۵۹ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان باخته‌اند؛ این آماری است مربوط به سال گذشته در ایران. با آغاز فصول سرد، این بحران بار دیگر شدت گرفته. شهرهایی چون اهواز، تهران، اصفهان، مشهد و اراک همچنان در صدر آلوده‌ترین مناطق کشور قرار دارند. در چنین شرایطی، ورود شاخص کیفیت هوا به محدوده نارنجی می‌تواند نخستین نشانه‌های مسمومیت و بروز علائم جسمی را در برخی افراد ایجاد کند.
به گزارش فرارو، مشاهده آماری که نشان می‌دهد هر ساعت هفت مرگ در کشور به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود، دادستان تهران را بر آن داشته تا اعلام کند: «برخی دستگاه‌ها در کاهش آلودگی هوا سهل‌انگاری کرده‌اند و در صورت کم‌کاری مدیران، با آنها برخورد قانونی خواهد شد.» با این حال، آلودگی هوا معضلی نیست که به‌سرعت و با یک اقدام کوتاه‌مدت برطرف شود و تا زمانی که راه‌حل‌های اساسی اجرا نشود، این مردم هستند که برای حفظ سلامتی خود باید نکات ایمنی را جدی بگیرند.
آلودگی هوا نه‌تنها در بلندمدت موجب بیماری‌های قلبی، ریوی و حتی مرگ می‌شود، بلکه در لحظه قرارگیری در هوای ناسالم می‌تواند برای برخی افراد، علائم مسمومیت ایجاد کند. بنابراین این پرسش‌ها اکنون اهمیت بیشتری یافته‌اند که علائم مسمومیت ناشی از آلودگی هوا چیست؟ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ و در صورت بروز این علائم، چه اقداماتی باید انجام داد؟
شاخص آلودگی هوا که روزانه اعلام می‌شود در شش محدوده قرار می‌گیرد و هر کدام شدت آلودگی و میزان خطر برای شهروندان را نشان می‌دهد. ۰-۵۰ (خوب و در محدوده سبز)، ۵۱-۱۰۰ (قابل قبول و در محدوده زرد)، ۱۰۱-۱۵۰ (ناسالم برای گروه‌های حساس و در محدوده نارنجی)، ۱۵۱-۲۰۰ (ناسالم برای همه و در محدوده نارنجی تیره)، ۲۰۱-۳۰۰ (بسیار ناسالم و در محدوده بنفش) و ۳۰۱-۵۰۰ (خطرناک در محدوده قرمز) قرار دارند.
چهار کلان‌شهر تهران، مشهد، اصفهان و اهواز از ابتدای پاییز بیشتر روزها در محدوده نارنجی قرار داشته‌اند و در برخی مناطق این شهرها حتی شاخص به محدوده‌های بسیار ناسالم یا خطرناک رسیده است؛ مانند باقرشهر که در نخستین روز آذر ۱۴۰۴ با عدد ۲۰۹ در وضعیت بنفش قرار گرفت. بنابراین ضروری است شهروندان وضعیت دقیق ایستگاه محل زندگی خود را پیگیری کنند، زیرا شاخصی که برای یک شهر اعلام می‌شود میانگین کل آن است و لزوما وضعیت محله را نشان نمی‌دهد.
با عبور هوا از محدوده زرد و ورود به محدوده نارنجی، هشدارها برای گروه‌های حساس آغاز می‌شود. آسیب‌پذیرترین افراد شامل کودکان، سالمندان، زنان باردار، مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی، دیابت، چاقی، سرطان و همچنین افرادی با سیستم ایمنی ضعیف هستند.
کسانی که در فضای باز کار یا ورزش می‌کنند نیز بیشترین میزان آلاینده‌ها را دریافت می‌کنند. در همین راستا، فیفا اعلام کرده است که ورزش حرفه‌ای تا شاخص ۱۸۰ قابل انجام است، اما پس از آن باید وقفه‌های منظم برای نوشیدنی در نظر گرفته شده و آمبولانس در محل مستقر باشد.
به دلیل همین شرایط، در تهران از شنبه ۱ آذر تا چهارشنبه ۵ آذر فعالیت تمام مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها ـ جز در فیروزکوه ـ تعطیل شد تا از سلامت کودکان در برابر هوای آلوده محافظت شود.
اگرچه آلودگی هوا بر افرادی که گفته شد بیشترین تاثیر منفی را برجای می‌گذارد، اما در روزهایی که آلودگی از محدوده نارنجی خارج شود، ممکن است سایر افراد نیز دچار علائمی شوند که نشات گرفته از مسمومیت آلودگی هواست.
فاطمه عابدینی، فوق تخصص ریه: «گیجی، خستگی، سردرد، سوزش چشم، بینی و حلق، بی حوصلگی» را از علائم مسمومیت در آلودگی هوا عنوان کرد. بعلاوه هشدار داد که اگر افراد دچار تنگی نفس شدید، گیجی یا خستگی شدید شدند بهتر است هر چه سریعتر به نزدیک‌ترین مرکز درمانی و اورژانس مراجعه کنند تا اقدامات درمانی لازم برای آنها انجام شود.
افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند، برای جلوگیری از بروز علائم می‌توانند در درجه اول از حضور در فضای آزاد خودداری کنند. با این وجود به هنگام حضور در خانه باید از باز کردن پنجره برای تهویه هوا خودداری کنید. اگر در خانه افرادی حضور دارند که در دسته گروه‌های حساس قرار میگیرند، بهتر است از دستگاه تهویه هوا استفاده کنید. این دستگاه‌ها دارای فیلتر هستند و طبق آزمایش‌ها، می‌توانند از ورود ۷۰ تا ۸۰ درصد آلاینده‌ها به بدن جلوگیری کنند.
به علاوه، استفاده از برخی سبزیجات برای پیشگیری از مسمومیت آلودگی هوا می‌تواند مفید باشد. به گفته کاظم ندافی، رئیس اسبق مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت: «مصرف سبزیجات تازه، فلفل دلمه‌ای، مرکبات مانند لیمو و پرتقال، و گوجه‌فرنگی که سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند، می‌تواند به کاهش اثرات مضر آلودگی هوا بر بدن کمک کند.»
به طور کل ویتامین C یکی از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های بدن است که رادیکال‌های آزاد را خنثی کرده و به بازسازی ویتامین E کمک می‌کند. این ویتامین محلول در آب در سراسر بدن، به‌ویژه در ریه‌ها، نقش مهمی در محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب ناشی از آلودگی هوا دارد.
ویتامین E، محلول در چربی، اولین خط دفاعی بدن در برابر آسیب بافت‌هاست و نقش مهمی در مقابله با اثرات مخرب آلودگی هوا دارد. منابع این ویتامین شامل روغن‌های گیاهی مانند آفتابگردان و کانولا، سبوس برنج، بادام و تخمه آفتابگردان، آجیل‌ها، برخی ماهی‌ها مانند آزاد و قلیه، و همچنین ادویه‌ها و گیاهان معطر مانند پاپریکا، فلفل قرمز، میخک، پونه و جعفری هستند. افزودن این مواد به رژیم روزانه به تقویت دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن کمک می‌کند.
علاوه بر ویتامین‌ها، ترکیبات دیگر مانند بتاکاروتن و چربی‌های امگا-۳ نیز در روزهای آلوده مفید هستند. بتاکاروتن به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی و نقش ضدالتهابی‌اش در سبزیجات برگ‌دار، هویج و برگ تربچه موجود است و در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. چربی‌های امگا-۳ در آجیل‌ها، دانه‌های چیا و کتان، دانه خردل و سبزیجات برگ سبز یافت می‌شوند و از قلب در برابر اثرات مضر آلودگی هوا محافظت می‌کنند. علاوه بر این، ادویه‌هایی مانند زردچوبه می‌توانند به محافظت از ریه‌ها کمک کرده و در تسکین سرفه و حملات آسم مفید باشند، به‌ویژه هنگام ترکیب با دمنوش‌ها یا کره برای اثر خلط‌آور و ضدالتهابی.
با وجود پیشگیری‌ها ممکن است برخی افراد که مجبور به حضور خارج از خانه هستند، یا در برخی موارد حتی آنان که در داخل خانه هستند، ممکن است با علائم مسمومیت ناشی از آلودگی هوا مواجه شوند. در این صورت برای از بین بردن علائم و درمان بهتر است ابتدا سریعا به محیطی پاک و بسته با تهویه مناسب بروید، استراحت کنید و چند نفس عمیق بکشید، همچنین آب کافی بنوشید تا بدن هیدراته بماند و سموم دفع شوند.
