همشهری آنلاین_محمد سرابی: در سال‌های ۶۰ بی‌سوادی یک معضل بود. تا سال‌های ۷۰ هم این مشکل ادامه داشت اما مدتی است که دیگر مسئولان و رسانه‌ها از بی‌سوادی چیزی نمی‌گویند. بی‌سوادی ریشه‌کن شده است یا ما از آن بی‌خبر هستیم؟ در گفت‌وگو با یکی از مدیران نهضت سوادآموزی درباره میزان و معیارهای بی‌سوادی، آمارهای تازه‌ای کسب کردیم؛ آمارهایی که براساس آن می‌توان ادعا کرد توانایی خواندن و نوشتن ایرانی‌ها شرایط «بحرانی» ندارد.
معیار بی‌سوادی
اواخر آبان ۱۴۰۴ مدیرکل دفتر توانمندسازی زنان و خانواده سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: « ۳۰ درصد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی، بی‌سوادند.» یک هفته بعد، اوایل آذرماه نشست مشترک بهزیستی و نهضت سوادآموزی برای رسیدگی به وضعیت ۱۹ هزار زن سرپرست خانوار زیر ۵۰ سال بی‌سواد و کم‌سواد برگزار شد.
براساس این اخبار از هر ۳ زن یک نفر بی‌سواد است. این همه بی‌سواد حتی در گروه زنان نیازمند و سرپرست خانوار هم خیلی زیاد به‌نظر می‌آید.
مهدی نامجومنش؛ مدیرکل نظارت، سنجش و ارزیابی سازمان نهضت سوادآموزی در گفت‌وگو با همشهری به شرح نکته‌ای می‌پردازد و می‌گوید: «برداشت‌های متفاوت از بی‌سوادی اهمیت زیادی دارد. برخی نهادها بی‌سوادی را به شکل دیگری می‌بینند. مثلا از اشخاص سؤال می‌کنند که سواد دارند یا خیر؟ در فرهنگ امروزی ما گاهی تحصیلات پنجم ابتدایی یا زیر دیپلم بی‌سوادی تصور می‌شود. در نتیجه کسانی که زمانی مدرسه رفته‌اند ولی سال‌هاست که چیز زیادی نخوانده‌اند هم خود را بی‌سواد معرفی می‌کنند. به همین دلیل آمارهایی که این نهادها به‌دست می‌آورند با آمارهای نهضت تفاوت دارد.» مرجع رسمی ارائه آمارها، سازمان آمار است و از آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور هم ۹ سال می‌گذرد. نامجومنش تأکید می‌کند: «تعریف سواد، توانایی خواندن، نوشتن و حساب کردن با ۴ عمل اصلی است. دوره سوادآموزی در نهضت سوادآموزی هم برابر سوم ابتدایی است و هر کسی که مدرک سوم ابتدایی داشته باشد باسواد محسوب می‌شود. برخی اشخاص در کلاس چهارم یا پنجم مدرسه مردود شده‌اند، ترک تحصیل کرده و دیگر در معرض خواندن و نوشتن قرار نگرفته‌اند. این افراد بی‌سواد محسوب نمی‌شوند و لازم نیست به آنها دوباره الفبا را یاد بدهیم بلکه با شرکت در کلاس‌های جبرانی و تحکیم، دوباره توانایی لازم را به‌دست می‌آورند.» به‌گفته او اکنون کد ملی هر شخص نشان می‌دهد که تا چه سطحی در مدرسه درس خوانده است. در سرشماری سال ۱۴۰۵ که به شیوه ثبتی برگزار می‌شود، با همین روش می‌توان میزان بی‌سوادی را با دقت بیشتری معین کرد.
زندانیان و سربازان
در ایران پس از گسترش مدارس در همه نقاط مسکونی، طرح‌های سوادآموزی برای گروه‌های خاص مانند زندانیان و سربازان هم اجرا شد. بررسی تعداد این کلاس‌ها نشان می‌دهد که توانایی خواندن و نوشتن چقدر در میان این گروه‌های خاص رایج شده است. نامجومنش به همشهری می‌گوید: «زمانی در مراکز آموزشی نظام وظیفه کلاس‌های درس تشکیل می‌شد. من به‌خاطر دارم که در سال‌های ۷۰ در یک پادگان ۵ کلاس ۳۰ نفره تشکیل شده بود. یعنی ۱۵۰ سرباز بی‌سواد در یک مرکز آموزش بزرگ وجود داشت. اما الان شاید سالانه ۵۰ سرباز بی‌سواد هم نداشته باشیم.» در زندان‌ها هم تعداد بی‌سوادها کم شده است. او بیان می‌کند: «امسال تعداد زندانیان بی‌سواد که در کل ندامتگاه‌ها ثبت‌نام کردند فقط ۱۸۰۰ نفر بود.»
مدتی پیش عبدالرضا فولادوند، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی از فعالیت پایگاه‌های سوادآموزی در مدارس خبر داد و گفت که از ۴۵سال پیش، نرخ باسوادی از ۴۷.۵ به ۹۷.۵ درصد رسیده است. با کاهش تعداد بی‌سوادان، روند جذب «آموزش‌دهنده» هم در نهضت سوادآموزی متوقف شده است. به‌گفته نامجومنش، نهضت اکنون حدود ۲۸ هزار آموزش‌دهنده دارد اما سالانه فقط بین ۱۰ تا ۱۵ هزار آموزش‌دهنده نیاز است که خود از کاهش بی‌سوادان حکایت می‌کند.
تعداد بی‌سوادان ایران
بنا به محاسبه هر بازه سنی، تعداد بی‌سوادها کمی متفاوت است و بخشی از آنها شامل دانش‌آموزان محروم از تحصیل یا سالمندان می‌شوند. ۲ آمار اصلی ۶ میلیون نفر اختلاف دارند؟ اما معیار اصلی، گروه سنی فعال جامعه است که ۹۷ درصد آنها باسواد محسوب می‌شوند.
- سال ۱۴۰۰ در بین افراد ۶ ساله (کودک) و بالاتر ۷ میلیون و ۱۸۶ هزار و ۴۹۷ نفر بی‌سواد برآورد شدند.
- بنا به برآورد سال ۱۴۰۳ در گروه هدف بین ۱۰ تا ۴۹ سال حدود یک میلیون و ۵۰۰ نفر بی‌سواد وجود داشت.
سواد بیشتر، نابرابری کمتر
بنا به گزارش نهضت سوادآموزی ایران، مقایسه آمارها نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۳۵۵- ۱۴۰۳ هم تعداد باسوادها افزایش پیدا کرد و هم نابرابری سطح سواد بین زنان و مردان و بین مناطق روستایی و شهری کمتر شد.
باسوادی در گروه سنی ۶ سال و بالاتر: از ۴۷.۵ درصد به ۹۰.۹ درصد رسید.
باسوادی در گروه سنی ۱۰ ساله و بالاتر: از ۴۳.۲ درصد به ۹۰.۳ درصد رسید.
باسوادی در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال: از ۴۸.۸ درصد به ۹۷ درصد رسید.
کاهش فاصله درصد باسوادی بین زنان و مردان گروه سنی ۶ سال و بالاتر: از ۲۳.۴ درصد به ۶.۳ درصد رسید.
کاهش فاصله درصد باسوادی بین مناطق شهری و روستایی گروه سنی ۶ سال و بالاتر: از ۳۴.۹ درصد به حدود ۸.۸ درصد رسید.
بیشتر بخوانید:کجا درس بخوانیم؟
پیکار با بی‌سوادی
آموزش سواد عمومی از سال ۱۳۴۰ شمسی با عنوان پیکار با بی‌سوادی شروع شد و تا سه‌دهه قبل تلاش می‌شد بی‌سوادی ریشه‌کن شود. باسواد کردن تمام جمعیت یک کشور ممکن نیست و آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در کشورهای توسعه‌یافته هم همیشه اندکی بی‌سواد وجود دارد اما اگر این جمعیت به اندازه کافی کاهش پیدا کند دیگر یک «مشکل قابل اعتنا» محسوب نخواهد شد. یک مشکل در این ارزیابی‌ها، کسانی هستند که برای سوادآموختن بهره هوشی کافی ندارند و ممکن است در فهرست محروم از تحصیل یا بی‌سواد قرار گیرند.
