خبرگزاری مهر، گروه استانها - هادی نجف زاده: طی ماه‌های گذشته، کاشان و بخش‌های مختلف استان اصفهان با یکی از کم‌بارش‌ترین دوره‌های خود در سال‌های اخیر روبه‌رو بوده‌اند؛ شرایطی که نه‌تنها مردم، کشاورزان و فعالان زیست‌محیطی را نگران کرده، بلکه پرسش‌های متعددی را درباره آینده منابع آب، پایداری اکوسیستم منطقه و حتی شیوه مدیریت بحران خشکسالی پیشِ رو قرار داده است.
به همین دلیل، قصد داریم در گفتگو با رئیس اداره هواشناسی کاشان دلایل کاهش بارش‌ها در سال جاری، میزان فاصله بارش‌ها با میانگین بلندمدت، نشانه‌های احتمالی ورود منطقه به فاز خشکسالی و… را بررسی کنیم.
* در مقام مقایسه شرایط بارش نزولات جوی امسال با سال گذشته چگونه بوده است؟
با وجود کاهش ۲۷ درصدی سال زراعی گذشته و عبور از آن با وضعیت خشکسالی، از ابتدای مهرماه، که آغاز سال زراعی جدید محسوب می‌شود، شهر ما تاکنون هیچ بارشی دریافت نکرده است. تا به امروز حدود ۱۴ میلی متر می‌بایست بارش می‌داشتیم که تاکنون این عدد صفر بوده است. این شرایط کم‌سابقه و ادامه‌دار، نشان‌دهنده ورود منطقه به یک دوره بی بارشی شدید و افزایش تنش آبی است.
* آیا این امر مسبوق به سابقه است؟
بله؛ این وضعیت در سال‌های :۵۱-۵۲-۵۳-۶۳-۷۵-۷۶-۸۳-۹۷ هم اتفاق افتاده که ۵ سال از این ۸ سال آن سال با خشکسالی به پایان رسانده‌اند و فقط ۳ سال آن جبران شده و ترسالی داشته‌اند!
* آیا این شرایط مختص کاشان بوده یا مناطق دیگر هم این شرایط را داشتند؟
بسیاری از شهرهای مجاور و حتی کلان‌شهرهای کشور نیز با چالش‌های مشابه روبه‌رو شده‌اند. از این رو ما باید تصویری دقیق از وضعیت فعلی ارائه و اقداماتی را بیان کنیم که مردم بتوانند برای مدیریت بهتر منابع آب تصمیمات لازم را بگیرند.
البته ذکر این نکته هم لازم است که بسیاری از روستاها، شهرها و استان‌های ما دچار تنش آبی شده هستند یعنی حدود ۸۵ درصد کشور دچار این خشکسالی شدید هستند.
* از وضعیت اقلیمی و چرایی بی بارشی در دشت کاشان لطفاً توضیحاتی را بفرمائید.
بررسی داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد امسال الگوهای غالب جوی در منطقه ما با تأخیر در شکل‌گیری سامانه‌های بارشی همراه بوده است.
سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای که معمولاً از مهر تا آذر نخستین بارش‌ها را فراهم می‌کنند، یا تشکیل نشده‌اند یا به دلیل پرفشارهای مستقر در عرض‌های پایین‌تر، مسیرشان تغییر کرده است.
این الگو، بخشی از یک روند بزرگ‌تر است که با تغییرات اقلیمی جهانی تشدید می‌شود. افزایش دما، طولانی‌تر شدن دوره‌های خشکسالی، و کاهش فراوانی بارش‌های مؤثر، ویژگی‌هایی هستند که در سال‌های اخیر در منطقه ما بارها ثبت شده‌اند.
*پس با این توصیفات شرایط کنونی کوتاه مدت نیست. درست است؟
بله؛ وضعیت فعلی صرفاً یک ناهنجاری کوتاه‌مدت نیست، بلکه بخشی از چرخه‌ای است که باید برای آن آماده باشیم.
*جناب آقای ارغوانی پیامدهای ادامه بی بارشی برای شهر و منطقه ما چه خواهد بود؟
تداوم بی بارشی می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد یکی از آنها کاهش شدید ذخایر آب زیرزمینی است و علت آن این است که در منطقه ما سهم اصلی تأمین آب از سفره‌های زیرزمینی است و برداشت بیش از حد، همراه با نبود بارش، افت سطح آب را تشدید می‌کند.
افزایش تنش آبی شهری و روستایی پیامد دیگر شرایط کنونی است که با ادامه روند فعلی، تأمین پایدار آب شرب و بهداشت با چالش مواجه خواهد شد.
آسیب به بخش کشاورزی پیامد سوم شرایط بی بارشی کنونی است چراکه شروع سال زراعی بدون بارش، فشار اقتصادی سنگینی بر کشاورزان وارد می‌کند و نیاز به آبیاری را افزایش می‌دهد.
و اما یکی از مهمترین پیامدهای شرایط کنونی افزایش ریزگردها و کاهش کیفیت هوا است چون خشکی سطح خاک و نبود بارندگی زمینه را برای افزایش ریزگردها فراهم می‌کند.
*آیا ابردزدی مستندات علمی دارد؟
موضوعی که به آن ابردزدی گفته می‌شود، از نظر علمی پایه‌ای ندارد. هیچ کشور یا فناوری نمی‌تواند ابرهای یک منطقه را بردارد و به منطقه دیگر منتقل کند. ابرها نتیجه الگوهای بزرگ‌مقیاس جوی هستند و تحت تأثیر دما، رطوبت، توپوگرافی و فشارهای جوی در مقیاس هزاران کیلومتر شکل می‌گیرند.
*پس واقعاً چرا اینقدر در فصل پاییز امسال آسمان کاشان و دیگر شهرهای ایران کمتر شاهد ورود ابرها بوده است؟
آنچه باعث می‌شود ابرها وارد یک منطقه نشوند، معمولاً پرفشارهای قوی، افزایش دما، کمبود رطوبت و تغییر مسیر سامانه‌های بارشی است؛ اینها پدیده‌های طبیعی و مرتبط با تغییرات اقلیمی و الگوهای جوی‌اند، نه دخالت انسانی.
بنابراین، علت اصلی نرسیدن بارش به منطقه ما شرایط جوی و اقلیمی است، نه ابردزدی.
* حالا که صحبت از ابر دزدی شد به نظر شما آیا بارورسازی ابرها یک روش کارآمد برای افزایش نزولات جوی است؟
بارورسازی ابرها در نگاه عمومی یک راه‌حل ساده دیده می‌شود، اما از نظر علمی و مدیریتی محدودیت‌های جدی دارد و نمی‌توان روی آن به‌عنوان یک اقدام اصلی حساب کرد.
لطفاً بفرمائید چرا؟
نخستین دلیل وجود ابر مناسب است. بارورسازی فقط روی ابرهای خاص اثر دارد. اگر ابر مناسب وجود نداشته باشد (مثل شرایط فعلی) اثر صفر است.
دلیل بعدی اثر کم و غیرقابل‌پیش‌بینی است چراکه افزایش بارش به دلیل بارورسازی ابرها در بهترین حالت بین ۵ تا ۱۵ درصد گزارش شده و همیشه هم تکرارپذیر نیست.
و اما سومین دلیل هزینه بالا در مقابل بازده کم است. تجهیزات، پروازها و مواد موردنیاز هزینه‌بر است، در حالی‌که میزان بارش اضافه معمولاً ناچیز است.
عدم تأثیر بر خشکسالی‌های شدید چهارمین دلیلی است که بارورسازی ابرها را مقرون به صرفه نمی‌داند چراکه بارورسازی نمی‌تواند کمبودهای ساختاری مانند افزایش دما، کاهش رطوبت و نبود سامانه‌های بارشی را جبران کند.
با تمام این دلایل ذکر این نکته هم ضروری است که بارورسازی ابرها جایگزین مدیریت منابع آب نیست چراکه تکیه زیاد بر بارورسازی باعث انحراف توجه از راه‌حل‌های واقعی مانند مدیریت مصرف، بازچرخانی آب، اصلاح کشت و حفاظت از آبخوان‌ها می‌شود.
* پس با این تفاسیر بارورسازی ابرها اصلاً یک راه حل منطقی برای بارش‌های بعدی نیست. درسته؟
بله؛ بارورسازی می‌تواند در شرایط خاص یک کمک کوچک باشد، اما نمی‌تواند راه‌حل اصلی برای خشکسالی و کم‌بارشی باشد.
آنچه در این گفتگوی تفضیلی مطرح شد، نشان می‌دهد که کاهش بارش‌ها و افزایش احتمال خشکسالی، تنها یک نگرانی مقطعی یا محدود به چند ماه اخیر نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تغییرات عمیق‌تر اقلیمی است که گریبان‌گیر بسیاری از مناطق کشور و از جمله کاشان شده است. این شرایط، در کنار فشار بر منابع آب‌های زیرزمینی و افزایش دما، تصویری واقع‌بینانه از آینده ارائه می‌دهد؛ آینده‌ای که بدون برنامه‌ریزی و همکاری جمعی، می‌تواند چالش‌های جدی‌تری را برای منطقه رقم بزند.
