به گزارش خبرنگار مهر، آیت الله عبدالله جوادی‌آملی پیش از ظهر چهارشنبه در جلسه این هفته درس اخلاق خود، با شرح مبسوط ابعاد معرفتی و تفسیری معراج پیامبر اکرم، مجموعه‌ای از مباحث قرآنی و معرفت‌شناختی مرتبط با رؤیت، وحی، مراتب نفس و حقیقت قوانین الهی را تشریح کرد.
این مفسر قرآن کریم با بازخوانی چگونگی اعلام واقعه معراج در مکه گفت: بخشی از مردم در همان روزگار، حقیقت این رخداد را پذیرفتند زیرا ایمان راسخ داشتند، اما گروهی که در فضای جاهلیت گرفتار بودند آن را انکار کردند، در حالی که قرآن اصل و بنیادهای این واقعه را به وضوح روشن کرده است و البته معراج در تمام سطوح قابل درک همگانی نیست، اما آیات الهی عناصر اصلی آن را بارها یادآور شده‌اند.
وی با توضیح محورهای مختلف رؤیت پیامبر در معراج افزود: آیات قرآن چندین بار اصل رؤیت را گزارش می‌دهند و این تکرار نشان می‌دهد که مشاهده پیامبر حقیقتی برگرفته از آیات بزرگ الهی بوده است و آنچه پیامبر مشاهده کرد دو بار رخ داد و قرآن علاوه بر ذکر تکرار رؤیت، محل و موضوع آن را نیز تبیین کرده است.
آیت الله جوادی آملی، با ورود به توضیح جایگاه «سدره المنتهی» گفت: آنچه پیامبر مشاهده کرد در موقعیتی ویژه از عالم ملکوت رخ داد؛ جایی که نورانیت شدید حاکم است و در عین حال ظرفیت تحمل تجلیات الهی را دارد.
مرجع تقلید شیعیان تفاوت میان رخداد کوه طور و ماجرای سدره المنتهی را توضیح داد و گفت: تجلی الهی در کوه طور موجب فروریختن آن شد اما سدره المنتهی به دلیل مرتبه وجودی برترش، تحت اشراف و پوشش نور قرار گرفت بدون اینکه دچار فروپاشی شود. همچنین وجود پیامبر نیز در این جایگاه دچار ضعف نشد زیرا او در مرتبه‌ای فراتر از پیامبران پیشین قرار داشت.
وی سپس به بحث درباره نسبت سیر پیامبر در معراج با اراده الهی پرداخت و توضیح داد: این عروج «بردنی» بود نه «رفتنی» و به این معنا که پیامبر با کشش و جاذبه الهی به مراتب بالا برده شد، چنانکه در آیه «سبحان الذی أسری» نسبت فعل به خداوند داده شده و بیانگر نقش مستقیم الهی در این حرکت است.
وی افزود: در مراحل نهایی معراج، حرکت پیامبر از حوزه فعل اختیاری فردی خارج شد و ورود به مراتب بالاتر با امر تکوینی الهی صورت گرفت؛ امری که مشابه آن در سوره فجر با تعبیر «فادخلی فی عبادی» دیده می‌شود.
این استاد اخلاق حوزه علمیه قم در بخشی از سخنان خود با تمرکز بر مسئله وحی، مجموعه‌ای از اقسام آن را تشریح کرد و گفت: وحی درجات گوناگونی دارد و تمام آن از جنس انتقال علوم نظری نیست و برخی از مراتب وحی، تأثیر در اراده و تصمیم‌سازی انسان است و نمونه آن در داستان مادر موسی و در آیه وحی به زنبور عسل دیده می‌شود که این گونه وحی، نوعی القای فعل و تصمیم است و نه انتقال گزاره‌های علمی؛ همان‌گونه که تصمیم ناگهانی انسان بر انجام یک کار خیر نیز گاه فراتر از استدلال و تصور عقلی نشئت می‌گیرد.
آیت الله جوادی آملی، با اشاره به ساختار درونی انسان گفت: ما در خود دو حوزه ادراکی داریم؛ حوزه‌ای مربوط به تصور، تصدیق، قیاس و استدلال و حوزه‌ای دیگر مرتبط با اراده، تصمیم و عزم که تأثیرات الهی و القائات شیطان در هر دو حوزه ممکن است و تشخیص منشأ هر انگیزش در مسیر تهذیب نفس اهمیت اساسی دارد.
مرجع تقلید شیعیان افزود: سالک باید بداند کدام صدا از «در شمالی» نفس و کدام از «در جنوبی» وارد می‌شود تا بتواند از فریب و خطا دور بماند.
وی با واکاوی آیات مرتبط با باور مشرکان بیان کرد: قرآن تصریح دارد این گروه برخلاف تصورشان شناخت حقیقی از خدا نداشتند و مشرکان بخشی از دارایی‌های خود را به خیال اینکه متعلق به خداست کنار می‌گذاشتند، در مقابل، اختصاص اموال به بت‌ها از سوی آنان امری واقعی و جدی بود و قرآن این تفاوت را دقیقاً برجسته کرده است.
وی سپس به کم‌بود سواد معرفتی کسانی اشاره کرد که نظم شگفت‌انگیز عالم را «تصادفی» می‌دانند و گفت: این افراد پس از مشاهده پیچیدگی‌های ریاضی و نجومی، به جای درک ناظم حکیم، آن را به شانس نسبت می‌دهند؛ در حالی که پایین‌ترین سطح معرفت، حوزه حس و تجربه است و علوم بالاتر از آن تا سطح فلسفه، عرفان نظری و آموزه‌های انبیا امتداد می‌یابد.
انسان با شناخت قوانین عالم، در حقیقت بخشی از کار الهی را می‌فهمد
آیت الله جوادی آملی، تأکید کرد: انسان با شناخت قوانین عالم، در حقیقت بخشی از کار الهی را می‌فهمد اما خداوند تابع قانون نیست بلکه خود منشأ قانون است.
این مفسر قرآن کریم تصریح کرد: دانش مهندسان و دانشمندان در طراحی سازه‌ها یا تحلیل پدیده‌ها، در واقع مطالعه ظرفیت‌ها و خواص آفریده‌های الهی است؛ اما رفتار خداوند وابسته به قانون پیشین نیست، بلکه علم الهی سرچشمه قانون است و قوانین علمی کشفی از نظام خلقت محسوب می‌شود.
وی با اشاره به آیات نخست سوره نجم درباره سلامت پیامبر از هرگونه ضلالت گفت: خدای سبحان مسیر هدایت پیامبر را به گونه‌ای تضمین کرده که او از هر انحرافی مبرّاست و این نکته در برابر کسانی مطرح می‌شود که حق را با معیارهای ناقص تجربی می‌سنجند.
آیت الله جوادی آملی، افزود: بسیاری از انسان‌ها در فهم حقیقت مرگ نیز دچار خطای بینشی‌اند و آن را پایان هستی می‌دانند، در صورتی که مرگ گذر از پوست و ورود به ساحتی دیگر است.
مرجع تقلید شیعیان گفت: بسیاری از انسان‌ها در خواب غفلتند و پیامبران آمده‌اند تا آنان را از این خواب بیدار کنند که وظیفه پیامبر هدایت و بیدارسازی است، نه آنکه از مردم فاصله بگیرد، و اعراض پیامبر از کسانی که به ذکر الهی پشت کردند به معنای ترک مسئولیت هدایت نیست بلکه ناظر به رها کردن اندوه و نگرانی ناشی از عدم پذیرش آنان است.
