حمل‌ونقل ریلی در ایران، با پیشینه‌ای طولانی، همواره یکی از ستون‌های اصلی جابه‌جایی مسافر و بار بوده است. این شبکه گسترده که امروز بیش از ۱۴ هزار کیلومتر طول دارد، نقشی فراتر از یک زیرساخت صرفاً ترابری را ایفا می‌کند و به‌عنوان یک محرک کلیدی در توسعه گردشگری داخلی و حتی منطقه‌ای عمل می‌نماید. سفر با قطار به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، تجربه‌ای متفاوت از جابه‌جایی را برای مسافران رقم می‌زند و مقاصد گردشگری جدیدی را در دسترس قرار می‌دهد. در ادامه به نقش قطار در توسعه گردشگری داخلی و منطقه‌ای می‌پردازیم. همراه ما باشید.
شبکه راه‌آهن ایران با طولی بیش از ۱۴ هزار کیلومتر، یک شبکه حمل‌ونقل گسترده است که مراکز استانها، شهرهای مهم و بنادر تجاری را به یکدیگر متصل می‌کند. سالانه بیش از ۲۵ میلیون مسافر از طریق این شبکه جابه‌جا می‌شوند که بخش بزرگی از آنان را گردشگران داخلی تشکیل می‌دهد.
در مقایسه با سایر شیوه‌های حمل‌ونقل، قطار به دلیل ایمنی بالا، هزینه رقابتی و ظرفیت بالای جابه‌جایی مسافر، جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارد. این وسیله نقلیه به‌ویژه در مسیرهای طولانی مانند تهران به مشهد، بندرعباس یا تبریز، گزینه‌ای پرطرفدار برای خانواده‌ها و گروه‌های توریستی است. شرکت‌های ریلی مختلفی در این حوزه فعال هستند که با ارائه سطوح متفاوتی از خدمات، به نیازهای طیف وسیعی از مسافران پاسخ می‌دهند.
سفر با قطار برای گردشگران دارای مزیت‌های کاربردی متعددی است که تجربه سفر را بهینه می‌کند:
ایمنی و کاهش استرس
آمار سوانح ریلی در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای بسیار پایین است. این موضوع، نگرانی‌های ناشی از رانندگی در جاده‌های شلوغ یا شرایط جوی نامناسب را حذف می‌کند و سفری آرام را برای مسافران، به‌ویژه خانواده‌های دارای فرزند، به ارمغان می‌آورد.
مدیریت هزینه‌ها
قیمت بلیط قطار معمولاً از بلیط هواپیما ارزان‌تر و در مقایسه با هزینه سوخت، استهلاک خودرو و عوارض جاده‌ای در مسافت‌های طولانی، کاملاً رقابتی است. این صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل‌ونقل، بودجه بیشتری را برای اقامت، تفریح و خرید در مقصد در اختیار گردشگر قرار می‌دهد.
تجربه بصری از مسیر
سفر با قطار فرصتی برای تماشای بدون واسطه جغرافیای متنوع ایران است. عبور از دشت‌های وسیع، مناطق کوهستانی صعب‌العبور مانند مسیر لرستان، یا جنگل‌های انبوه شمال در مسیر سوادکوه، خود به بخشی از جاذبه گردشگری سفر تبدیل می‌شود.
راحتی و فضای کافی
برخلاف محدودیت‌های خودروی شخصی یا هواپیما، مسافران در قطار آزادی حرکت دارند. وجود کوپه‌های اختصاصی، رستوران و تخت‌های مناسب برای استراحت شبانه، خستگی سفر را به حداقل می‌رساند و مسافر با انرژی بیشتری به مقصد می‌رسد.
توسعه شبکه ریلی تاثیر مستقیمی بر اقتصاد گردشگری مناطق داشته است. با احداث خط آهن، مقاصد جدیدی در دسترس عموم قرار گرفته و تقاضا برای خدمات گردشگری محلی افزایش یافته است.
در کریدور شمال شرق، مسیر تهران - مشهد به‌عنوان شلوغ‌ترین خط ریلی کشور، سالانه میلیون‌ها گردشگر مذهبی را جابه‌جا می‌کند. سهولت در تهیه بلیط قطار تهران مشهد و تنوع قطارها، این مسیر را به اولین انتخاب بسیاری از زائران بدل کرده است. این خط آهن، شهرهایی مانند سمنان را به دروازه ورود به کویر و نیشابور را به مقصدی برای گردشگری فرهنگی تبدیل کرده است.
در جنوب، خطوط ریلی منتهی به اهواز، خرمشهر و بندرعباس، دسترسی به جاذبه‌های تاریخی خوزستان و جزایر خلیج‌فارس را به شکل چشمگیری تسهیل کرده‌اند. گردشگران پس از رسیدن به بندرعباس با قطار، به سادگی خود را به جزایر قشم و هرمز می‌رسانند. در غرب کشور نیز، اتصال شهرهای همدان و کرمانشاه به شبکه ریلی، بازدید از آثار باستانی این مناطق را برای گردشگران آسان‌تر کرده و به توزیع سفر در فصول مختلف سال کمک نموده است.
زیرساخت‌های ریلی تنها به خطوط محدود نمی‌شوند. ایستگاه های راه آهن به‌عنوان نقطه ورود گردشگر به یک شهر، نقش مهمی در شکل‌گیری تصویر اولیه او دارند. ایستگاه‌های مدرن و بازسازی‌شده با معماری مناسب، خدمات رفاهی، دسترسی آسان به حمل‌ونقل شهری و مراکز اطلاع‌رسانی، تجربه مثبتی را برای مسافر رقم می‌زنند.
علاوه بر این، پروژه‌های فنی مانند دوخطه کردن مسیرها و حذف گذرگاه‌های هم‌سطح، با افزایش سرعت سیر و کاهش تاخیرها، قابلیت اطمینان سفر ریلی را بالا برده و آن را به گزینه‌ای جذاب‌تر برای گردشگران تبدیل کرده است.
پروژه قطار سریع‌السیر تهران - قم - اصفهان، یک جهش مهم در صنعت حمل‌ونقل ریلی و گردشگری کشور خواهد بود. با عملیاتی شدن این خط و دستیابی به سرعت‌های نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، زمان سفر بین پایتخت و اصفهان از حدود هفت ساعت به کمتر از دو ساعت کاهش می‌یابد.
این کاهش چشمگیر، الگوی سفر را تغییر خواهد داد. سفرهای یک‌روزه تفریحی یا کاری به اصفهان به امری عادی بدل شده و ظرفیت‌های گردشگری این شهر تاریخی بیش از پیش مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این پروژه می‌تواند به‌عنوان یک الگوی موفق برای اجرا در سایر مسیرهای پرتردد مانند تهران - مشهد نیز مدنظر قرار گیرد.
کیفیت خدمات در ناوگان ریلی ایران طی سال‌های اخیر رشد محسوسی داشته است. امروزه مسافران با گزینه‌های متعددی روبه‌رو هستند؛ از قطارهای اتوبوسی با قیمت اقتصادی تا قطارهای چهار تخته و کوپه‌های دربست خانوادگی و قطارهای لوکس پنج ستاره.
این قطارها خدمات متنوعی از جمله سیستم‌های صوتی و تصویری، پذیرایی کامل در کوپه، رستوران‌های مجهز و مهمانداران حرفه‌ای را به مسافران عرضه می‌کنند. فرایند رزرو اینترنتی بلیط قطار نیز از طریق وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف بسیار ساده شده است و مسافران به راحتی می‌توانند نوع قطار، کوپه و خدمات مورد نظر خود را انتخاب کنند.
باوجود تمام ظرفیت‌ها، این حوزه با چالش‌های جدی نیز روبه‌روست:
برای رفع این چالش‌ها و بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های گردشگری ریلی، اجرای راهکارهای زیر ضروری هستند:
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یک قطب گردشگری ریلی را در منطقه دارد. تکمیل کریدورهای بین‌المللی شمال - جنوب و شرق - غرب، مسیر عبور گردشگران خارجی از طریق راه‌آهن را هموار می‌سازد. تصور کنید یک گردشگر اروپایی سفر خود را از ترکیه با قطار آغاز کرده، از جاذبه‌های ایران دیدن کند و سپس مسیر خود را به سمت کشورهای آسیای میانه ادامه دهد.
این چشم‌انداز، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، دیپلماسی فعال در حوزه حمل‌ونقل و استانداردسازی خدمات است. با تحقق این اهداف، قطار نه فقط وسیله‌ای برای سفرهای داخلی، بلکه پلی برای اتصال فرهنگ‌ها و توسعه گردشگری پایدار در سطح منطقه‌ای خواهد بود.
قطار به‌عنوان یک شیوه حمل‌ونقل ایمن، اقتصادی و راحت، ظرفیت بالایی برای ایفای نقشی محوری‌تر در صنعت گردشگری ایران دارد. توسعه و نوسازی زیرساخت‌ها، بهبود کیفیت خدمات، تکمیل پوشش شبکه ریلی به مقاصد جدید و تمرکز بر ایجاد محصولات ترکیبی گردشگری، گام‌های اساسی برای تحقق این هدف هستند. سرمایه‌گذاری در این حوزه نه تنها به رشد گردشگری داخلی کمک می‌کند، بلکه ایران را در مسیر تبدیل شدن به یک قطب مهم گردشگری ریلی در منطقه قرار می‌دهد. آینده گردشگری کشور به شکل تنگاتنگی با توسعه شبکه ریلی آن گره خورده است.
