به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با آغاز سی‌وسومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، آئین گرامیداشت روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» و معرفی برگزیدگان نخستین دوره «هم‌خوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران» شامگاه شنبه ۲۴ آبان با حضور مسعود پزشکیان رئیس جمهور، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، آزاده نظربلند دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشو در تالار وحدت برگزار شد.
سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: آمارهای وزارت فرهنگ در پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها که در سال ۸۲ انجام شد، نشان می‌دهد که مردم در جواب سوال آیا کتاب غیر درسی مطالعه می‌کنید: ۶۳ و نیم درصد گفته بودند بله. این امر همان پیمایشی است که در سال ۹۴ انجام شد. در آن سال ۴۱.۴ درصد مردم پاسخ بله داده بودند و در پیمایش مصرف فرهنگی ایرانیان در سال ۹۸ این عدد به ۳۲.۸ درصد رسید؛ یعنی در ۲۰ سال مطالعه کتاب به این حدود تقلیل پیدا کرده است و این یک هشدار و خطر بنیادی برای جامعه است.
وی یادآور شد: با تلاش سفیر ایران در کمیسیون ملی یونسکو، بزرگداشت علامه طباطبایی در فهرست بزرگداشت‌های ۲۰۲۶ یونسکو قرار گرفت. زیرا او طلایه‌دار گفت‌وگوهای میان‌فرهنگی بود. او علاوه بر اینکه مفسر، عارف و حکیم بود، به گفت‌وگو باور داشت و با اصول فلسفه و روش رئالیسم پلی بین فلسفه شرق و غرب ایجاد کرد. درحال حاضر ما بیش از هر زمان دیگر نیازمند گفت‌وگو هستیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اظهار کرد: آقای رئیس جمهور شما وارث ناترازی‌های بسیار هستید و هر روز این سلسله ناترازی ها را بر دوش شما حس می‌کنم. از انرژی گرفته تا جمعیت. امروز صبح را از ناترازی جمعیت شروع کردیم و پایان روز را می‌خواهم از دیگر ناترازی صحبت کنم و اکنون می‌خواهم اعلام کنم که در زمینه کتاب و مطالعه هم ناترازی داریم که خیلی ملموس نیست اما اثر عمیق، پایدار و گسترده‌ای را به دنبال خواهد داشت.
وی یادآور شد: در زمینه تولید کتاب کارنامه بدی نداریم و در همین ۶ ماهه نخست سال، به اندازه کل سال گذشته کتاب تولید کرده‌ایم که ۵ درصد در تألیفی و هشت درصد در چاپ اولی کتاب‌های بیشتر تولید داشته‌ایم؛ ناترازی در این قسمت است که ما به مرور کمتر کتاب می‌خوانیم و این یک خطر است.
صالحی گفت: آمارهای وزارت فرهنگ در پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها، در سال ۱۳۸۲ این گونه بوده است که ۶۳.۵ درصد مردم مطالعه غیر درسی داشتند. این آمار در سال ۱۳۹۴ به ۴۱.۴ درصد رسید.
وی ادامه داد: در پیمایش مصرف فرهنگی ایرانیان در سال ۱۳۹۸ این عدد به ۳۲.۸ درصد رسیده است. یعنی در حدود بیست سال این آمار این گونه تقلیل پیدا کرده است و این زنگ خطر بنیادی برای جامعه است. عواملی چون فضای مجازی، شرایط اجتماعی و اقتصادی را می‌توان از دلایلی این اتفاق دانست اما باید دانست که این ناترازی اگرچه مثل ناترازی آب و قطع شدن آن نباشد اما شریان‌های وجودی ما را به وجودی افسرده و ذهن خسته می‌رساند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در همین ارتباط برای شما آقای رئیس جمهور دو پیشنهاد دارم. حل مسئله به دست مردم و با همکاری نظام حکمرانی صورت می‌گیرد. آقای پزشکیان، شما دغدغه درست و بنیادی نسبت به مدرسه دارید. شما به این نکته توجه دارید که مدرسه باید تفکربنیاد و مهارت‌محور باشد. چنین مدرسه‌ای به کتاب و معلم کتابخوان نیاز دارد. اینجاست که بین نهادکتابخانه‌های عمومی و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و نگاه شما به مدرسه پیوندی برقرار می‌شود.
وی افزود: ما از فرهنگ نوشتاری به فرهنگ تصویری رسیدیم اما تمدن در کتاب ساخته می‌شود و وقتی نسل جدید ما با کتاب ارتباط نداشته باشد، ذهن گسسته‌ای خواهند داشت. اینجاست که باید نسبت بین وزارت فرهنگ و وزارت آموزش و پروش را جدی گرفت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: آن چیزی که می‌تواند تمدن بسازد، کتاب است، اگر نسل جوان کتابخوان باشد، شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: ظرفیت نهاد کتابخانه ها هم از منظر فرهنگی، اجتماعی و خلق ارزش‌های اقتصادی در خدمت دولت است.
صالحی گفت: کتابخانه‌ها سه ضلع دارند؛ سخت‌افزار و فضا که باید با تغییراتی به باشگاه کتابخوانی تبدیل شوند، کاربر کتابخانه و کتاب و کتابدار. اهتمام شما به مدرسه ستودنی است، اما کتابخانه ضلع موازی مدرسه است و اگر این دو پا به پای هم حرکت کنند، این آزادراه به مقصد می‌رسد. امیدواریم در نگاه شما به مدرسه، کتاب و کتابخوانی جدی‌تر شود.
مدیریت هدفمند ظرفیت‌ها، زمینه‌ساز خلق ارزش گسترده و اثرگذارِ ملموس و ناملموس
آزاده نظربلند؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این آئین، در تبیین موضوع خلق ارزش و تولید منافعِ ملموس و ناملموسِ کتابخانه‌های عمومی، بیان کرد: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، دارای ظرفیت‌ها و فرصت‌های ارزشمندی است که بنیان نهاد و بنیان خلق ارزش فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شوند؛ برخورداری از ۴۲۲۹ نقطه خدمت کتابخانه‌ای در سراسر کشور، دارا بودن حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار عضو فعال در شبکه کتابخانه‌های عمومی و بهره‌مندی از بیش از ۷۵۰۰ نیروی انسانی در سراسر کشور، بخشی از این ظرفیت‌ها و فرصت‌هاست.
وی افزود: این ظرفیت‌ها، اگر به‌صورت هدفمند و هوشمند مدیریت شوند، زمینه‌ساز خلق ارزش گسترده و اثرگذارِ ملموس و ناملموس خواهند بود. به همین منظور، برای شناسایی ادبیات موضوع و دستیابی به بهترین روش‌ها، ابتدا الگوهای خلق ارزش در ۱۲ کشور مورد بررسی قرار گرفت و در گام نخست، پنج الگو با توجه به شاخص‌های بومی کشور انتخاب شدند. در نهایت با توجه به ماهیت نهاد که یک نهاد عمومی غیردولتی است و توجه ویژه به بازگشت سرمایه در فعالیت‌های فرهنگی، از میان الگوهای اقتصادی، الگوی بازگشت سرمایه (Return on Investment) که توسط فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری، ایفلا، نیز معرفی شده است، به‌عنوان الگوی نهایی انتخاب شد.
۴/۳ همت، تأثیر اقتصادی نهاد در طول یک سال
نظربلند در تشریح این الگو، گفت: خلق ارزش کتابخانه‌ها بر اساس شاخص‌های عضویت، امانت و رویدادهای ترویجی و آموزشی کتابخانه‌ای سنجیده می‌شود. با محاسبه این شاخص‌ها در وضعیت کنونی، نهاد با ۵۰۰۰ کتابدار و ۳۶۰۰ کتابخانه، توانسته است در طول یک سال، ۴٫۳ همت تأثیر اقتصادی ایجاد کند. سهم شاخص عضویت در این تأثیر اقتصادی ۶۲ درصد، سهم شاخص امانت ۳۰ درصد و سهم شاخص رویدادهای ترویجی و آموزشی ۸ درصد بوده است. به بیان روشن، افزون بر اثرات اجتماعی و فرهنگیِ حاصل از فعالیت کتابخانه‌ها که خود به‌تنهایی قابل‌توجه و غیرقابل چشم‌پوشی است، نهاد در طول یک سال با صرف ۲٫۲ همت هزینه، ۴٫۳ همت تأثیر اقتصادی برای کشور ایجاد کرده است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اظهار کرد: در این چارچوب، سرانه سرمایه‌گذاری کشور در کتابخانه‌های عمومی برای هر ایرانی حدود ۲۵ هزار تومان است؛ رقمی تقریباً معادل یک‌دهم قیمت یک کتاب. در مقابل با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های گوناگون، کتابداران پرتلاش، با انگیزه و دغدغه‌مند توانسته‌اند سالانه حدود ۵۰ هزار تومان تأثیر اقتصادی برای هر ایرانی ایجاد کنند. به این ترتیب، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موفق شده است، بازدهی سرمایه‌گذاری دوبرابری را رقم بزند. این در حالی است که با افزایش سرمایه‌گذاری، میزان خلق ارزش به‌صورت نمایی رشد می‌کند.
رویکردهای جدید نهاد بر پایه «ارتقای تنوع» و «گسترش دسترسی» شکل گرفته است
وی در ادامه خطاب به مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور گفت: کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقشی جدی و تعیین‌کننده در ساخت جامعه‌ای پویا و پیشرو برای ایران آینده ایفا کنند و به‌طور مستقیم در خلق ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی، سهیم باشند. برای تحقق این نقش، رویکردهای جدید نهاد بر پایه دو مفهوم راهبردیِ «ارتقای تنوع» و «گسترش دسترسی» در جنبه‌های مختلف از جمله فضاها، خدمات، رویدادها، کاربران، تحولات فناورنه و منابع کتابخانه‌ای شکل گرفته است. این دو محور راهبردی، مبنای حرکت نهاد به‌سوی نسل نوینی از کتابخانه‌های عمومی با شاخصه‌هایی همچون افزایش مشارکت اجتماعی، ترویج آموزش و یادگیری مادام‌العمر و تقویت خلاقیت و نوآوری هستند که با نیازهای جامعه امروز ایران، هم‌خوان است.
نظربلند در پایان ضمن سپاس از اعتماد رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای سپردن مسئولیت دبیرکلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به یک کتابدار، بیان کرد: بازنگری در ساختار و چارچوب‌های حقوقیِ حامیِ کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد منابع مالی پایدار و متنوع، حمایت مادی و معنوی از نیروی انسانیِ شاغل در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اختصاص سهم ویژه از حوزه مسئولیت‌های اجتماعی دستگاه‌ها برای خرید کتاب به‌صورت مداوم برای کتابخانه‌های عمومی و ایجاد زمینه گسترش و تعمیق ارتباط بین کتابخانه‌های عمومی، مدرسه و دانشگاه، چند نکته کلیدی به‌منظور پیشبرد امور و رفع موانع فعالیت کتابخانه‌های عمومی است. با دنبال کردن این مسیر، یقین دارم که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند به یکی از پیشران‌های توسعه فرهنگی و اجتماعی ایران عزیز تبدیل شود و سرمایه‌گذاری‌هایِ فرهنگیِ امروزِ کشور را به بازدهیِ ملموس، پایدار و رو به رشد آینده تبدیل کند.
رویداد ملی «هم‌خوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران»، آبان‌ماه ۱۴۰۴۰ در ۱۲ بخش «نشان آموزش کاربران در کتابخانه عمومی»، «نشان خدمات کتابخانه عمومی برای گروه‌های خاص»، «نشان خدمات کتابخانه عمومی برای کودکان»، «نشان خدمات کتابخانه عمومی برای نوجوانان»، «نشان خدمات کتابخانه عمومی برای سالمندان»، «نشان خدمات برون کتابخانه‌ای»، «نشان خانواده کتابخوان»، «نشان ترویج خواندن (گروه مردمی و جهادی)»، «نشان ترویج خواندن (منتخب فردی)»، «نشان ترویج کتابخانه عمومی (خبرنگاران)»، «نشان حامیان کتابخانه عمومی»، «نشان کتابخانه عمومی دوستدارخانواده» وهمچنین بخش ویژه «نشان کتابخانه عمومی ارزش‌آفرین» است.
در این مراسم برگزیدگان نخستین دوره جایزه «هم‌خوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران» معرفی شدند:
- هم‌خوان: نشان خدمات کتابخانه عمومی برای کودکان
کتابخانه مرکزی خرم‌آباد / استان لرستان / خرم‌آباد
- هم‌خوان: نشان خدمات کتابخانه عمومی برای سالمندان
کتابخانه مرکزی تبریز / استان آذربایجان‌شرقی / تبریز
- هم‌خوان: نشان خدمات خدمات کتابخانه عمومی برای گروه‌های خاص
کتابخانه مرکزی ارومیه / آذربایجان‌غربی / ارومیه
- هم‌خوان: نشان کتابخانه عمومی دوستدار خانواده
کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب شیراز / استان فارس / شیراز
- هم‌خوان: نشان خانواده کتابخوان
محمد فرید و خانواده (اعضای کتابخانه استاد عبدالحسین فرزین) / استان خراسان جنوبی / سربیشه
- هم‌خوان: نشان آموزش کاربران در کتابخانه عمومی
کتابخانه شهید بهشتی آشخانه / استان خراسان شمالی / سَمَلقان
- هم‌خوان: نشان خدمات برون کتابخانه‌ای
کتابخانه روستای شهید ملأ محمد ذبیحی / استان کردستان / سروآباد، روستای بیساران
- هم‌خوان: نشان ترویج خواندن (بخش فردی)
هیرش کریمیان / کردستان
- هم‌خوان: نشان ترویج خواندن (بخش گروه‌های مردمی و جهادی)
انجمن مردم‌نهاد جوانان رهرو راه باغچه‌بان / استان فارس / به نمایندگی: فاطمه صادقی مهارلویی
گروه جهادی شهدا تهران / استان تهران / به نمایندگی: محسن اسماعیلی
- هم‌خوان: نشان ترویج کتابخانه عمومی (بخش خبرنگار)
برنامه رادیویی آوای کتابخانه / استان تهران / علی البرزی
- هم‌خوان: نشان حامیان کتابخانه عمومی
کاظم قلم‌چی (بنیاد علمی آموزشی قلم‌چی)
در این مراسم دو جایزه ویژه نیز اعطا شد:
- جایزه پایتخت کتاب ایران
شاهرخ امیری / استان فارس / شهردار شهر اِوَز
(جایزه پایتخت کتاب ایران به دلیل برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و هنری، به شهر منتخب کشور اعطا می‌شود. در سال جاری، شهر اِوَز، به‌عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شد؛ به پاس قدردانی از تلاش‌های جمعی اهالی این شهر.)
- جایزه تلاش
کتابخانه شهدای گمنام / استان تهران / پردیس
کتابخانه سید افضل موسوی / استان زنجان / زنجان
(این جایزه، ویژه دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی است که به کتابخانه‌ای اختصاص داده می‌شود که تلاش‌های موثری در کتابخانه عمومی در راستای توسعه خدمات به شکل مستمر و فراگیر انجام داده‌اند.)
