سجاد عباسی مدیر کارستان بهارستان، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به چالش‌های حوزه صنایع خلاق گفت: صنایع خلاق فرهنگی چندین چالش اساسی پیش رو دارند. این حوزه به‌طور فزاینده‌ای به سمت دیجیتالی‌شدن حرکت می‌کند و شامل طراحی‌ها و هنرهای دیجیتال و دیگر فعالیت‌هایی است که اغلب جوانان را به‌عنوان جامعه هدف و نیروی اصلی اشتغال در بر می‌گیرد. این تغییرات باعث شده‌اند که صنایع خلاق به نوعی موتور رشد اقتصادی تبدیل شوند. با این حال، توسعه این حوزه همراه با چالش‌های متعددی است.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در ایران در زمینه صنایع خلاق، مسئله تأمین مالی است. طی دوسال گذشته، تمرکز زیادی روی این موضوع شده اما همچنان چالش‌برانگیز است. در صنایع خلاق، مشکل جریان نقدینگی مستمر در پروژه‌ها بسیار محسوس است. برای مثال، ساخت یک انیمیشن سینمایی ممکن است بین دو تا پنج سال زمان ببرد و با توجه به طولانی بودن این چرخه، تعیین زمان بازگشت سرمایه بسیار دشوار است. این ویژگی باعث می‌شود که تأمین مالی از سوی سرمایه‌گذاران سنتی و بانک‌ها جذابیتی نداشته باشد، زیرا ریسک بالا و عدم اطمینان به بازگشت سرمایه، انگیزه برای سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.
ضرورت سرمایه‌گذاری به صورت تخصصی در صنایع خلاق
مدیر کارستان بهارستان گفت: این عدم پایداری و پیش‌بینی‌ناپذیری در فرآیند بازگشت سرمایه یکی از بزرگ‌ترین موانع جذب سرمایه‌های حرفه‌ای برای توسعه این حوزه است. اگر بخواهیم در حوزه صنایع خلاق دستاوردهای قابل توجهی داشته باشیم، ضروری است سرمایه‌گذاری به صورت حرفه‌ای و تخصصی صورت گیرد تا بحران‌های مالی و نقدینگی پیش روی این صنعت کاهش یابد.
وی یادآور شد: یکی از چالش‌های اساسی که اغلب افراد فعال در حوزه خلاق با آن روبرو هستند، مسئله مالکیت فکری است. اینکه تولیدات و محصولات خلاقانه‌ای که ایجاد می‌کنند، در واقع به‌عنوان یک دارایی ارزشمند محسوب می‌شوند، نه تنها برای خودشان، بلکه به‌طورکلی برای جامعه. این دارایی‌های ارزشمند تا چه اندازه ظرفیت تبدیل شدن به سرمایه و ابزار تأمین مالی را دارند؟ دارایی‌هایی که غالباً در دسته‌بندی دارایی‌های ناملموس قرار می‌گیرند، مانند حق نشر، مالکیت فکری یا برند.
عباسی گفت: یکی از چالش‌های اصلی این است که کدام نظام مالی سنتی در ایران می‌تواند ارزش این نوع دارایی‌ها را به‌درستی شناسایی و ارزیابی کند. این معضل نه تنها در ایران بلکه طبق گزارش‌های جهانی مانند گزارش بانک جهانی نیز مشاهده می‌شود؛ زیرا معمولاً سیستم مشخصی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های ناملموس وجود ندارد. همین موضوع به یک مانع بزرگ در تأمین مالی صنایع خلاق تبدیل می‌شود و این چالش بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: دلیل اصلی این مسئله فقدان چارچوب‌های حقوقی و سازوکارهای مشخص برای ارزش‌گذاری دارایی‌های ناملموس است. کشورهایی نظیر ایران هنوز نتوانسته‌اند بستر مناسبی در این زمینه طراحی و اجرا کنند. این خلأ حقوقی و ساختاری، مانع از جذب سرمایه‌های موردنیاز برای رشد و توسعه استارتاپ‌ها و سایر بخش‌های خلاق شده است و عملاً روند گسترش این صنایع را با موانع جدی مواجه می‌کند.
کمبود سرمایه‌گذاری تخصصی در صنایع خلاق مشهود است
مدیر کارستان بهارستان گفت: در حوزه مالی مربوط به دارایی‌های ناملموس، چالشی که مطرح شد این است که برای این نوع دارایی‌ها جذب سرمایه‌گذاری دشوار است. در ایران این معضل به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری‌های تخصصی بیشتر مشهود است. در صنایع سنتی، معمولاً بازگشت سرمایه کوتاه‌مدت است و مدل‌های سرمایه‌گذاری به نحوی تعریف می‌شوند که سرمایه‌گذاران روی ایده‌های متنوع سرمایه‌گذاری کنند. اما در صنایع خلاق این رویه کمتر دیده می‌شود، چرا که نیازمند سرمایه‌گذاران متخصصی هستند که با ریسک‌های خاص این نوع صنایع آشنا باشند.
وی ادامه داد: این مسائل در ایران به واسطه محدودیت‌هایی که در سرمایه‌گذاری و کمک‌های دولتی وجود دارد، تشدید می‌شود. کمک‌های دولتی معمولاً روند پروژه‌ها را بسیار کند می‌کند؛ زیرا دولت با مشکلات مالی متعددی روبه‌رو است و گاهی بودجه‌های مورد نیاز به‌طور کامل تخصیص داده نمی‌شود. این کاهش بودجه سرعت توسعه را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عباسی اظهار کرد: علاوه بر محدودیت‌های مالی، یکی دیگر از چالش‌های اصلی، فقدان داده‌های جامع و شفافیت اطلاعاتی در زمینه صنایع خلاق است. نبود تحلیل‌های دقیق و گزارش‌های جامع از بازار باعث می‌شود که تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها با ریسک بالایی همراه باشد.
وی افزود: با وجود تیم‌های متخصص و با تجربه‌ای که در کشور وجود دارند و از نظر علمی و عملیاتی توانمندی‌های بالایی ارائه می‌دهند، همچنان مشکل اصلی در حوزه صنایع خلاق، کمبود نظام‌مند بودن سرمایه‌گذاری است.
مدیر کارستان بهارستان گفت: صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی راه‌اندازی شده‌اند و تا حدی به حل این مسئله کمک کنند، اما ما همچنان فاصله زیادی با ایجاد چارچوب‌های ارزش‌گذاری مناسب داریم. برای رفع این چالش‌ها نیاز است سیاست‌گذاران و ارکان حکمرانی به صورت دقیق‌تر وارد عمل شوند تا بتوانند با اصلاح یا تدوین قوانینی مناسب، این وضعیت را بهبود ببخشند و شرایط توسعه را تسریع کنند.
قاچاق یکی از چالش‌های بزرگ بازارهای کوچک صنایع خلاق است
وی یادآور شد: یکی از چالش‌های بزرگ در بازارهای کوچک، به‌ویژه در حوزه صنایع خلاق، مسئله قاچاق است. وقتی بازاری نوپا شکل می‌گیرد، نقش سیاست‌گذار در تقویت و هدایت آن بسیار حیاتی است. این بازارها، مانند صنعت بازی‌های کامپیوتری یا انیمیشن، به توجه ویژه نیاز دارند تا جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و تربیتی آن‌ها مورد حمایت قرار گیرد. در چنین شرایطی، کاهش نقش سیاست‌گذار و افزایش تاثیر قاچاق می‌تواند به سرعت زمینه نابودی این بازار را فراهم کند. قاچاق نه تنها چشم‌اندازها و سیاست‌های تعیین‌شده را بی‌اثر می‌کند، بلکه می‌تواند اساساً رشد این صنایع کوچک و نوپا را مختل کند.
عباسی گفت: باید پذیرفت که مبارزه مستقیم و کامل با قاچاق در کشوری مانند ایران که دارای مرزهای گسترده است، بسیار دشوار است. اما یک راهکار موثر می‌تواند تقویت ارتباط و هم‌پوشانی این صنایع با فرهنگ ایرانی باشد. توجه به نیازهای خانواده‌ها، به‌ویژه دغدغه‌های مربوط به کودکان و نوجوانان، می‌تواند نقشی کلیدی در شکل‌گیری چارچوبی متمایز برای محصولات این صنایع داشته باشد.
مدیر کارستان بهارستان گفت: خانواده‌ها برای کودکان و نوجوانان ملزومات خاصی را مورد نظر قرار می‌دهند که غالباً در بازار قاچاق نادیده گرفته می‌شود. این تفاوت می‌تواند به‌عنوان مزیتی برای بازار صنایع خلاق محسوب شود و فضای رقابتی بهتری را ایجاد کند؛ زیرا توجه به نیازهای مصرف‌کنندگان در این گروه سنی می‌تواند تضمین‌کننده رشد پایدار و حفاظت از این صنایع در برابر آسیب‌های ناشی از قاچاق باشد.
