به گزارش مشرق، سید علی موسوی، پژوهشگر رسانه طی یادداشتی در روزنامه فرهیختگان نوشت:
تهران، ساعت ۱۱ صبح یک روز معمولی. در کافهای در خیابان فرشته، دختری ۲۸ساله بادقت لیوان ماچای سبز فسفری را جلوی نور پنجره میگیرد، شیر را آرام میریزد، فیلم میگیرد، هشتگ میزند: #MatchaTokyo #HealthyVibes #JapaneseRitual. همان لحظه، در کافه بغلی، پسری جعبه طلایی شکلات دبی را باز میکند، با چاقوی مخصوص یکتکه میبُرد، اسلوموشن میگیرد و مینویسد: #DubaiChocolate #LuxuryInEveryBite. ده خیابان آنطرفتر، زوجی کروسان را از وسط پاره میکنند تا بخار داغش بیرون بزند؛ کپشن: #ParisInTehran. هیچکدام از این سه نفر احتمالاً نمیدانند که در همین لحظه، دقیقاً بهخاطر همین عکسها و فیلمها، یک مکانیزم روانشناختی خیلی قدیمی به نام «اثر کشور مبدأ» دارد جیبشان را خالی میکند و مغزشان را راضی نگه میدارد.
مغز ما عاشق میانبر است
روانشناسان میگویند مغز انسان برای صرفهجویی در انرژی، از «میانبرهای شناختی» استفاده میکند. یکی از قویترین این میانبرها این است: «اگر ژاپنی است - حتماً سالم و باکیفیت است»، «اگر فرانسوی است - حتماً باکلاس و ظریف است»، «اگر از دبی آمده - حتماً لوکس و خاص است». به این میگویند Country of Origin Effect. شما حتی لازم نیست محصول را امتحان کنید؛ همین که بشنوید «ماچای اصل ژاپنی»، مغزتان خودش کیفیت را بالا میبرد، طعم را بهتر تصور میکند و حتی حاضر میشود دوبرابر پول بدهد.
اینستاگرام، بزرگترین تقویتکننده این میانبر
در گذشته، این اثر از طریق تبلیغات تلویزیون یا بستهبندی محصول منتقل میشد. حالا اینستاگرام و تیکتاک کار را تمام کردهاند. الگوریتم این پلتفرمها دقیقاً میداند که وقتی شما یک ویدئو از ماچا ببینید، ۷ ثانیه بعد ویدئوهای مشابه بیشتری به شما نشان میدهد. در کمتر از یک ماه، مغزتان متقاعد میشود که «همه آدمهای باکلاس ماچا مینوشند» و اگر شما ننوشی، عقب ماندهای. نتیجه؟ در سال ۱۴۰۴، فروش ماچا در تهران ۱۲ برابر شد، درحالیکه ۷۰ درصد خریداران در نظرسنجیهای غیررسمی گفتند «طعمش را دوست ندارند، ولی نمیشود نخوریم». همین داستان برای شکلات دبی تکرار شد؛ محصولی که بخش زیادی از مواد اولیهاش ایرانی است، اما چون روی جعبه نوشته «Made for Dubai»، مردم حاضرند برای هر ۱۰۰ گرم، ۴۵۰ هزار تومان بپردازند.
FOMO: ترس از اینکه «من مال این دنیا نیستم»
روانشناسان اجتماعی میگویند قویترین احساس در شبکههای اجتماعی، FOMO یا «ترس ازدستدادن» است. وقتی مدام میبینید که دیگران در حال نوشیدن ماچا، خوردن شکلات دبی و عکسگرفتن با کروسان هستند، مغزتان یک پیام فوری میفرستد: «اگر تو هم این کار را نکنی، از قافله آدمهای مدرن و جهانی جا میمانی». این دقیقاً همان جایی است که رسانه و روانشناسی با هم دست میدهند؛ رسانه تصویر را میسازد، روانشناسی شما را وادار به خرید میکند.
ما در جامعهای زندگی میکنیم که بهخاطر محدودیتها و تحریمها، دسترسی به جهان بیرون کم است. در چنین شرایطی، یک لیوان ماچا یا یکتکه شکلات دبی، دیگر خوراکی نیست؛ یک ویزا برای ورود موقت به دنیایی است که فکر میکنیم از ما بهتر است. اینستاگرام فقط این ویزا را به ما نشان میدهد و میگوید؛ فقط کافی است این را بخری، تو هم آنجا خواهی بود.
تا وقتی الگوریتم هست، کشور مبدأ هست و حسرت «جهانی بودن» در دلمان هست، ترند بعدی هم خواهد آمد. فقط امیدواریم این بار چیزی باشد که حداقل طعمش خوب باشد.
