خبرگزاری مهر گروه، استانها- سجاد صفری: با وجود تأکید وزیر جهاد کشاورزی بر لزوم توسعه گلخانه‌ها به عنوان راهکاری کلیدی برای افزایش تولید و کاهش مصرف آب، و همچنین اذعان مسئولان استانی به چالش‌های اقلیمی و خشکسالی، بخش کشاورزی آذربایجان شرقی نیازمند رویکردهای نوآورانه و همکاری گسترده در سطوح ملی و استانی است تا بتواند ضمن تأمین امنیت غذایی، تاب‌آوری خود را در برابر تغییرات اقلیمی افزایش دهد.
کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما، موج‌های طولانی گرما، و پدیده ریزگردها، بخش کشاورزی آذربایجان شرقی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این در حالی است که این منطقه، به ویژه شهرستان شبستر، از اهمیت ویژه‌ای در تولید محصولات کشاورزی و همچنین در ارتباط با سرنوشت دریاچه ارومیه برخوردار است. در این میان، وزیر جهاد کشاورزی، اولویت توسعه گلخانه‌ها، کشت متراکم، و مدیریت صحیح آب را، با هدف کاهش ۶ برابری مصرف آب و افزایش ۶ برابری تولید، مطرح کرده است. اما در کنار این راهکارها، واقعیت‌های میدانی و پیشنهادات کارشناسان، لزوم اتخاذ رویکردهای جامع‌تر و همکاری‌های فرابخشی را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
گلخانه‌ها؛ نجات‌بخش کشاورزی در بحران آب
غلامرضا نوری، وزیر جهاد کشاورزی، در سفر خود به شهرستان شبستر، بر اهمیت راهبردی بخش کشاورزی در این منطقه تأکید کرد.
وی با اشاره به وضعیت حساس منابع آب و دریاچه ارومیه، اولویت اصلی وزارتخانه را تداوم تولید و بهبود معیشت کشاورزان دانست و حفاظت از باغات ارزشمند شبستر را منوط به مدیریت صحیح آب دانست.
نوری، بهره‌وری آب را محور اصلی برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی عنوان کرد و گفت: ما به دنبال توسعه روش‌هایی هستیم که با مصرف کمتر آب، بتوانیم تولید را ادامه دهیم. توسعه گلخانه‌ها، اجرای پروژه‌های آبخیزداری، ایجاد پایانه‌های صادراتی، تکمیل میادین مرتبط و گسترش صنایع تبدیلی، از جمله برنامه‌هایی هستند که به بهبود شرایط تولید و ارتقای سطح معیشتی کشاورزان شبستر کمک خواهند کرد.
وی با قاطعیت اعلام کرد: کشت گلخانه‌ای، کشت در محیط‌های کنترل‌شده و کشت متراکم، مهم‌ترین مسیر نجات‌بخش کشاورزی است. حتی با گلخانه‌های ساده و ارزان‌قیمت می‌توان مصرف آب را ۶ برابر کاهش و تولید را ۶ برابر افزایش داد.
از تاب‌آوری در اقلیم تغییر یافته تا ضرورت کشاورزی حفاظتی
صادق نادری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، تصویری واقع‌بینانه‌تر از چالش‌های اقلیمی ارائه داد: تغییر اقلیم، کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و موج‌های طولانی گرما، و همچنین پدیده ریزگردها، کشاورزی ما را با مشکلات جدی مواجه کرده است.» با این حال، وی بر ضرورت تولید و تأمین امنیت غذایی تأکید کرد و گفت: واقعیت این است که ما با این اقلیم و این شرایط باید تولید کنیم، چون امنیت غذایی را باید تأمین کنیم.
نادری با اشاره به تجربه موفق سال زراعی گذشته در خرید گندم (نزدیک به ۳۰۰ هزار تن) با وجود بحران خشکسالی و تگرگ، توانمندی استان در مقابله با اقلیم متغیر و افزایش تولید را اثبات شده دانست. وی یکی از راهکارهای کلیدی برای تاب‌آوری را «کشاورزی حفاظتی» عنوان کرد و از کشاورزان خواست تا با اتکا به اصول این روش، از منابع آبی و خاکی خود حفاظت کنند.
کشاورزی حفاظتی، از دیدگاه نادری، بر سه اصل استوار است: حداقل خاک‌ورزی با استفاده از دستگاه‌های کشت مستقیم (no-tillage) یا خاک‌ورزی مرکب در عمق کم و مناسب، بدون بر هم زدن انسجام خاک و با هدف حفظ رطوبت، حفظ پوشش گیاهی بمنظور جلوگیری از فرسایش آبی و بادی و حفظ رطوبت خاک، که در شرایط کنونی امری حیاتی است و رعایت تناوب زراعی در کاشت محصولات دیم مانند نباتات علوفه‌ای، حبوبات و دانه‌های روغنی برای غنی‌سازی خاک و بهبود تولید محصولات اصلی در سال‌های آتی.
وی همچنین بر ضرورت استفاده از محصولات کم‌آب‌بر، ارقام مقاوم به شوری و گرما، و همچنین مدیریت تغذیه خاک با کودهایی که مقاومت گیاه را در برابر تنش‌ها افزایش می‌دهند، تأکید کرد و افزود: تغییر الگوی کشت، شیوه آبیاری و زمان کاشت نیز از جمله راهکارهای برای محصولات مختلف، از جمله سیب‌زمینی و محصولات دیم، بوده است.
نادری در خصوص آبیاری زمین‌های آبی، بهبود سامانه‌های آبیاری، گسترش آبیاری قطره‌ای و نواری را از مهم‌ترین راهکارها دانست و تاکید کرد: استفاده از روش کاشت نشائی یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش مصرف آب و برداشت زودتر محصول می‌باشد.
وی همچنین بر استفاده از ارقام مقاوم به گرما، شوری و خشکی در کشاورزی آبی و همچنین مدیریت تغذیه با کود اوره در فصل پاییز در کشاورزی دیمی تأکید نمود.
وی با بیان اینکه در حوزه باغبانی، افزایش سطح گلخانه‌ها با بهره‌وری شش برابر و مدیریت مخاطرات طبیعی یک راهبرد مهم است، افزود: حذف باغات درجه سه و اصلاح باغات درجه دو، به عنوان راهکارهایی برای مدیریت منابع آبی در شرایط کمبود آب و خشکسالی است.
از امنیت غذایی تا ضرورت کشت فراسرزمینی و بارورسازی ابرها
بشیر جعفری رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست اتاق بازرگانی تبریز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بر نقش تعیین‌کننده کشاورزی در تأمین امنیت غذایی کشور تأکید کرد و با اشاره به تولید ۱۳۰ میلیون تنی محصولات کشاورزی در کشور، افزود: سهم آذربایجان شرقی از این تولید ۵ میلیون تن و سهم آذربایجان غربی ۷ میلیون تن است.
وی از واردات سالانه ۲۰ میلیون تن نهاده و هزینه ۱۵ میلیارد دلاری آن سخن گفت و تصریح کرد: فقدان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها طی ۳۰-۴۰ سال اخیر را عامل اصلی این وابستگی است.
جعفری همچنین با بیان اینکه واردات به خودی خود بد نیست، افزود: اگر برنامه ریزی باشد، می‌تواند در مصرف آب داخلی مؤثر باشد.
وی ادامه داد: امروز که کشور در بحران آب قرار دارد، برای تولید کالاهای اساسی از جمله جو، ذرت، سویا، دانه‌های روغنی، شکر و حتی علوفه، بایستی به کشت فراسرزمینی بیشتر پرداخته شود و برای این کار تیم فنی، علمی و کاردان لازم است.
وی نیاز استان‌های آذربایجان شرقی و غربی را به دلیل بحران دریاچه ارومیه، اجاره ۳۰۰ هزار هکتار زمین آبی عنوان کرد و گفت: از طریق وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، خارجه، کشور، اطلاعات و سازمان سرمایه گذاری خارجی، با کنسرسیوم حقوقی برای تأمین غذای کشور دست به کار شویم و برای تشکل‌های بخش کشاورزی مسیرگشایی کنیم.
جعفری همچنین از درخواست دو هواپیما برای بارورسازی ابرها در استان خبر داد که به مدت شش ماه مستقر خواهند شد و برای حوضه آبریز دریاچه ارومیه مؤثر خواهند بود.
وی بیان داشت: قرار بر اینست که اتاق بازرگانی در تأمین بخشی از هزینه‌های استقرار هواپیما کمک کند.
وی ضمن اشاره به اینکه تا دو درجه افزایش دما را با تغییر اقلیم در دنیا شاهد هستیم، گفت: بی شک این وضعیت بر منابع آب و کشاورزی تأثیر گذاشته است.
جعفری افزود: بارندگی تا چهل درصد کاهش را نشان می‌دهد که از ۳۰۰ الی ۳۵۰ میلی متر به ۱۶۰ میلی متر کاهش یافته است.
وی با اشاره به ضرورت استفاده از ظرفیت دانشگاهیان بیان داشت: ۳۰ نفر از اساتید دانشگاه، کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست را همراهی می‌کنند.
جعفری در خاتمه اعلام کرد: آب نداریم و این خشکسالی‌ها در ۵ سال آینده اثرات نامطلوبی در کشور خواهد داشت. احساس مسئولیت و دین برای کسانی هست که عِرق ملی و وطن پرستی دارند.
کشاورزی آذربایجان شرقی در یک نقطه حساس قرار گرفته است. بحران آب، تغییرات اقلیمی، و وابستگی به واردات نهاده، چالش‌های جدی پیش روی این بخش حیاتی هستند. هرچند راهکارهایی چون توسعه گلخانه‌ها، کشاورزی حفاظتی، تنوع‌بخشی به الگوهای کشت، و بهبود سامانه‌های آبیاری مطرح شده و در دستور کار قرار دارند، اما عمق بحران، نیازمند اقدامات ریشه‌ای‌تر و همکاری‌های گسترده‌تر در سطوح ملی و منطقه‌ای است.
اجرای قاطعانه الگوی کشت و تنوع‌بخشی زراعی: حمایت واقعی از کشاورزانی که به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر و دارای ارزش اقتصادی بالاتر حرکت می‌کنند و اعمال نظارت دقیق بر کشت محصولات آب‌بر، امری حیاتی است.
تسریع در اجرای طرح‌های آبخیزداری و احیای منابع آبی: پروژه بارورسازی ابرها، اگرچه نویدبخش است، اما نیازمند اجرای همزمان و جدی‌تر طرح‌های آبخیزداری، احیای قنوات و مدیریت پایدار منابع آبی موجود است.
جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و صنایع تبدیلی: لازمه کاهش وابستگی به واردات نهاده و افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی، سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌های بخش، از جمله صنایع تبدیلی و تکمیلی، و همچنین تسهیل‌گری برای جذب سرمایه‌گذاری در حوزه کشت فراسرزمینی است.
تقویت همکاری‌های بین‌المللی و بین‌بخشی: تشکیل کنسرسیوم‌های حقوقی برای کشت فراسرزمینی، و همکاری نزدیک بین وزارتخانه‌های مرتبط (جهاد کشاورزی، خارجه، کشور، اطلاعات) و همچنین اتاق بازرگانی و دانشگاه‌ها، می‌تواند به حل چالش‌های امنیت غذایی و مدیریت منابع آبی کمک کند.
توسعه تحقیقات کاربردی و ترویج یافته‌های نوین: حمایت از پژوهش‌های کاربردی در حوزه کشاورزی، به ویژه در زمینه ارقام مقاوم به تنش‌های محیطی و روش‌های نوین آبیاری، و انتقال سریع این یافته‌ها به بدنه کشاورزان از طریق مراکز ترویجی، امری ضروری است.
افزایش آگاهی عمومی و احساس مسئولیت ملی: بیان صریح و مستمر واقعیت‌های بحران آب و تأثیرات آن بر امنیت غذایی، می‌تواند زمینه را برای پذیرش راهکارها و احساس مسئولیت جمعی در قبال حفظ منابع ملی فراهم کند.
مدیریت پایدار منابع آب و خاک، با اتکا به دانش روز و همکاری همگانی، تنها مسیر پیش رو برای تضمین آینده کشاورزی در آذربایجان شرقی و کشور است.
