رضا رئیسی
روزنامه هم میهن
اوایل دهه ٩٠، در گفت‌وگویی که با یکی از اساتید روابط بین‌الملل داشتم، با تاکید و تصریح بر نقش کلیدی پاکستان در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه، این کشور را مهمترین همسایه ایران با تهدید و فرصت توأمان در چشم‌انداز پیش روی کشورمان معرفی کرد و عنوان داشت که عموم توجهات دستگاه دیپلماسی و سیاستگذاران در سطوح عالی به مرزهای غربی و فعل‌وانفعالات سیاسی و امنیتی آن معطوف است و به طور ملموسی از این پهنه استراتژیک در شرق کشور غافل مانده‌اند.
پاکستان کشوری است که وجه تسمیه سیاسی آن همخوان با ایران است و عنوان جمهوری اسلامی را یدک می‌کشد و تنها کشور مسلمان صاحب قدرت هسته‌ای در همسایگی ماست. با تاریخچه‌ای مطول و عقبه‌ای سترگ و دور و دراز از میراث فرهنگی و تاریخی مشترک؛ کشوری که حتی جمعیت چندده‌میلیونی شیعیان آن، پیوندهای مذهبی میان ایران و پاکستان را نیز عمیق کرده است.
از هر منظری که به بسترهای روابط فیمابینی نگریسته شود، مستعد همکاری‌های راهبردی و گسترش ارتباطات ژئوپلیتیکی است و سطح روابط دو کشور بی‌هیچ‌روی منطبق با این ظرفیت‌ها پیش نرفته است. تحولات یک دهه اخیر در سطح معادلات منطقه‌ای در غرب آسیا و شبه‌قاره هند و تغییر و تحولات در قالب شکل‌گیری بلوک‌بندی‌های تازه و حرکت در مسیر جهان چندقطبی، لزوم به‌روزرسانی و بازنگری و ارتقای سطح روابط میان این ایران و پاکستان را برای هر دو کشور، کلیدی و غیرقابل‌چشم‌پوشی کرده است.
اگر در سال‌های گذشته روند شتابان تحولات و تکانه‌های پربسامد، عموم توجهات داخلی را به سمت و سوی مرزهای غربی معطوف کرده بود، اکنون واضح است که نباید از مرزهای شرقی و ظرفیت‌های بالقوه مستتر در این جغرافیایی راهبردی برای موازنه‌سازی در برابر تهدیدات خارجی غافل ماند.
نکته کلیدی آن است که هر دو کشور برای عبور از چالش‌های موجود و موازنه‌سازی در معادلات منطقه‌ای نیاز مبرمی به یکدیگر دارند و برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشترک و متقابل، بدیل و جایگزین چندانی با این سطح از منفعت و سودآوری برای منافع ملی یکدیگر، ندارند. با افزایش سطح تنش همیشگی میان پاکستان و هند، نیاز مبرم به تامین انرژی پایدار و امنیت انرژی، برون‌رفت از خفگی ژئوپلیتیکی و اتصال و ارتباط با کریدورهای جهانی، مهار نفوذ هند در افغانستان و تسهیل ارتباط کریدور از چین به سمت اروپا، از اهم ضرورت‌های برقراری ارتباط راهبردی با ایران برای پاکستان است.
در دیگر سو، ایران که دوباره در چنبره فشار حداکثری ترامپ افتاده و این‌بار در فقدان برجام و همراهی کشورهای اروپایی، تحت‌فشار و مضایق بیشتری قرار دارد، می‌تواند با گسترش مراودات و بسترهای صادراتی از ظرفیت جغرافیایی و بستر جمعیتی پاکستان برای دور زدن تحریم‌ها بهره بگیرد. دفاع همه‌جانبه دیپلماتیک در ایام جنگ ١٢روزه و نیز جایگاه پاکستان به‌عنوان یک قدرت اتمی توانایی موازنه‌سازی به این کشور در همراهی با ایران برای مواجهه با تهدیدات بخشیده است.
با این اوصاف، از هر منظری که به روابط ایران و پاکستان نگریسته شود، روابط دو کشور، زمینه و بستر فراوانی برای ارتقا و برکشیدن آن به سطحی بسیار بالاتر از آنچه هست، وجود دارد و منافع ملی هر دو کشور ضرورت آن را گریزناپذیر جلوه می‌کند. شاید عطف به همین وضعیت و موقعیت است که علی لاریجانی روز گذشته به کشور دوست و برادر پاکستان سفر کرد.
اما نکته مهم در این میان آن است که به جای لفاظی‌های دیپلماتیک و به‌کارگیری عبارات کلیشه‌ای، با تمرکز ویژه در این برهه خاص با نگاه به تهدیدها و فرصت‌های مشترک در روابط دوجانبه، نقشه راه دوباره‌ای در روابط فی‌مابین ترسیم کنیم و فرصت‌ها را به ثمن‌بخس از کف ندهیم و این نکته را لحاظ کنیم که روابط با پاکستان می‌تواند شامل بر تهدید و فرصت توأمان باشد.
این، ما هستیم که تعیین می‌کنیم که از چه جنبه و وجهی و در قالب چه بُعد مکانی و زمانی بدان ورود کنیم و پیش از هر اقدامی، با بهره‌گیری از استراتژی مشخص و هدفمند به ترسیم نقشه راه روابط دیپلماتیک خود بپردازیم. نمونه ساده‌اش توافق همکاری مشترک پاکستان و عربستان است که برای ما هم شامل بر تهدید است و هم فرصت.
