همشهری آنلاین - مریم سرخوش: پژوهشکده بیماریهای کبد و گوارش دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی، در همسایگی بیمارستان طالقانی ترکیبی از درمان بالینی، پژوهش پایه و کاربردی و آموزش تخصصی را در حوزههای دستگاه گوارش و بیماریهای کبد گرد آورده است.
این پژوهشکده چندین مرکز تحقیقاتی و دپارتمانهای تخصصی - از گروههای سلولی و مولکولی تا ویروسشناسی – دارد که هر کدام دارای ثبتها و مشارکتهای علمی بینالمللی است. از آزمایشگاه پیوند مدفوع گرفته تا مرکز رشد فناوریهای سلامت و مرکز نوآوریهای گوارش و کبد، همچنین آزمایشگاه سلیاک و البته چندین مرکز تولید تجهیزات آزمایشگاهی از جمله رپیدتستهای تشخیص سرطانهای گوارشی، محصول نمونهبردار دستگاه گوارش و محصولی برای جلوگیری از خونریزی در عملهای گوارشی. کالاهایی که البته مشابه خارجی هم در کشور دارند اما تولید داخلیشان با کیفیت برابر و قیمت بسیار پایینتر عرضه میشود.
مجوز توزیع عمومی به کیتهای غربالگری را نمیدهند
دکتر امیر صادقی، رئیس مرکز رشد فناوریهای بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در اولین برنامه این تور بازدیدی درباره شایعترین سرطانهای گوارشی در کشور عنوان کرد: در حال حاضر بین سرطانهای کشور، سرطان معده به ویژه در مردان شایعترین است و پس از آن سرطان روده بزرگ رتبه بعدی را درد. در حالی که هر دو سرطان با تشخیص زودرس، قابل پیشگیری هستند.
به گفته این مسئول کیتهای غربالگری سرطانهای شایع گوارشی در پژوهشکده گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تولید شده و در توضیح بیشتر بیان کرد: ۱۳ آزمایشگاه تخصصی در حوزه بیماریهای گوارشی در این پژوهشکده فعالیت میکنند. کیتهای غربالگری سرطان روده بزرگ و معده به عنوان رپیدتست یا همان تست سریع در این مرکز تولید شده و میتواند در اختیار مردم قرار بگیرد. این دو کیت عفونت هلیکوباکترپیلوری که عامل خطر سرطان معده است و همچنین خون مخفی در مدفوع را تشخیص میدهند.
صادقی درباره دسترسی به این کیتها بیان کرد: حدود سه سال از تولید این کیتها میگذرد و ۴۰ هزار تومان قیمت دارد اما وزارت بهداشت هنوز مجوز توزیع آنها در داروخانه را نداده است. در حالی که در کشورهای پیشرفته این رپید تستها به صورت رایگان در اختیار مردم است و که تست لازم را انجام و به آزمایشگاهها ارسال کنند. غربالگری رایگان را انجام میدهند و جواب آن را به آزمایشگاه ارسال میکنند که در صورت مثبت شدت پاسخ، به آنها اعلام میشود که نیاز به کولونوسکوپی دارند.
او تاکید کرد: شرکت ایرانی میتواند کل نیاز کشور در زمینه را تامین کند اما هنوز نتوانستیم مجوز عرضه عمومی این کیتها را از وزارت بهداشت بگیریم. اگر این دو کیت در کشور عرضه شوند، بیش از ۵۰ درصد سرطانهای گوارشی قابل تشخیص خواهند بود. البته کیتهای تشخیص خون پنهان در مدفوع در مراکز بهداشتی وجود دارد اما بهتر است که در دسترس مردم هم قرار بگیرد.
رئیس مرکز رشد فناوریهای بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به سوال همشهری آنلاین درباره عدم ارائه مجوز از سوی وزارت بهداشت برای توزیع این کیتها بیان کرد: احساس شخصی بنده این است که بیشترین مقاومت از سوی گروههای آزمایشگاهی است که فکر میکنند منافع خود به خطر میافتد و بنابراین نگران کاهش درآمد آزمایشگاههای خود هستند. در حالی که اینطور نخواهد بود.
او ادامه داد: تاکنون بیش از ۳۰۰ هزار نفر تحت غربالگری با این کیتها قرار گرفتند و بیش از هزار مورد پولیپهای پیشرفته داشتیم که به سرعت تشخیص داده شدند. سرطانهای گوارشی قابل پیشگیریترین سرطانها هستند اما در صورت ابتلا، هزینههای قابل توجهی برای نظام سلامت و بیماران دارند. باید بیمهها در عرصه غربالگری سرطانهای گوارشی ورود کنند اما غربالگری این موارد به خوبی زیر پوشش بیمهها قرار نگرفته است.
به گفته صادقی انجام آزمایش عفونت معده در سنین بالای ۲۰ و خون مخفی در سن بالای ۴۵ سال به طور کلی به افراد جامعه توصیه میشود.
دوست دارند واردکننده تجهیزات پزشکی باشند!
او درباره فعالیت شرکتهای دانشبنیان هم بیان کرد: ۳۳ شرکت مستقر داریم که ابزارها و داروهای مختلفی تولید میکنند برای مثال یک شرکت داخلی ما دستگاه آندوسکوپی را طراحی و تولید کرده است. یکی از فرآیندهای دیگر ارزیابی بالینی داروها و تجهیزات پزشکی موردنیاز کشور است که در این مرکز انجام میشود. در کشور ما در بسیاری از تجهیزات و کالاهای دانشبنیان، از زمان ایده تا زمان ورود محصول به بازار یک تا دو سال طول میکشد زیرا فرآیندهای اداری بسیار پیچیده، گریبانگیر شرکتهاست، مسائل پشت پرده هم وجود دارند، از جمله این که شرکتها و دولت تمایل دارند بیشتر واردکننده باشند زیرا سودآوری بیشتری دارد.
صادقی با تاکید بر اینکه اگر بخواهیم در حوزه فناوری رشد کنیم چارهای جز ارتقای مراکز دانشگاهی خود نداریم، تاکید کرد: باید قوانین صدور مجوزها اصلاح شود تا تولیدکنندگان از زمان ساخت محصول آزمایشگاهی خود تا زمان وارد شدن آن به بازار نهایتا دوماه در صف باشند. این اتفاق در کشور چین رخ داده و به سرعت محصولات وارد بازار میشوند با این وجود، در کشور ما هنوز بروکراسیهای اداری دست و پاگیر اجازه نمیدهد افراد صاحب ایده به محصول به سرعت برسند.
زیرساختهای هوش مصنوعی ضعیف است
رئیس مرکز رشد فناوریهای بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره دستاوردهای دیگر حوزه پژوهشکده گوارش و کبد هم بیان کرد: حدود ۴ هزار متر به زیرساخت برج فناوریهای بالینی سلامت تخصیص یافته و مرکز رشد فناوریهای سلامت و مرکز نوآوریهای گوارش و کبد نیز در اختیار پژوهشکده قرار گرفته است.
او درباره کاربردهای هوش مصنوعی در تشخیص و درمان بیماریهای گوارشی هم توضیح داد: هوش مصنوعی هم در تشخیص و هم درمان بیماریهای گوارشی ورود پیدا کرده که خطای چشم پزشک را کاهش داده و در تشخیص نوع درمان پزشکان کمک میکنند. یعنی ضایعهای که ممکن است توسط چشم انسان دیده نشود با کمک هوش مصنوعی مشخص میشود و به پزشک کمک کند تا ضایعات را بهتر و دقیقتر تشخیص دهد.
به گفته صادقی در حوزه درمان هم بخش پزشکی شخصیسازی شده مبتنی بر هوش مصنوعی به درمان مناسب کمک میکنند. زیرساختهای هوش مصنوعی در کشور ما ضعیف است اما ظرفیتهای بالقوه زیادی داریم و اساتید و دانشجویان نیاز به حمایت و زیرساختهایی دارند که به سرمایه برای خرید سرورها و تجهیزات هوش مصنوعی نیاز دارند.
نجات با پیوند مدفوع
دومین بخش بازدید مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله از آب و غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است که به گفته دکتر عباس یادگار، رئیس این مرکز و متخصص باکتریشناسی پزشکی دو رسالت اصلی را دنبال میکند؛ نخست انجام تحقیقات میکروبشناسی و بالینی در حوزه بیماریهای دستگاه گوارش، از جمله سرطانهای گوارشی مانند سرطان معده و روده بزرگ و دوم ایفای نقش بهعنوان آزمایشگاه مرجع بیماریهای منتقله از آب و غذا در کشور.
یادگار توضیح داد: در صورت بروز هرگونه طغیان بیماری ناشی از آب یا غذای آلوده در نقاط مختلف کشور، نمونههای بالینی و محیطی با هماهنگی وزارت بهداشت به این مرکز ارسال میشود. این نمونهها در بخشهای مختلف از جمله باکتریشناسی، ویروسشناسی و انگلشناسی بررسی میشوند تا عامل بیماریزا شناسایی شود.
او با اشاره به تحقیقات انجامشده روی میکروبهای دستگاه گوارش گفت: یکی از مهمترین محورهای پژوهشی ما، بررسی هلیکوباکتر پیلوری است؛ میکروبی که نقش اصلی در بروز زخم معده و سرطان معده دارد و بهعنوان مهمترین ریسکفاکتور این سرطان شناخته میشود. در این مرکز آزمایشگاهی اختصاصی برای تشخیص این میکروب و مهمتر از آن، بررسی مقاومت آنتیبیوتیکی آن فعال است. به گفته یادگار، این مرکز تنها آزمایشگاهی در کشور است که حساسیت آنتیبیوتیکی هلیکوباکتر پیلوری را ارزیابی کرده و نتیجه را برای انتخاب درمان مؤثرتر در اختیار پزشک معالج قرار میدهد.
رئیس مرکز تحقیقات بیماریهای منتقله از آب و غذا با اشاره به مقاومت بالای این میکروب در کشور تأکید کرد: درمان موفق هلیکوباکتر پیلوری اهمیت زیادی دارد، چرا که عامل خطر اصلی زخمها و سرطان معده محسوب میشود.
او یکی از دستاوردهای مهم این مرکز را اجرای پروژه «پیوند مدفوع» یا FMT دانست و گفت: این پروژه از سال ۲۰۱۲ آغاز شده است. انسان از بدو تولد با میکروبهای مفید در تعامل است و این میکروبها ساکنان طبیعی دستگاه گوارش هستند. بدون وجود آنها، حیات انسان ممکن نیست، چرا که نقش مهمی در هضم غذا، تولید ویتامینها، تقویت سیستم ایمنی و تنظیم متابولیسم دارند.
یادگار افزود: در برخی شرایط مانند مصرف طولانیمدت آنتیبیوتیکها یا ابتلا به بیماریهای زمینهای، تعادل میکروبی بدن به هم میخورد و این موضوع میتواند فرد را در معرض بیماریهای مختلفی از جمله عفونتها، دیابت، سندرم روده تحریکپذیر، بیماریهای التهابی روده و حتی برخی سرطانها قرار دهد.
۳۵ پیوند بدون عارضه خطرناک
به گفته او، پیوند مدفوع از فرد دهنده سالم انجام میشود؛ نمونهها پس از آمادهسازی در آزمایشگاه، به صورت سوسپانسیون و از طریق کولونوسکوپی به دستگاه گوارش بیمار منتقل میشود. در حال حاضر این روش برای درمان عفونت مقاوم و شایع کلستریدیوئید دیفیسیل (RCDI) به کار میرود؛ عفونتی که با اسهال شدید همراه است و کیفیت زندگی بیمار را به شدت کاهش میدهد. یادگار با اشاره به نتایج یک مطالعه ۱۴ ساله گفت: شیوع این عفونت در کشور حدود ۱۶ درصد است و در موارد مقاوم، پیوند مدفوع تنها گزینه مؤثر درمانی محسوب میشود.
او تأکید کرد: این روش مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا برای RCDI است و تاکنون در حدود ۳۵ بیمار انجام شده که هیچ عارضه جدی یا عفونتی گزارش نشده است. به گفته این متخصص، آینده درمانهای مبتنی بر میکروبیوم روشن است و ایران در زمره معدود کشورهای فعال در این حوزه قرار دارد، هرچند پیوند مدفوع قرار نیست جایگزین آنتیبیوتیکدرمانی شود، بلکه بهعنوان یک درمان مکمل نقش مؤثری ایفا میکند.
کیفیت محصول ایرانی بالا، قیمت به صرفه
در ادامه هم ایرج فرخپور سرپرست تولید یک شرکت دانشبنیان درباره دو محصول تولیدی در این پژوهشکده میگوید. محصول نمونهبردار دستگاه گوارش و یک محصول دیگر برای جلوگیری از خونریزی در عملهای گوارشی. این کالاها به گفته فرخپور مشابه خارجی دارد اما آنقدر ظرفیت تولید در داخل کشور داریم که میتوان واردات را متوقف کرد.
او در پاسخ به سوال همشهری آنلاین درباره ظرفیت تولید داخلی هم بیان کرد: نیاز کشور سالانه ۳۰۰ نمونهبردار دستگاه گوارشی است و ظرفیت تولید ۵۰۰ هزار کالا را داریم. البته تفاوت قیمت محصول هم مهم است. محصول ایرانی ۴۰۰ هزار تومان و نمونه خارجی یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان قیمت دارد.
فرخپور ادامه داد: در حال حاضر سالانه ۱۵۰ هزار نمونهبردار دستگاه گوارشی تولید میکنیم و با صدور مجوز درباره محصول دوم هم طی ۲ ماه اخیر ۴ هزار محصول تولید شده است.
او از متوقف نشدن واردات این کالاها گلایه میکند و میگوید: زمانی که محصول خارجی وجود دارد، مصرفکنندگان آن را انتخاب میکنند و این در حالی است که کیفیت محصول ایرانی هم بسیار بالا و قیمت آن هم به صرفهتر است.
هم دارو هم تجهیزات پزشکی
بخش بعدی هم کلین روم پژوهشگاه در دو بخش است؛ یک بخش ۱۰۰ هزار بستهبندی برای تجهیزات پزشکی و یک بخش ۱۰ هزار بستهبندی برای دارو.
یک درصد مبتلا به سلیاک
ادامه این تور، بازدید از مرکز تحقیقات بیماری سلیاک است. دکتر محمد رستمینژاد، رئیس این مرکز تحقیقات از ابتلای یک درصدی ایرانیها به سلیاک خبر میدهد و میگوید: سلیاک یک بیماری خودایمن دستگاه گوارش است که در اثر مصرف گلوتن که در گندم و جو وجود دارد ایجاد میشود.
به گفته رستمینژاد، یک درصد جمعیت ایران مبتلا به سلیاک هستند اما در غرب کشور شیوع بیماری بالاتر از سایر نقاط کشور وجود دارد. علتش هم مسائل ژنتیکی و ازدواجهای فامیلی است که در آن منطقه بیشتر است. اکنون در استانهای ایلام، کردستان، لرستان و کرمانشاه، مطالعات شیوع بالای یک درصد را مشخص کردهاند که ما سعی کردهایم در این مناطق زنان باردار را غربالگری کنیم.
البته به گفته این متخصص میزان شیوع سلیاک در ایران مشابه سایر کشورهاست؛ حدود ۰.۸ تا ۱.۱ درصد جمعیت.
رئیس مرکز تحقیقات بیماری سلیاک درباره درمان سلیاک هم توضیح داد: تنها راه درمان بیماری سلیاک کنترل مواد غذایی حاوی گلوتن است. گلوتن در بیماران مبتلا به سلیاک باعث میشود پرزهای روده از بین برود که جذب املاح و ویتامینها و مواد معدنی کاهش و عوارض مختلفی در بیمار بروز میکند. با تشخیص بیماری و استفاده از رژیم غذایی واکنشهای بدن کمتر میشود.
رستمینژاد درباره علائم شایع سلیاک عنوان کرد: شایعترین علائم در بیماران کمخونی و فقر آهن است. در کودکان علائمی از جمله اسهال، نفخ، کاهش رشد و بلوغ دیررس و در بزرگسالان نفخ، اسهال، یبوست و کاهش وزن هم ممکن است بروز کند.
او بر ضرورت افزایش آگاهی نسبت به بیماری تاکید کرد و گفت: بیماران باید از رژیم و راه درمان خود مطلع شوند. ما این مرکز تحقیقات را برای کمک به درمان بیماران، راهنمایی پزشکان و انجام تستهای تخصصی راهاندازی کردیم. حدود ۲۰۰ مقاله در زمینه بیماری سلیاک و ۱۰ جلد کتاب چاپ کردهایم و یکروز در هفته را نیز به ویزیت بیماران و پیگیری مسائل بیماران اختصاص یافته است.
رئیس مرکز تحقیقات بیماری سلیاک با بیان اینکه این مرکز، آزمایشگاه تشخیص گلوتن در مواد غذایی در کشور است، هشدار داد: اضافه کردن برخی مواد مانند آرد گندم و جو به محصولاتی مانند لواشک، رب گوجه، زردچوبه، ماست و لبنیات، خیانت در حق سلامتی این بیماران است زیرا مانع مصرف این خوراکی در بیماران میشود.
کیتهایی برای تشخیص زودهنگام سرطان
آخرین بخش بازدیدی این پژوهشگاه هم تولیدات یک شرکت دانشبنیان برای تستهای سریع تشخیص سرطان بود. پرستو تمرچی، مدیر کنترل کیفی این مجموعه درباره تولید این کیتها بیان کرد: سه سال است که ما در زمینه تولید کیتهای تشخیص سریع فعالیت میکنیم. حوزههای مختلفی از جمله بارداری، عفونی، قلبی و... داریم که هر کدام چند محصول جداگانه دارد.
به گفته این فعال تجهیزات پزشکی، در پنل عفونی کیتهای تشخیص سریع خون مخفی برای تشخیص سرطان روده تولید میشود. در پنل قلبی هم کیت تشخیص سریع سکته قلبی تولید میشود که میتواند این عارضه را در همان یک ساعت اول اعلام کند. در پنل بارداری هم تشخیص بارداری اعلام میشود.
تمرچی درباره ظرفیت تولید این کیتها هم بیان کرد: روزانه ۱۲ تا ۱۵ هزار کیت در این مجموعه تولید میشود و تا آخر امسال این ظرفیت به ۲۰ هزار کیت خواهد رسید.
او در پاسخ به سوال همشهری آنلاین درباره قطعیت پاسخدهی این تستها بیان کرد: درباره رپیدتستهای تشخیص سرطان روده اگر پاسخ منفی بود که کاملا قابل اعتماد است. اما اگر نتیجه تست مثبت شد، فرد باید به متخصص مراجعه و کلونسکوپی انجام دهد که البته دلیلی برای ابتلای قطعی هم نیست. این روش مسیر تشخیص بیماری را سرعت میبخشد و نیاز به انجام روشهای تهاجمی را کاهش میشد.
