عصر ایران - هر سال، هوا که سرد میشود و شاخص آلودگی هوا به سرخی می گراید و نفس هایمان می گیرد، یک کلمه سیاه، خودش را به تیترها می رساند: "مازوت".
حتما شنیده اید که مردم در مواجهه با هوای آلوده به تاسف می گویند: "دارند مازوت می سوزانند". به راستی «این مازوت چیست که میسوزانند و ما را خفه میکنند؟ از کجا میآید؟ و چگونه سوختنش میتواند ریههای ما را سنگین و شهر را خاکستری کند.»
نفت خام را که وارد پالایشگاه می کنند، در برج تقطیر و در حرارت های مختلف مواد مختلفی را از آن می گیرند، به ترتیب مواد سبکتر مانند گاز مایع، بنزین و نفت سفید از آن خارج می شود و ته برج تقطیر، مادهای غلیظ، تیرهرنگ، چسبنده و سنگین می ماند که به آن نفت کوره یا مازوت (Mazut یا Heavy Fuel Oil) میگویند.
این سوخت از نظر قیمت ارزان و از لحاظ کیفیت بسیار نازل است زیرا میزان زیادی گوگرد، فلزات سنگین و ترکیبات آلی پیچیده در آن وجود دارد.
در دنیای مدرن امروزی، تکنولوژی هایی وجود دارد که مازوت را مجدداً پالایش می کنند و از آن فراورده های ارزشمندی مانند روغن ها و گریس های صنعتی، مواد اولیه شیمیایی پلاستیک ها و رزین ها ، قیر و حتی با تکنولوژی های جدیدتر، بنزین تولید می کنند.
در واقع، خود مازوت هر چند ارزان و خطرناک است ولی پس از عبور از دالان فناوری، می تواند خروجی های گرانقیمت و مفیدی داشته باشد.
مازوت
با این حال، ایران که تحت تحریم های چند دهه ای قرار دارد، نتوانسته است این فناوری های جدید را وارد کند و همچنان به روش های قدیمی نفت را پالایش می کند و ته قصه، به مازوت می رسد و آن را در نیروگاه های تولید برق و برخی صنایع می سوزاند! و این یعنی فاجعه، چرا که هم از مواد تولید محروم می شود و مهم این که جان انسان ها به خطر می افتد.
هر چند ایران یکی از بزرگترین دارندگان گاز جهان است، اما مصرف داخلی بالاست و در فصول سرد سال تقاضا برای گاز خانگی به اوج میرسد. در این شرایط، دولت ها دو راه پیش رو دارند: یا باید گاز را سهمیه بندی کنند تا بتوانند گاز مورد نیاز نیروگاه ها و صنایع را تامین کنند و یا مجبورند از سوخت جایگزین، یعنی مازوت، استفاده کنند.
دولت های ایران ، تا کنون گزینه دوم را انتخاب کرده اند چون از عواقب سیاسی و اجتماعی قطع گاز خانگی، بیمناک اند و البته نگران رأی خود در انتخابات! ضمن آن که، مازوت ارزان تر هم تمام می شود.
در این میان، سوزاندن مازوت یک درد است و فقدان فیلترهای پیشرفته در نیروگاه ها که مانع پراکنش گازهای آلاینده و ذرات معلق شوند، دردی دیگر. نتیجه این می شود که در فصول سرد که تبادل و تحرک هوا نیز اندک است، مازوت، بی هیچ فیلتر و مانعی وارد هوا می شود و سپسمی رود به ریه های تک تک ما!
مازوت پر است از گوگرد و ترکیبات آروماتیک سنگین است. سوزاندن آن، بهویژه در شرایط احتراق ناقص، چند نوع آلاینده خطرناک تولید میکند ؛ از جمله:
1 - SO₂ و SO₃ (گازهای گوگردی) که با رطوبت هوا واکنش میدهند و به راحتی وارد دستگاه تنفسی میشوند. این ترکیبات برای افراد مبتلا به آسم، کودکان و سالمندان خطرناکاند و میتوانند حملات تنفسی را تشدید کنند.
2 - ذرات معلق PM2.5 که بسیار ریزند (کمتر از ۲.۵ میکرون) و مستقیم وارد عمق ریه و حتی جریان خون میشوند چراکه حتی از گلبول های قرمز هم کوچک تر هستند. وقتی PM2.5 وارد جریان خون میشود و دیواره رگها را ملتهب میکند. این اتفاق میتواند خطر لخته خون، فشار خون بالا و سکته را افزایش دهد.
3 - فلزات سنگینی مانند وانادیوم، نیکل، کادمیوم و سرب با سوختن مازوت آزاد می شوند که همگی اثرات سمّی و تجمعی دارند. منظور از اثرات تجمعی این است که وقتی این مواد در بدن جمع میشوند،سطح شان یا کاهش نمییابد یا خیلی آهسته کاهش مییابد.
دقیقاً به این دلیل که مازوت شهرها را عملا به اتاق گاز تبدیل می کند، سال هاست که در کشورهای پیشرفته، تقریباً از چرخه سوخت نیروگاهها خارج شده و حتی کشتی ها که وسط اقیانوس ها تردد می کنند طبق قوانین بینالمللی از سال ۲۰۲۰ ملزم شدهاند سوخت کمگوگرد استفاده کنند. ولی افسوس که داخل شهرهای ما، پر از دود مرگبار ناشی از سوخت مازوت است.
زمانی حسن روحانی - رئیس جمهور اسبق ایران - می گفت که حتی آب آشامیدنی ما نیز به نوع روابط ما با دنیا و تحریم ها ربط دارد و او را چقدر به خاطر این حرف، نکوهیدند و تمسخر کردند! ولی واقعیت این است که نه فقط آب، که هوایی که تنفس می کنیم نیز، تابعی از روابط خارجی مان است، چه آن که اگر می توانستیم در یک رابطه متعارف با دارندگان فناوری های مدرن، پالایشگاه هایمان را بروز کنیم و فیلترهای جدید تهیه کنیم، امروز به جای نگرانی از این که دم به دم مازوت سوخته وارد ریه هایمان می شود، دستکم مشکلات مان را زیر آسمان آبی زندگی می کردیم!
