الهه جعفرزاده: طی سال‌های اخیر، شعله‌های بی‌امان بارها بر پیکر جنگل‌های ایران افتاده‌اند و خاطره‌ای تلخ از سوختن هیرکانی، زاگرس و ارسباران بر جای گذاشته‌اند. ترکیب خشکسالی شدید، گرمایش جهانی، کاهش رطوبت خاک، عوامل انسانی (سهل‌انگاری گردشگران، دامداری غیرمجاز، زمین‌خواری) و به‌ویژه کمبود جدی تجهیزات اطفای حریق هوایی باعث شده که هر سال صدها تا هزاران هکتار از جنگل‌های ارزشمند هیرکانی، زاگرس و ارسباران طعمه حریق شوند.
اوج این آتش‌سوزی‌ها در سال‌های ۱۳۹۹ و به‌ویژه ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ رخ داد. در سال ۱۳۹۹، تنها در زاگرس و فارس مجموعاً حدود ۷ تا ۱۰ هزار هکتار جنگل و مرتع نابود شد. در سال ۱۴۰۳ نیز با ثبت بیش از ۵۰ آتش‌سوزی بزرگ در زاگرس، وسعت مساحت سوخته به حدود ۸ تا ۱۰ هزار هکتار رسید. در سال ۱۴۰۴ (تاکنون)، اگرچه مساحت سوخته در جنگل‌های هیرکانی الیت مازندران تنها ۷ الی ۸ هکتار بوده، اما طولانی‌مدت بودن بحران (بیش از سه هفته) و دشواری مهار آن رکوردی تازه از نظر تداوم و صعوبت عملیات اطفا به جا گذاشته است.
این آتش‌سوزی‌ها نه‌تنها میلیاردها تومان خسارت مالی وارد کرده‌اند، بلکه زیستگاه گونه‌های در خطر انقراض مانند پلنگ ایرانی، مرال، شوکا و خرس قهوه‌ای را به شدت تهدید کرده و مقادیر قابل توجهی کربن ناشی از سوختن پوشش گیاهی را به جو آزاد کرده‌اند.
الیت همچنان در آتش؛ طولانی‌ترین حریق جنگل‌های هیرکانی شمال ایران
آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی روستای الیت (مرزن‌آباد چالوس) از ۱۰ آبان ۱۴۰۴ آغاز شد. ابتدا به نظر می‌رسید مهار شده، اما از ۲۴ آبان دوباره شعله‌ور شد و تاکنون بیش از ۲۰ روز ادامه دارد؛ رخدادی که به طولانی‌ترین آتش‌سوزی جنگلی شمال ایران در دهه اخیر تبدیل شده است. وسعت سوخته طبق گزارش‌های رسمی حدود ۷ تا ۸ هکتار برآورد شده است.
به نظر می‌رسد علت اصلی این فاجعه انسانی باشد؛ که احتمالاً ناشی از سهل‌انگاری دامدار یا شکارچی در روشن کردن آتش بوده است. در کنار آن، خشکسالی چندساله، انباشت برگ‌ریزه و وزش بادهای گرم نیز به گسترش سریع آتش کمک کرده‌اند.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در تشریح آخرین وضعیت اعلام کرد که با اختصاص تمام توان عملیاتی یگان‌های حفاظت منابع طبیعی، حضور ۳۵ تیم تخصصی و مشارکت نیروهای داوطلب هلال‌احمر و بسیج، عملیات اطفای حریق وارد مرحله جدیدی شده است. همچنین برای تقویت توان عملیاتی، رایزنی‌های بین‌المللی انجام شده و یک فروند هواپیمای دیگر از کشور ترکیه در حال هماهنگی برای کمک به اطفای حریق است.
جنگل‌های هیرکانی الیت بخشی از میراث طبیعی ۴۰ میلیون ساله و ثبت جهانی یونسکو هستند؛ زیستگاه پلنگ ایرانی، مرال، خرس قهوه‌ای و صدها گونه نادر گیاهی و جانوری. این جنگل‌ها ریه‌های شمال ایران و تنظیم‌کننده آب و هوای دریای خزرند و از دست رفتن هر هکتار از آن، خسارتی جبران‌ناپذیر و جهانی به همراه دارد. این آتش‌سوزی زنگ خطری جدی برای تمام جنگل‌های هیرکانی است.
جهنم سرخ کالیفرنیا، خاکستر سیاه هیرکانی/ مقایسه آتش‌سوزی عظیم کالیفرنیا با فجایع جنگلی ایران
در سال ۲۰۲۰، کالیفرنیا یکی از وحشتناک‌ترین فصل‌های آتش‌سوزی تاریخ خود را تجربه کرد؛ فصلی که به «جهنم قرمز» معروف شد. در چند ماه، بیش از ۱.۷۴ میلیون هکتار (۱۷٬۴۰۰ کیلومتر مربع و ۴.۳ میلیون ایکر) جنگل، مرتع و مناطق مسکونی طعمه آتش شد؛ یعنی ده‌ها برابر کل مساحتی که ایران طی ۱۰ سال اخیر (۱۳۹۴–۱۴۰۴) در آتش‌سوزی‌های جنگلی از دست داده است.
در مقابل، بزرگ‌ترین موج آتش‌سوزی ایران در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۳ بود. آتش‌سوزی فعلی جنگل‌های هیرکانی الیت (آبان–آذر ۱۴۰۴) که بیش از ۲۰ روز به طول انجامیده، تنها ۷ تا ۸ هکتار را نابود کرده است؛ یعنی کمتر از یک‌هزارم کالیفرنیا، اما همین مقدار اندک برای کشور ما فاجعه‌ای بزرگ است.
از منظر اکولوژیکی نیز تفاوت تلخ‌تر است: جنگل‌های کاج و سکویای کالیفرنیا با مدیریت درست طی چند دهه بازمی‌گردند، اما وقتی یک بلوط ۶۰۰ ساله زاگرس یا راش ۴۰۰ ساله هیرکانی می‌سوزد، دیگر در طول عمر بشر و حتی چند نسل بعد، نمونه مشابه آن برنمی‌گردد. متأسفانه در این فاجعه تلخ، فقط جنگل نمی‌سوزد؛ بلکه تاریخ طبیعی خاکستر می‌شود.
۴۷۲۳۲
