خبرگزاری مهر، یادداشت میهمان؛ سیده سمانه عباس میری، کارشناس مدیریت خدمات شهری و محیط زیست: اشتغال غیررسمی به کارهایی گفته می‌شود که خارج ازچارچوب‌های قانونی انجام می‌شوند و از مزایایی مانند بیمه و حمایت‌های اجتماعی برخوردار نیستند.
این نوع مشاغل معمولاً درآمد پایین‌تر و امنیت شغلی کمتری دارند و بسیاری از خانواده‌های وابسته به آن‌ها در معرض فقر قرار می‌گیرند.
دستفروشی در شهر: راهی برای ادامه زندگی
در سال‌های اخیر، گسترش اشتغال غیررسمی در شهرها، به‌ویژه دستفروشی در تهران به عنوان یک «استراتژی بقا» برای جمعیت‌های رو به رشد شهری، در حال افزایش است. عوامل اقتصادی، مهاجرت و بیکاری از مهم‌ترین دلایل رشد این پدیده‌اند.
مرور تجارب بین‌المللی نشان می‌دهد که مواجهه با پدیده دستفروشی، عمدتاً در قالب سه رویکرد کلی؛ رویکرد قهری (مانند جمع‌آوری یا برخورد مستقیم از سوی نهادهای شهری)، رویکرد انفعالی (همزیستی غیررسمی میان شهرداری و دستفروشان)، رویکرد ساماندهی (راهکارهایی ساختاری و پایدار برای مدیریت دستفروشی) قابل طبقه‌بندی است.
کارشناسان معتقدند به جای برخورد قهری و یا انفعالی با دستفروشان، باید این فعالیت‌ها را با برنامه‌ریزی و قوانین مشخص ساماندهی کرد. اختصاص فضاهای مناسب و تعریف چارچوب‌های قانونی می‌تواند هم به حفظ معیشت اقشار کم‌درآمد کمک کند و هم نظم شهری را حفظ نماید.
شب بازار؛ نظم در دل بی نظمی
یکی از راهکارهای مواجهه با پدیده دستفروشی و کاهش تبعات دستفروشی در سطح شهر، راه‌اندازی شب بازارها در سطح شهر می‌باشد. در واقع با طراحی بازار شبانه به عنوان یک فضای طراحی‌شده می‌توان اقدام به ساماندهی دستفروشان کرد.
منشأ تشکیل این بازارها معمولاً کشورهای جنوب شرق آسیا مانند تایلند، هنگ کنگ، تایوان، مالزی، سنگاپور و اندونزی می‌باشد که با توجه به گرم بودن هوای در طول روز، بازارهای هفتگی یا دائمی شبانه در این مناطق گسترش یافته است.
بازار شبانه مهم‌ترین و محبوب‌ترین جاذبه گردشگری در تایوان است. واشنگتن پست (۲۰۱۱) و نیویورک تایمز (۲۰۱۳) هر دو گزارش داده‌اند که بازار شبانه نمایش بزرگی از فرهنگ منحصر به فرد تایوان است. بازارهای شبانه که در زبان مالایی «پاسار مالام» نامیده می‌شوند، بخشی متمایز از منظومه گسترده دستفروشی در کشور مالزی را تشکیل می‌دهند. در دوران رکود اقتصادی، پاسار مالام‌ها به عنوان راهکاری انعطاف‌پذیر و کم‌هزینه برای تأمین معیشت و کسب درآمد جایگزین اهمیت یافتند.
فرصت‌ها و چالش‌های شب بازارها
شب بازارها می‌توانند بستر کم‌هزینه‌ای برای کارآفرینان نوپا فراهم کنند؛ جایی برای عرضه اجناس متنوع با قیمت مناسب که به ایجاد نشاط اقتصادی، رونق گردشگری و پویایی شبانه شهر کمک می‌کند. اما در کنار این فرصت‌ها، چالش‌هایی نیز وجود دارد؛ از جمله آلودگی صوتی و زیست‌محیطی، مشکلات امنیتی مانند سرقت و درگیری و عرضه کالاهای بی‌کیفیت یا قاچاق.
همچنین نبود زیرساخت‌هایی مانند سرویس بهداشتی و روشنایی مناسب، و نارضایتی برخی ساکنان از شلوغی و ترافیک، از دیگر معایب این فضاهاست، البته ایجاد بازارهای شبانه در فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، علاوه بر فراهم‌کردن محیطی امن و منظم برای دستفروشان، می‌تواند چالش‌هایی همانند مزاحمت برای اهالی، نبود سرویس بهداشتی و کمبود روشنایی و پارکینگ را حل کند.
تجربه‌های موفق جهانی بازار شبانه
تجربه شهر تاگوم در فیلیپین نمونه‌ای موفق از ساماندهیفعالیت‌های غیررسمی شهری از طریق حکمرانی مشارکتی است. شورای شهر در اکتبر ۲۰۰۴ قانونی را در جهت راه‌اندازی شب‌بازار تصویب کردند.
این قانون، دفتر بنگاه اقتصادی شهر (CEEO)، دفتر محیط زیست و منابع طبیعی شهر، دفتر بهداشت شهر و دفتر مدیریت امنیت را برای نظم بخشیدن به بازار شبانه بسیج کرد و توانست نه‌تنها نظم و امنیت را برقرار کند بلکه با ارتقایظرفیت‌های فروشندگان، اشتغال‌زایی و درآمدزایی پایداری را برای شهر ایجاد نماید.
این رویکرد منجر به کاهش جرایم، مدیریت مؤثر پسماند و تقویت سرمایه اجتماعی انجامید و اکنون به الگویی برای سایر شهرها در حوزه توسعه محلی بدل شده است. در سال ۲۰۰۴، تنها حدود ۸۲ فروشنده در بازار شبانه فعالیت داشتند. در حال حاضر، حدود ۳۱۷ فروشنده و صاحب کسب و کار ثبت شده در بازار شبانه این شهر فعالیت می‌کنند.
نمونه دیگر، بازار شبانه کویینزدر نیویورک می‌باشد. این بازار از سال ۲۰۱۵ تاکنون بیش از ۳ میلیون بازدیدکننده جذب کرده و به یکی از موفق‌ترین نمونه‌های بازارهای شهری در جهان تبدیل شده است. این بازار با ارائه‌ی غذا و محصولات بیش از ۹۵ کشور، نمادی از تنوع فرهنگی و همزیستی اجتماعی شهر است. تاکنون حدود ۴۵۰ کسب‌وکار جدید در آن شکل گرفته و با حفظ قیمت‌های اقتصادی از عدالت اجتماعی حمایتمی‌کند.
بازارهای شبانه مشهد
شب بازارهای مشهد به یکی از جاذبه‌های پررونق شهری تبدیل شده‌اند؛ مکان‌هایی که در آن ترکیبی از خرید، تفریح و تعامل اجتماعی شکل می‌گیرد. این بازارهای محلی با عرضه کالاهای متنوع از پوشاک و صنایع‌دستی گرفته تا خوراکی‌های سنتی، نه‌تنها محلی برای خرید ارزان‌ترند، بلکه فرصتی برای آشنایی با فرهنگ بومی و تجربه‌ی زندگی شبانه مشهد نیز به‌شمار می‌روند.
مشهد جز نخستین شهرهایی است که طرح شب بازار را در کشور اجرا کرد و هم اکنون شب بازار هدایت واقع در پارک حجاب، شب بازار شارستان، شب بازار ۱۷ شهریور و شب بازار ایثارگران از نمونه‌های شب بازارهای موفق در شهر مشهد می‌باشد.
بازارهای شبانه تهران
در سال‌های اخیر، راه‌اندازی شب بازارها به عنوان یکی از راهکارهای مؤثر در ساماندهی دستفروشان مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است. با این حال، در شهر تهران به علت عدم فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم و همچنین تهدیدهای میراث فرهنگی طرح‌های مختلف شب بازار مانند شب بازار خیابان ناصر خسرو، خیابان سیتیر… با شکست مواجه شده‌اند.
نبود سامانه جمع‌آوری فاضلاب و پسماند از جمله موانعی است که قبل از اجرای هرگونه طرح شب بازار باید به دقت مطالعه و ارزیابی شوند. با این وجود، به‌کارگیری ایده‌هایی مانند راه‌اندازی شب بازار در پارک‌ها می‌تواند بخشی از این مشکلات را حل کرده و زمینه‌ای ایمن و کنترل‌پذیر برای فعالیت دستفروشان فراهم آورد. لذا، با انجام مطالعات امکان‌سنجی، در هر منطقه به‌صورت جداگانه می‌توان زیرساخت‌های لازم جهت راه‌اندازی شب‌بازارها مورد ارزیابی قرار داد.
در نتیجه آن، ضمن کمک به ساماندهی وضع موجود و کاهش التهابات اجتماعی، با دریافت عوارض مناسب از متصدیان این بازارها در قبال ارائه خدماتی همچون تأمین نور، رفت و روب، نظم‌دهی و جمع‌آوری زباله، فرصت مناسبی برای تأمین درآمد پایدار شهرداری فراهم می‌شود.
