاً به تبادل داده محدود شده است؛ یعنی استاد درسی می‌دهد، دانشجو درسی می‌گیرد و تمام. اما در نگاه قرآنی، استاد و شاگرد همچون فرستنده و گیرنده انرژی الهی‌اند؛ هرچه ایمان استاد بیشتر باشد اتلاف آموزشی کمتر می‌شود و هرچه نیت خالص‌تر باشد، کارایی یادگیری بالاتر خواهد رفت.
دکتر رنجبر افزود: این حقیقت را در عمل تجربه کرده‌ام؛ همان‌گونه که در قانون بقای انرژی می‌گوییم انرژی از بین نمی‌رود بلکه از حالتی به حالت دیگر تبدیل می‌شود، در آموزش نیز انرژی حقیقی نابود نمی‌شود، بلکه از قالب گفتار استاد به رفتار و سپس به قالب الهام در وجود شاگرد منتقل می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه مأموریت ما در دانشگاه تنها تعلیم نیست بلکه احیای انسان است، تصریح کرد: تدریس فقط رساندن مطلب نیست، بلکه دمیدن روح در مسیر معنا، ایمان و حکمت است.
دکتر رنجبر خاطرنشان کرد: در این معادله آموزشی، ضریب اثرگذاری استاد در هر رشته‌ای کمتر از استاد معارف نیست و حتی ممکن است بیشتر باشد، زیرا او در دل واقعیت‌های محسوس، حقیقت ناپیدا را آشکار می‌کند. در نظام‌های آموزشی مادی، با افزایش عمق تخصص گاهی معنا کاهش پیدا می کند ، اما در نظام های الهی، هرچه علم عمیق‌تر می‌شود، معنا بالاتر می رود.
وی تأکید کرد: دانشگاهی که دانشگاه مؤمن و اسلامی و فرهنگی باشد ضد انتروپی معنا است. هر چه عمق دانش بیشتر باشد معنا قوی تر است. بیایید آموزش را از سطح انتقال داده به سطح انتقال معنا و معنویت برسانیم. آنتروپی سردی، بی‌تفاوتی و بی‌هدفی را کاهش دهیم، و در کلاس‌هایمان، به جای سکوت‌های خسته‌کننده، صدای تپش معنا را بشنویم. استاد با نگرش الهی، نه از جایگاه، که از جاذبه درونی‌اش اثرگذار است. او دماسنج نمی‌گذارد تا بفهمد کلاس گرم شده یا نه؛ او خود منبع گرماست. بنابراین آموزش اگر جهت الهی نداشته باشد، افزایش بی‌پایان آنتروپی است؛ که حرکت به سوی زوال اخلاقی است اما اگر با ایمان و فرهنگ آمیخته شود، تعادل زیبای خلقت در کلاس تجلّی می‌یابد.
