خبرگزاری مهر، گروه استانها: باغات قصرالدشت شیراز، نه فقط مجموعهای از درختان و زمینهای سبز، بلکه بخشی از حافظه تاریخی، هویت فرهنگی و شاکله زیستمحیطی این شهر بهشمار میرود؛ باغهایی که طی دههها نقش ریه تنفسی شیراز را ایفا کرده و توازن میان توسعه شهری و طبیعت را حفظ کردهاند.
این محدوده سبز که روزگاری نماد باغشهر ایرانی و جلوهای از همزیستی انسان و طبیعت بود، امروز با چالشی عمیق و نگرانکننده روبهروست؛ چالشی که ریشه آن نه در فرسایش طبیعی، بلکه در گسترش ساختوسازهای غیرمجاز، تغییر کاربریهای خزنده و بیتوجهی به ضوابط قانونی دارد.
در سالهای اخیر، رشد بیرویه بناها، دیوارکشیها و احداث ویلاها و ساختمانهایی که خارج از چارچوب طرحهای مصوب شهری و قوانین حفاظت از باغات شکل گرفتهاند، سیمای قصرالدشت را دستخوش دگرگونی کرده است.
این ساختوسازها، که گاه با عناوینی چون توسعه، سرمایهگذاری توجیه میشوند، در عمل به کاهش سطح باغات، قطع درختان کهنسال و از بین رفتن پیوستگی اکولوژیک این پهنه سبز انجامیدهاند؛ روندی که پیامدهای آن فراتر از یک منطقه خاص، کل شهر شیراز را تحت تأثیر قرار میدهد.
مسئله ساختوسازهای غیرمجاز در باغات قصرالدشت صرفاً یک تخلف شهری یا اختلاف حقوقی میان مالک و نهادهای نظارتی نیست، بلکه موضوعی چندبعدی با ابعاد زیستمحیطی، اجتماعی و حتی اقتصادی است.
تداوم این وضعیت، علاوه بر تشدید آلودگی هوا و افزایش دمای شهری، حق بهرهمندی شهروندان از فضای سبز عمومی را مخدوش کرده و آینده باغشهر شیراز را با ابهام روبهرو ساخته است.
از سوی دیگر، ضعف در نظارت مؤثر، اجرای ناهماهنگ قوانین و بعضاً برخوردهای دوگانه با متخلفان، این نگرانی را تقویت کرده که منافع کوتاهمدت فردی بر منافع بلندمدت عمومی ترجیح داده میشود.
در چنین شرایطی، پرداختن به پدیده ساختوسازهای غیرمجاز در باغات قصرالدشت، نهتنها ضرورتی رسانهای، بلکه وظیفهای اجتماعی برای شفافسازی، مطالبهگری و یادآوری اهمیت حفظ این میراث طبیعی برای نسلهای آینده است؛ میراثی که اگر امروز بهدرستی از آن صیانت نشود، فردا دیگر امکان بازگشت آن وجود نخواهد داشت.
قصرالدشت نفس کم آورده است؛ روایت مردم از تخریب باغها
در پی تداوم ساختوسازهای غیرمجاز و تغییر کاربری باغات قصرالدشت شیراز، شماری از شهروندان با ابراز نگرانی نسبت به روند تخریب این محدوده سبز، خواستار صیانت جدیتر از یکی از مهمترین ذخایر زیستمحیطی شهر شدند.
آقای زارع نژاد یکی از ساکنان قدیمی قصرالدشت در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: قصرالدشت زمانی پر از باغ و درخت بود و هوای متفاوتی داشت، اما امروز هر روز شاهد دیوارکشی و ساختوسازهای جدید هستیم. از بین رفتن این باغها یعنی گرفته شدن نفس شیراز.
وی با اشاره به ضرورت اجرای عادلانه قانون ادامه داد: قصرالدشت همیشه بهعنوان یکی از آخرین پهنههای سبز شیراز شناخته میشد، اما ساختوسازهای غیرمجاز در حال بلعیدن این منطقه است. اگر قوانین برای حفظ باغات وجود دارد، باید بدون تبعیض اجرا شود.
خانم محمدی دانشجوی شیرازی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه حدود ۱۹ سال است که در محل قصرالدشت زندگی میکند با تأکید بر نقش عمومی باغات قصرالدشت گفت: این باغها فقط متعلق به مالکان نیست، بلکه سرمایه طبیعی همه شهروندان است. تخریب آنها پیامدهایی مثل افزایش آلودگی هوا و گرمای شهری دارد که کل شهر را تحت تأثیر قرار میدهد.
این دانشجو با ابراز نگرانی نسبت به آینده این محدوده سبز افزود: قصرالدشت بخشی از خاطرات جمعی مردم شیراز است. اگر این روند ادامه پیدا کند، نسلهای آینده فقط نامی از قصرالدشت خواهند شنید و دیگر اثری از باغهایش نخواهند دید.
به گفته شهروندان، تداوم ساختوسازهای غیرمجاز در باغات قصرالدشت، علاوه بر تهدید محیطزیست شهری، هویت تاریخی و باغشهری شیراز را نیز با خطر مواجه کرده است؛ موضوعی که به اعتقاد آنها نیازمند نظارت مؤثرتر، برخورد قاطع با متخلفان و عزم جدی دستگاههای مسئول برای حفظ این میراث طبیعی است.
ساختوسازهای غیرمجاز در قصرالدشت، تهدیدی برای باغهای ارزشمند
داریوش مختاری، کارشناس، پژوهشگر و کنشگر حوزه باغات شیراز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ضوابط مربوط به پهنهبندی باغات قصرالدشت گفت: بر اساس دستورالعملهای موجود، اراضی باغی به چند گروه تقسیم میشوند که در این میان، گروه یک شامل باغات با ارزش و فعال است و هرگونه ساختوساز در این محدوده بهطور صریح تخلف محسوب میشود و درباره بسیاری از این تخلفات نیز احکام قضائی صادر شده که باید به تخریب بناها منجر شود.
وی ادامه داد: در برخی تقسیمبندیهای اجرایی که در سطح مدیریت شهری انجام شده، از مفهومی با عنوان «گروه پنج» نیز یاد میشود که شامل اراضی باغی کمبازده یا موسوم به «اراضی قربانی» است. در مقطعی فرض بر این بود که با اعطای مجوزهای محدود تغییر کاربری در این اراضی، منابع مالی لازم برای تملک و حفظ سایر باغات تأمین شود، اما این رویکرد در اصل به معنای ایجاد بستر برای ساختوساز بوده است.
مختاری افزود: گروههای دو، سه و چهار عمدتاً شامل پهنههای روستایی یا باغاتی هستند که پیشتر ماهیت ساختوسازی داشتهاند و تلاش شده با ضابطهمند کردن آنها، امکان اجرای دستورالعملها فراهم شود، اما در خود دستورالعمل اصلی، چنین تقسیمبندی پنجگانهای بهصورت رسمی وجود ندارد و این ضوابط عمدتاً از سوی شهرداری و مشاوران آن تدوین و مبنای عمل قرار گرفته است.
ساختوساز در باغات گروه یک قصرالدشت تخلف محسوب میشود
این کنشگر حوزه باغات شیراز با تأکید بر ممنوعیت ساختوساز در باغات گروه یک تصریح کرد: هرگونه تفسیر مبنی بر امکان مداخله عمرانی در این باغات، حتی با عناوینی مانند ایجاد پیادهراه سلامت یا پروژههای غیرمسکونی، عملاً به تغییر کاربری منجر میشود و آسیب آن به باغات کمتر از ساختوسازهای مسکونی نیست.
وی با اشاره به تملک گسترده اراضی باغی توسط شهرداری طی دهههای گذشته گفت: شهرداری در حدود ۴۰ سال گذشته بیش از ۴۳ هکتار از باغات را خریداری کرده است و دغدغه اصلی امروز این است که این اراضی نیز به بهانههای مختلف دچار تغییر کاربری شوند. زمانی که نهاد متولی حفظ باغات خود مبنای تغییر کاربری قرار گیرد، زمینه بروز تخلفات گسترده فراهم میشود.
نگاه اقتصادی به درخت، راهکار حفظ باغهای قصرالدشت است
مختاری در ادامه با تأکید بر ضرورت اصلاح سیاستهای حفاظتی اظهار کرد: اگر قرار است باغات حفظ شوند، باید نگاه اقتصادی به درخت و باغدار تغییر کند. درخت باید دارای ارزش ریالی مشخص باشد، بهگونهای که ارزش باغ از کاربریهای مسکونی بالاتر برود و باغدار به این نتیجه برسد که حفظ باغ برای او صرفه اقتصادی دارد.
وی افزود: حمایتهای قانونی از جمله اجرای صحیح ماده ۹ و جبران واقعی ارزش باغات میتواند انگیزه تخریب را کاهش دهد. در غیر این صورت، اعطای مجوزهای حداقلی و بدون نظارت، حتی در مقیاسهای کوچک، میتواند موج جدیدی از ساختوسازهای غیرمجاز را در حریم باغات ایجاد کند.
این پژوهشگر حوزه باغات شیراز در پایان تأکید کرد: تمامی ساختوسازهای غیرمجاز در باغات، در نهایت مشمول تخریب خواهند شد و مالکان باید بدانند که راهکار پایدار، حرکت به سمت حفظ کاربری باغی و بهرهمندی از حمایتهای قانونی است، نه تغییر کاربری و ساختوساز.
هشدار عضو شورای شهر شیراز درباره تخلفات و کمبود آب در باغات قصرالدشت
ابراهیم کمالی عضو شورای شهر شیراز در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به بند سوم طرح جامع باغات قصرالدشت گفت: کل محدوده باغات، به جز اراضی گروه پنج، میبایست با کاربری باغ، شامل حدود ۲۲۰ هکتار با کاربری باغ- گردشگری تثبیت شود و هرگونه تغییر کاربری در این محدوده ممنوع خواهد بود.
وی ادامه داد: هدف از استفاده ظرفیت گردشگری باغات، اقتصادی شدن این پهنهها و بهرهگیری از توان گردشگری در دورههای مختلف است، اما با توجه به آسیبپذیری باغات و الزامات قانونی، میزان ظرفیت گردشگری باید شفاف و مشخص شود.
عضو شورای شهر شیراز تصریح کرد که در نامهای به شهردار شیراز، ضوابط قانونی برای حفاظت از باغات و جلوگیری از ایجاد معابر و خیابانهای جدید یادآوری شده است.
کمالی تأکید کرد: تفسیر نادرست کاربری باغ- گردشگری به فعالیتهای درمانی، آموزشی، تجاری یا اقامتی برخلاف مصوبه شورای عالی شهرسازی است.
شیراز بدون باغات آن، بخشی از هویت خود را از دست میدهد
رئیس کمیته صیانت از باغات شورای شهر شیراز همچنین اقدامات این کمیته را در دو سال گذشته تشریح کرد و گفت: پیگیری بحران آب، مجوز دیوار گذاری، ارزشگذاری درختان، ارتباط مؤثر با باغداران، لایروبی قنوات و تدوین پنج طرح مطالعات جامع باغات و ثبت میراثی منظر باغات قصرالدشت از جمله اقدامات بوده است.
وی با اشاره به واقعیت آسیبهای موجود گفت: ساختوسازهای غیرمجاز نیز واقعیتی آسیبزننده است، اما هدف حفظ ماهیت باغ است، نه دشمنی با مالک یا فرد خاص. مقابله با تخلفات عمده همواره ملاک ما بوده است.
کمالی درباره وضعیت منابع آب باغات نیز هشدار داد: کمبود آب به شرایط بحرانی رسیده است. از ۱۷ چاه در اختیار حوزه باغات، ۱۰ چاه کاملاً خشک شده و تلاشها برای دریافت مجوز بهرهبرداری از چاه جدید تاکنون بینتیجه مانده است.
وی ادامه داد: استحصال آبهای زیرزمینی و دستاندازی به منابع طبیعی توسط برخی ویلاباغها سبب خشک شدن قنوات و چشمهسارها شده است. شناسایی و پلمب چاههای غیرمجاز و لایروبی قنوات وظیفه شرکت آب منطقهای استان است.
عضو شورای شهر شیراز در پایان تصریح کرد: باغات قصرالدشت بخش مهمی از هویت شهر شیراز هستند و حفاظت از آنها مطالبه بحق مردم است. همه تلاشهای شورا بر این محور متمرکز شده است.
