خبرگزاری مهر، گروه استانها: استان گیلان با دارا بودن تنوع جغرافیایی، آب و هوای ویژه و اقلیم مناسب، یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی است.
گیاهان دارویی علاوه بر نقش اقتصادی، در اشتغال‌زایی، درآمدزایی، توسعه صادرات غیرنفتی و ارزآوری جایگاه ویژه‌ای دارند اما تولید سالم و استاندارد این محصولات با چالش‌هایی همراه است که می‌تواند سلامت مصرف‌کننده و بازار صادرات را تحت تأثیر قرار دهد.
برای بررسی دقیق جایگاه گل گاوزبان ایرانی (Echium amoenum)، چالش‌ها و راهکارهای تولید محصول سالم و صادراتی، خبرنگار مهر با «محمود هوشیارفرد» عضو کمیته سلامت و ایمنی محصولات کشاورزی استان و رئیس بخش تحقیقات گیاهپزشکی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی گیلان گفتگویی تفصیلی انجام داده است.
*وضعیت کلی گیاهان دارویی در استان گیلان چگونه است و چه جایگاهی در اقتصاد و سلامت جامعه دارند؟
استان گیلان به دلیل داشتن جنگل‌ها، مراتع و مناطق کوهستانی، رویشگاه بسیاری از گیاهان دارویی است. توسعه کشت این گیاهان علاوه بر اشتغال و درآمدزایی روستاییان، نقش مهمی در ارزآوری و رونق صادرات غیرنفتی دارد. بر اساس آمار، حدود ۲۵۰۰ گونه گیاه دارویی در رویشگاه‌های طبیعی کشور وجود دارند.
استفاده از گیاهان دارویی قدمتی برابر با آغاز حیات انسان دارد و تقریباً ۲۵ درصد داروهای تولیدی جهان منشأ گیاهی دارند همچنین، بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۸۰ درصد جمعیت جهان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از داروهای گیاهی استفاده می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی این محصولات از ۱۴ میلیارد دلار در سال به ۵ تریلیون دلار تا سال ۲۰۵۰ افزایش یابد.
*در این میان، جایگاه گل گاوزبان ایرانی چیست و استان گیلان چه سهمی در تولید آن دارد؟
گل گاوزبان ایرانی جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی ایرانیان دارد. استان گیلان با سطح زیرکشت حدود ۹۰۰ هکتار و تولید بیش از ۵ هزار تن محصول تر، رتبه نخست تولید این گیاه دارویی را در کشور دارد.
حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد گل گاوزبان در اشکور شهرستان رودسر تولید می‌شود و این منطقه را به قطب تولید این محصول ارزشمند تبدیل کرده است البته، سایر شهرستان‌های استان شامل املش، سیاهکل، رودبار و رضوانشهر و حتی استان‌های دیگر مانند استان قزوین (الموت غربی) نیز در تولید گل گاوزبان ایرانی فعال هستند گل گاوزبان ایرانی علاوه بر رویش خودرو تا ارتفاع ۲۵۰۰ متری به صورت زراعی نیز کشت می‌شود و به دلیل خواص دارویی، اهمیت اقتصادی و فرهنگی ویژه‌ای نزد گیلانیان دارد.
*چه چالش‌هایی می‌تواند سلامت و کیفیت گل گاوزبان ایرانی را تهدید کند؟
مهم‌ترین تهدیدها شامل باقیمانده آفتکش‌های شیمیایی، کپک‌زدگی و زهرابه‌های قارچی هستند. این آلاینده‌ها می‌توانند هم سلامت مصرف کننده را تهدید کنند و هم بر بازار داخلی و صادرات محصول تأثیر منفی بگذارند. اگر چه، آفتکش‌ها برای محافظت از محصول ضروری‌اند، اما مصرف سموم غیرمجاز باعث تجمع آنها در محصول می‌شود و خطرات جدی برای مصرف‌کننده به همراه خواهد داشت. بنابراین نظارت دقیق، آنالیز باقیمانده سموم و رعایت دستورالعمل‌های فنی و مقررات استاندارد جهانی اهمیت ویژه دارند.
*راهکارهای فنی برای کنترل آفات و بیماری‌ها چیست؟
برای کاهش خسارات آفاتی مانند سوسک گرده خوار و بیماری سفیدک پودری می‌توان از روش‌های زراعی و ترکیبات ایمن و زیستی زیر استفاده کرد: رعایت میزان استاندارد بذر و ایجاد زهکش مناسب در مزرعه، استفاده از حشره‌کش‌های زیستی مانند B.t برای جمعیت‌های بالای آفت، به کارگیری حشره‌کش‌های گیاهی مانند روی آگرو و ماترین، استفاده از شکارگرهای طبیعی مانند کفشدوزک‌ها و کنه‌های شکارگر، بهره‌گیری از قارچ‌کش‌های معدنی مانند گوگرد و بیکربنات پتاسیم، روش‌های دورکننده شامل نوارهای مسی و استفاده از صابون حشره‌کش و ترکیبات حاوی مس، رعایت این روش‌ها باعث کاهش خسارت آفات، حفظ حشرات مفید مانند زنبورهای عسل و پایداری زیست‌بوم می‌شود.
* فرآوری و خشک‌کردن گل گاوزبان چه تأثیری بر کیفیت و سلامت محصول دارد؟
مرحله خشک کردن حساس‌ترین بخش زنجیره تولید یک گیاه دارویی است برای حفظ ماده مؤثر گل گاوزبان، باید رطوبت گل‌ها بلافاصله پس از برداشت و در کوتاه‌ترین زمان به ۱۰ درصد یا کمتر برسد به عبارتی، هرچه زمان خشک کردن کوتاه‌تر باشد، مواد موثره حفظ و احتمال کپک زدگی کاهش می‌یابد. عدم رعایت این اصول می‌تواند کاهش کیفیت محصول و از دست رفتن بازارهای صادراتی را به همراه داشته باشد.
*نقش استانداردسازی و نظارت چگونه است؟
بدون تردید رعایت اقدامات خوب کشاورزی و رعایت ضوابط، دستورالعمل‌ها و استانداردهای لازم و بهره‌گیری از آزمایشگاه‌های بخش خصوصی و مرجع معاونت کنترل غذا و دارو تضمین‌کننده تولید محصول سالم و استاندارد گل گاوزبان است. زیرا، محصول صادراتی (حتی برای مصرف داخل) باید از استانداردهای کیفی لازم برخوردار باشد تا هم بازار داخلی و هم بازار جهانی حفظ شود.
*چشم‌انداز توسعه گل گاوزبان و گیاهان دارویی در گیلان چیست؟
استان گیلان ظرفیت بالایی در حوزه گیاهان دارویی دارد. توسعه کشت گیاهان دارویی که گیاهانی اقتصادی و کم‌آب‌بر هستند، توجه به بازاریابی مؤثر و تقویت صنایع تبدیلی، برای ارتقای صادرات غیرنفتی و درآمد زایی، حیاتی و ضروری است. گل گاوزبان ایرانی سرمایه‌ای ممتاز برای اقتصاد استان است و برای جلوگیری از هرگونه خدشه و از دست رفتن بازارها، نظارت‌های فنی و مراقبت‌های فنی در طول زنجیره تولید باید جدی گرفته شوند.
*جمع‌بندی شما برای تولیدکنندگان و فعالان صنعت گل گاوزبان چیست؟
تولید سالم و استاندارد گل گاوزبان نه تنها سلامت مصرف‌کننده را تضمین می‌کند، بلکه به حفظ بازارهای صادراتی و داخلی کمک می‌کند. تولیدکنندگان باید برای دستیابی به استانداردهای کیفی این محصول، دستورالعمل‌های فنی مدیریت مزرعه و فرآوری اصولی محصول را مدنظر داشته باشند. بهره مندی از نظرات کارشناسان، نظارت دقیق بر مراحل تولید و آموزش کشاورزان، صاحبان صنایع و تجار، مهم‌ترین کلید موفقیت در توسعه پایدار صنعت گیاهان دارویی در استان است.
