خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: بیست‌وپنجم آبان‌ماه، یکی از سطرهای درخشان حافظه جمعی مردم ایران و به‌ویژه دیار نصف‌جهان است؛ روزی که اصفهان در عزای ۳۷۰ شهید عملیات محرم، شکوهی از صبر، ایمان، حماسه و وفاداری را به نام خود ثبت کرد.
مردم اصفهان در طول سالیان کوشیده‌اند ابعاد مختلف این روز را روایت و بازآفرینی کنند، اما در میان آثار هنری مرتبط با این روز، نقاشی تازه «افشین جلیلی» جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اثری که سال‌های پیش در گالری «گذر ۲» شهرداری اصفهان رونمایی شد و امروز یکی از گنجینه‌های ارزشمند موزه هنرهای معاصر اصفهان است اثری که تلاش دارد روایت تصویری از شکوه، اشک، ایمان و ایثار مردم اصفهان در ۲۵ آبان ۱۳۶۱ دوباره به چشم‌های امروز بیاورد.
افشین جلیلی، هنرمند اصفهانی، سال‌هاست که در عرصه نقاشی‌های حماسی، دفاع مقدسی و موضوعات ملی و مذهبی فعالیت می‌کند و آثارش بارها در شهر اصفهان، موزه‌ها و رویدادهای ملی مورد توجه قرار گرفته است. او در گفتگو با خبرنگار مهر انگیزه، شیوه خلق اثر، نمادها، تاریخ و همچنین رسالت هنر در روایت حماسه ۲۵ آبان سخن می‌گوید.
آقای جلیلی، برای آغاز گفتگو؛ «۲۵ آبان» چه جایگاهی برای شما به‌عنوان یک هنرمند اصفهانی و یک روایتگر تصویری دارد؟
۲۵ آبان برای من فقط یک تاریخ نیست؛ یک «روح جمعی» است. روزی که اصفهان ۳۷۰ شهید عملیات محرم را تشییع کرد، مردم شهر کاری کردند که امام خمینی (ره) بعدها درباره‌اش گفتند «در کجای دنیا شهری مثل اصفهان سراغ دارید؟».
خلق اثری درباره این روز تاریخی از کجا در ذهن شما شکل گرفت؟
جرقه اولیه از سال ۱۳۹۶ و شهادت شهید محسن حججی شروع شد. بعد از شهادت ایشان، آخرین عکس شهید را از خانواده‌شان گرفتم و نقاشی کردم. وقتی آن اثر را به خانواده تقدیم کردم، حس کردم که روایت هنریِ شهادت، مسیر تازه‌ای در کارهایم باز کرده است.
بعدتر بنیاد شهید استان اصفهان پیشنهاد داد اثری درباره ۲۵ آبان خلق کنم. همان لحظه فهمیدم این کار فقط یک پروژه هنری نیست؛ یک «مسئولیت» است.
اجازه بدهید وارد جزئیات این اثر شویم. در این نقاشی حجم بزرگی از جمعیت و عناصر متعدد دیده می‌شود. چه بخش‌هایی برایتان مهم‌تر بود؟
سخت‌ترین بخش، نشان دادن «روح جمعیت» بود. مردم اصفهان در آن روز فقط سوگوار نبودند؛ ایستاده بودند. این تفاوت مهم است.
در بخش پیش‌زمینه تصویر، یک عکاس قرار دارد؛ نماد حافظه تاریخی. کنار او جوانی با کوله‌پشتی دیده می‌شود که همان عصر آماده اعزام به جبهه است. این یعنی «تشییع ۳۷۰ شهید» باعث توقف راه نشد؛ باعث ادامه‌دادنش شد.
در سمت دیگر تصویر، همسر یکی از شهدا قاب عکس غواص را در دست دارد. تعداد زیادی از شهدای عملیات محرم غواص بودند و این تصویر برای من نمادی از مظلومیت و عظمت غواصان است.
در اثر شما نمادهای زیادی دیده می‌شود؛ مثل سرو یا علم امام حسین (ع). این انتخاب‌ها چگونه شکل گرفت؟
سرو در فرهنگ ایرانی نماد شهادت و استقامت است. شهید می‌میرد اما ریشه‌اش نمی‌خشکد. علم امام حسین (ع) هم مثل شریان اصلی تصویر است؛ چون ۲۵ آبان بدون عاشورا قابل تفسیر نیست. شهادت‌های آن روز از دل محرم ۶۱ بیرون آمد و خون شهدای آن روز ادامه خون شهدا و سرداران عاشوراست.
همچنین روی پارچه‌ای در تصویر عبارت «تبریک و تسلیت» دیده می‌شود. این عبارت از همان روزهای تشییع الهام گرفته شده؛ روزی که مردم اصفهان هم می‌گریستند و هم افتخار می‌کردند.
از شخصیت‌ها بگویید. چرا تصویر سردار شهید حاج صادق خرازی در اثر وجود دارد؟
سردار خرازی از نمادهای بزرگ دفاع مقدس و اصفهان است. حتی اگر در روز تشییع حضور فیزیکی نداشت، حضور معنوی او در حماسه ۲۵ آبان انکارشدنی نیست.
می‌خواستم وقتی بیننده اثر را می‌بیند، بداند که این روز فقط متعلق به مردم عادی نبود؛ متعلق به سردارانی بود که بعدها مسیر جنگ را تغییر دادند.
تابوت‌های شهدا نقطه مرکزی نقاشی شده‌اند. این انتخاب آگاهانه بود؟
کاملاً. تابوت‌ها «قلب تصویر» هستند. وقتی تابوت‌های شهدا در میان جمعیت قرار می‌گیرند، تمام عناصر دیگر معنای خود را پیدا می‌کنند. آن روز هرکس آمده بود تا بگوید: «راه ادامه دارد».تابوت‌ها روایتگر همان روح‌اند.
در مورد فرآیند خلق این اثر توضیح بدهید. از کجا شروع کردید و چه مسیری پشت خلق این تصویر است؟
کار از مطالعه آغاز شد. ده‌ها عکس از آرشیوها بررسی کردم. با چند نفر از حاضران در تشییع ۲۵ آبان صحبت کردم. می‌خواستم نقاشی، بازسازی سطحی نباشد؛ باید «هویت» آن روز را حمل می‌کرد.
طراحی اولیه بسیار زمان‌بر بود، چون باید بیش از چهل چهره اصلی و صدها چهره در پس‌زمینه رسم می‌شد. بعد وارد رنگ‌گذاری شدم که چندین ماه طول کشید. جزئیات بسیار بودند؛ از لباس‌ها گرفته تا حالت نگاه‌ها.
در کنار این اثر، سابقه هنری شما هم قابل توجه است. کمی از مسیر حرفه‌ای‌تان بگویید.
از سال ۱۳۶۳ نقاشی را شروع کردم و سال ۶۴ وارد هنرستان هنرهای زیبای اصفهان شدم. بعد دوره کارشناسی‌ام را در رشته مرمت آثار تاریخی در دانشگاه هنر اصفهان گذراندم.
استادانی مثل هاشمی، پورصفا و موذن‌زاده در مسیر هنری من نقش زیادی داشتند. از سال ۷۰ به بعد، مسیر حرفه‌ای‌ام رنگ و بوی دیگری گرفت و به سمت کارهای حماسی و مذهبی حرکت کردم.
در کنار این اثر، نقاشی زنده سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در میدان امام حسین (ع) اصفهان و اثر مربوط به شهید حججی از مهم‌ترین کارهایم هستند.
نهادهای فرهنگی چه میزان همراهی با شما داشته‌اند؟
خوشبختانه موزه هنرهای معاصر اصفهان همکاری بسیار خوبی داشت. بنیاد شهید نیز از حامیان اصلی بود. این حمایت‌ها ضروری است. چون هنر، بخشی از هویت جامعه است و اگر حمایت نشود، بخشی از حافظه جمعی ما خاموش می‌ماند.
به‌عنوان هنرمندی که سال‌ها در حوزه دفاع مقدس کار کرده‌اید؛ رسالت هنر در این عرصه چیست؟
هنر یک زبان متفاوت است؛ حقیقت را از مسیر احساس و تصویر منتقل می‌کند. در موضوع شهادت، گاهی کلمات کافی نیستند. هنر می‌تواند لایه‌های عمیق‌تری از معنویت، رنج، صبر و عظمت را منتقل کند.
من همیشه گفته‌ام: سهم ما هنرمندان این است که «روایت» کنیم؛ بگوییم چه گذشت، چه کسانی رفتند و چرا ما امروز باید قدردان باشیم.
و سخن پایانی شما برای مردم اصفهان و مخاطبان این اثر؟
۲۵ آبان فقط یک تاریخ نیست؛ چراغی است که باید روشن بماند. اگر این اثر بتواند اندکی از شکوه آن روز را دوباره زنده کند، من رسالتم را انجام داده‌ام.
امیدوارم نسل امروز بداند اصفهان فقط شهر بناهای تاریخی نیست؛ شهر مردمی است که با ۳۷۰ شهید ایستادند، خم به ابرو نیاوردند و راه را ادامه دادند.
