همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: در سالهای اخیر موجی از پژوهشهای علمی در معتبرترین دانشگاههای جهان، بهویژه در آمریکا و اروپا، نشان داده غذاهای فوق فرآوری شده یا همان UPF ها تنها یک انتخاب ناسالم نیستند؛ بلکه مجموعهای از افزودنیهای شیمیایی، طعمدهندهها، رنگها و ترکیباتی هستند که در طبیعت وجود ندارند و ساختار بدن را از پایه دگرگون میکنند.
در ایران نیز مصرف این خوراکیها، بهویژه در میان نوجوانان بهسرعت در حال افزایش است و به گفته کارشناسان، این روند میتواند سلامت نسل آینده را تحتتأثیر قرار دهد.
تهدید جدی برای سلامت
نسیم بهشتی، کارشناس تغذیه، میگوید: در واقع مشکل UPF ها فقط کالری اضافی یا چربی بالا نیست؛ این غذاها توسط صنایع طوری ساخته میشوند که رفتار غذایی را تغییر دهند مغز را تحریک و اشتها را مختل کنند.
به گفته بهشتی هر خوراکی بستهبندیشده UPF نیست؛ معیاری که ما داریم، میزان دستکاری صنعتی در ساختار غذاست. UPF یعنی محصولاتی که ساختار طبیعیشان کاملاً تغییر کرده و حاوی افزودنیهایی هستند که در طبیعت وجود ندارند و طوری طراحی شدهاند که بیش خواری ایجاد کنند.نمونههای رایج در ایران: چیپس، پفک، نودلهای فوری، سوسیس و کالباس، بیسکویتهای صنعتی، نوشابهها و انرژیزاها، کیکهای بستهبندی و دسرهای صنعتی.
او تأکید میکند: مشکل این محصولات فرمولاسیون شیمیایی آنهاست، نه فقط ظاهرشان.
التهاب روده و اختلال در محور روده–مغز
پژوهشهای بینالمللی نشان میدهد افزودنیهایی مانند شیرینکنندههای مصنوعی ترکیب میکروبی روده را بر هم میزنند. وقتی روده دچار التهاب میشود، پیامهای آسیبزا به مغز ارسال میکند. بهشتی در این باره هم میگوید: محور روده–مغز اثر مستقیم روی خلقوخو دارد. التهاب روده یعنی افزایش خطر افسردگی، اضطراب و پرخوری عصبی، بدنی ملتهب، ذهنی آشفته و اشتهایی که از کنترل خارج میشود.
چرا UPF اشتها را مختل میکند؟
این خوراکیها با ترکیب حسابشده قند، نمک و چربی، مرکز پاداش مغز را فعال میکنند؛ دقیقاً همان مسیری که نیکوتین فعال میکند.بر اساس مطالعات، مصرف UPF باعث افزایش فعالیت سیستم پاداش کاهش حساسیت به سیری افزایش ولع و تکرار خوردن خواهد شد. در واقع بهاینترتیب میتوان گفت بدن شما سیر میشود؛ اما مغز شما نه!
بیشتر بخوانید:
افزایش خطر بیماریهای مزمن؛ حتی با کنترل کالری
مطالعات جمعیتی در اروپا و آمریکا نشان میدهد مصرف زیاد UPF با افزایش خطر فشارخون ، دیابت نوع ۲ ،بیماری قلبی و بعضی سرطانها مرتبط است. بهشتی تأکید میکند: حتی اگر کالری UPF کنترل شود، ساختار شیمیایی آن همچنان التهابآور است و متابولیسم را مختل میکند.
چند پژوهش جدید روی سالمندان نشان داده اگر بیش از ۲۰ درصد کالری روزانه از UPF ها تأمین شود، سرعت افت حافظه و عملکرد شناختی افزایش مییابد.
به گفته این کارشناس تغذیه، مغز به مواد مغذی واقعی نیاز دارد. UPF انرژی میدهد؛ اما تغذیه نمیکند.
چرا در ایران وضعیت نگرانکنندهتر است؟
در کشور ما میانوعده غالب نوجوانان شامل: چیپس، پفک ،نودل های فوری و بیسکویتهای صنعتی است.
بهشتی توضیح میدهد: دسترسی آسان، قیمت مناسب و تبلیغات مداوم باعث شده UPF تبدیل به بخش ثابت سبد غذایی نوجوانان شود.
افزایش مصرف در یک دهه گذشته چندبرابر شده و این یعنی نسل آینده بیشتر از گذشته در معرض: چاقی زودرس، مشکلات هورمونی و اختلالات خلقی بیماریهای متابولیک قرار دارد.
راهکارهای عملی؛ مدیریت هوشمندانه
بهشتی میگوید: جایگزینهای سالم می توانند استفاده از پاپکورن خانگی ، مغزها و خشکبار، میوه تازه ، ماست ساده با میوه لهشده و پیشگیری از ولع باشد. تکنیک «تأخیر ۱۰ دقیقهای» نوشیدن آب و تنفس عمیق ، شناسایی محرکهای رفتاری هم تاثیر گذار است.
کمخوابی نیز باعث افزایش هورمون گرسنگی میشود و این یعنی ولع شدید به UPF، بهویژه در نوجوانان. در واقع ۹۰ درصد موفقیت در مدیریت UPF، مدیریت محیط خانه است و اینکه از اول اینگونه مواد غذایی را تهیه نکنید.
اصلاح الگوی صبحانه و میانوعده
صبحانههای صنعتی شیرین → تخممرغ، نان سبوسدار، پنیر
نوشابهها → چای سرد خانگی یا آب گازدار با لیمو
این الگو می تواند الگوی جایگزین مناسبی برای غذاهای آماده باشد. غذاهای فوق فرآوری شده فقط یک خوراکی نیستند؛ یک ساختار مهندسیشده برای تحریک مغز و ایجاد مصرف بیشترند. آنها در کوتاهمدت خوشطعم و وسوسهکنندهاند، اما در بلندمدت میتوانند سلامت روده، خلقوخو، حافظه، قلب و سیستم ایمنی را تهدید کنند.
