خبرگزاری مهر، گروه استانها- مرجان فرهمند: شب یلدا بهعنوان یکی از کهنترین آئینهای ایرانی، همواره با مصرف میوههای نمادین مانند انار، هندوانه و سیب گره خورده است؛ اما در سالهای اخیر، این رسم فرهنگی بیش از هر چیز تحتتأثیر نوسانات شدید قیمتی قرار گرفته و بخشی از خانوارها را با چالش جدی برای تأمین اقلام شب یلدا مواجه کرده است. در روزهای منتهی به یلدا، بازار میوه مشهد با تغییرات ساعتی قیمت، اختلافهای چشمگیر میان مناطق مختلف شهر و ابهام در نرخ واقعی برخی اقلام روبهرو شده است؛ وضعیتی که نهتنها باعث سردرگمی مصرفکنندگان شده، بلکه اعتماد عمومی به سازوکار بازار را نیز با تردید مواجه کرده است.
در حالی که بخشی از افزایش قیمتها معمولاً به عواملی همچون کاهش تولید یا شرایط اقلیمی نسبت داده میشود، بررسیهای میدانی و اظهارنظرهای مسئولان صنفی نشان میدهد ریشه اصلی گرانی را باید در زنجیره توزیع، میدان بار و نقش واسطههایی جستوجو کرد که بدون مشارکت در تولید، نقش تعیینکنندهای در قیمتگذاری دارند.
آشفتگی نظارتی، نبود قیمت واحد، ضعف در کنترل فعالیت دلالان و نظارتهای مقطعی و مناسبتی، از جمله عواملی است که به گفته فعالان این حوزه، باعث شده قیمت میوه در آستانه شب یلدا از منطق اقتصادی فاصله گرفته و به ابزاری برای سوداگری کوتاهمدت تبدیل شود.
در چنین شرایطی، مسئولان صنفی، دستگاههای اجرایی و شهروندان هر یک روایت متفاوتی از وضعیت بازار دارند؛ روایتهایی که کنار هم قرار گرفتن آنها میتواند تصویری روشنتر از چرایی گرانی میوه در شب یلدا و پیامدهای آن بر معیشت خانوارهای مشهدی ارائه دهد.
افزایش قیمت میوه در شب یلدا حاصل نقش دلالها و آشفتگی نظارتی است
حمید آزادی، رئیس اتحادیه خردهفروشان میوه و ترهبار مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نوسانات شدید قیمت میوه در روزهای منتهی به شب یلدا اظهار کرد: هرچند امسال با افزایش هزینهها و برخی محدودیتهای تولید مواجه هستیم، اما اختلاف قیمتهای ۳۰ تا ۴۰ درصدی در سطح شهر، گرانیهای ساعتی و نقش پررنگ دلالان در میدان بار، نشاندهنده ضعف جدی در نظام نظارت و توزیع است؛ موضوعی که باعث شده میوه بهتدریج از سفره برخی خانوارها حذف شود.
رئیس اتحادیه خردهفروشان میوه و ترهبار مشهد با تأیید کاهش نسبی بار برخی اقلام از جمله انار، بیان کرد: کاهش تولید در برخی مناطق کشور وجود داشته، اما نمیتوان تمام افزایش قیمتها را به کمبود بار یا خشکسالی نسبت داد. امسال آفت انار کمتر بوده و وضعیت کمآبی نیز بهگونهای نبوده که چنین جهش قیمتی را توجیه کند.
وی افزود: در حال حاضر بهترین انار موجود در بازار، انار شیراز است. قیمت انارهای شمال کشور بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان و انار شیرین با کیفیت بالا در سطح کشور بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ هزار تومان عرضه میشود. برخلاف برخی ادعاها که در رسانهها مطرح شده، قیمتهای اعلامشدهای مانند انار ۲۸۰ هزار تومانی در میدان بار صحت ندارد و واقعیت بازار با این ارقام فاصله دارد.
آزادی با انتقاد از روند افزایش قیمتها در روزهای پایانی منتهی به شب یلدا گفت: متأسفانه هر سال شاهد این هستیم که در دو تا سه شب پایانی، برخی میوهفروشان قیمتها را بهصورت ناگهانی افزایش میدهند و در شب آخر با برچسب «حراج» بازار را دچار آشفتگی میکنند؛ در حالی که در همان شب آخر، افزایش قیمتها بهطور متوسط تا ۳۰ درصد مشاهده میشود.
رئیس اتحادیه خردهفروشان میوه و ترهبار مشهد نقش واسطهها و دلالان میدان بار را یکی از عوامل اصلی نابسامانی قیمتها دانست و تصریح کرد: بخش عمده بار میدان بهصورت امانتفروشی عرضه میشود و دلالها بدون آنکه تولیدکننده باشند، نقش تعیینکنندهای در قیمتگذاری دارند. این واسطهها هم به خردهفروش و هم به مصرفکننده فشار وارد میکنند و عملاً سهم بالایی در گرانیها دارند.
وی ادامه داد: خردهفروشان در سطح شهر معمولاً با سودی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد فعالیت میکنند و برخلاف تصور عمومی، امکان افزایش سودهای نجومی ندارند. اختلاف قیمتهای فاحش بین مناطق مختلف مشهد گاه تا ۴۰ درصد بیش از آنکه ناشی از کیفیت میوه باشد، نتیجه زمان خرید، محل تأمین بار، قدرت خرید منطقه و نبود قیمت واحد و نظارت مؤثر است.
آزادی با اشاره به تفاوت قیمتها در بازار روزها و میادین گفت: برخی بازارهای روز به دلیل خرید مستقیمتر و سود کمتر، قیمتهای پایینتری ارائه میدهند، اما در سطح شهر، مغازهدارانی که بار را گرانتر خریداری کردهاند، ناچارند با حاشیه سود محدودتری فعالیت کنند، بهویژه در شرایطی که قدرت خرید مردم کاهش یافته است.
رئیس اتحادیه خردهفروشان میوه و ترهبار مشهد درباره دورریز میوه در ایام شب یلدا نیز اظهار کرد: آمار دقیقی از میزان دورریز وجود ندارد، اما بهصورت عینی شاهد اسراف هستیم. میوههایی که کیفیت فروش ندارند، معمولاً با قیمت پایینتر عرضه میشوند تا از دورریز جلوگیری شود، اما در نهایت بخشی از بار بهدلیل کاهش تقاضا از چرخه مصرف خارج میشود.
وی درباره نظارتها تأکید کرد: بازرسیهای مشترک اتحادیه با دستگاههایی مانند صمت بهصورت هفتگی انجام میشود و در ایام شب یلدا نظارتها تشدید میشود، اما واقعیت این است که برای کنترل واقعی بازار، نظارت مستمر و برخورد جدیتر با دلالی و قیمتسازی در میدان بار ضروری است.
آزادی خاطرنشان کرد: مردم همچنان به رسم و رسوم شب یلدا پایبند هستند، اما اگر این روند افزایش قیمتها و بینظمی ادامه پیدا کند، میوه بیش از پیش از سفره خانوارها حذف خواهد شد؛ مسئلهای که نیازمند تصمیمگیری جدی و فوری است.
کاهش قیمت پرتقال و مدیریت بازار انار و سیب
در ادامه سید مرتضی حیدری، معاون برنامهریزی و توسعه فرمانداری مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر از راهاندازی فروشگاههای عرضه میوه با قیمت عمده در سطح خردهفروشی خبر داد و اظهار کرد: با همکاری اتحادیه بارفروشان، سازمان میادین و دستگاههای نظارتی، قیمت میوه در بازار مشهد کنترل و در برخی اقلام از جمله پرتقال کاهشی شده است.
معاون برنامهریزی و توسعه فرمانداری مشهد با اشاره به اقدامات انجامشده برای تنظیم بازار میوه در مشهد بیان کرد: در هماهنگی با اتحادیه بارفروشان، فروشگاههایی در سطح شهر راهاندازی شده که میوه را با قیمت عمده میدان و بهصورت خردهفروشی عرضه میکنند که این اقدام منجر به کاهش محسوس قیمت پرتقال در بازار شده است.
وی افزود: در حوزه انار نیز مدیریت عرضه در حال انجام است تا شهروندان شاهد قیمتهای مناسبتری باشند و در خصوص سیب و سایر اقلام نیز تلاشها برای کاهش و کنترل قیمتها نسبت به گذشته ادامه دارد.
حیدری با اشاره به گزارشهای میدانی از بازار میوه تصریح کرد: پس از نوسانات قیمتی، برخورد با تخلفات بهصورت جدی در دستور کار قرار گرفته و با همکاری سازمانهای متولی، نظارتها بهویژه در سطح خردهفروشی تشدید شده است.
معاون برنامهریزی و توسعه فرمانداری مشهد ادامه داد: در این مسیر از ظرفیت بسیج نیز استفاده شده و نیروهای بسیج برای افزایش نظارت و ایجاد فضای رقابتی سالم وارد عمل شدهاند. همچنین با هماهنگی اتحادیه بارفروشان، حدود ۱۴ تا ۱۵ بازار در سطح شهر با همکاری سازمان میادین و بازارهای شهرداری فعال شدهاند تا عرضه مستقیم میوه با قیمت میدان انجام شود.
وی تأکید کرد: نظارت بر واحدهای خردهفروشی میوه افزایش یافته و هدف اصلی، کنترل قیمتها و جلوگیری از تخلفات است تا شهروندان مشهدی بتوانند میوه را با قیمت عادلانه تهیه کنند.
گرانی میوه ربطی به کشاورز ندارد؛ همه چیز دست دلالهاست
ایمان حق دوست، یک شهروند مشهدی در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از افزایش قیمت میوه در روزهای منتهی به شب یلدا اظهار کرد: واقعاً برای ما قابل قبول نیست که قیمت یک میوه در یک محله ۳۰ درصد با محله دیگر فرق داشته باشد. این اختلاف قیمت نه به کیفیت ربط دارد و نه به هزینه تولید؛ بیشتر شبیه قیمتسازی است.
این شهروند مشهد افزود: ما هر سال نزدیک شب یلدا همین وضعیت را میبینیم. انگار یک عده منتظر این چند روز هستند تا بازار را بههم بریزند. صبح یک قیمت است، عصر قیمت عوض میشود و شب آخر هم با یک برچسب «حراج» طوری برخورد میشود که انگار تخفیف دادهاند، در حالی که قیمت پایه بالا رفته است.
وی با اشاره به نقش واسطهها تصریح کرد: تولیدکننده و کشاورز سود خودش را همان اول میگیرد، اما این دلالها هستند که وسط کار چند بار قیمت را بالا میبرند. نه نظارتی هست و نه قیمت مشخصی؛ هر کسی هر چه دلش بخواهد میفروشد.
حق دوست ادامه داد: ما که درآمدمان ثابت است، مجبور میشویم از مقدار خرید کم کنیم. مثلاً بهجای چند نوع میوه، فقط یکی دو قلم میخریم تا رسم یلدا حفظ شود. واقعاً ناراحتکننده است که میوه کمکم دارد از سفره مردم حذف میشود.
این شهروند با تأکید بر لزوم نظارت مؤثر گفت: اگر نظارت فقط روی مغازهدار باشد، مشکل حل نمیشود. بهنظر من تا میدان بار و دلالها ساماندهی نشوند، هر سال همین داستان تکرار میشود.
نبود قیمت واحد، بازار میوه مشهد را آشفته کرده است
محمد جابری، یکی دیگر از شهروندان مشهدی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نابسامانی قیمت میوه در شب یلدا اظهار کرد: چیزی که مردم را بیشتر اذیت میکند، نبود قیمت واحد است. وقتی یک میوه در یک مغازه ۹۰ هزار تومان و چند خیابان آنطرفتر ۱۳۰ هزار تومان فروخته میشود، طبیعی است که اعتماد مردم از بین برود.
این شهروند مشهدی افزود: خیلی از فروشندهها هم مقصر اصلی نیستند. خودشان بار را گران خریدهاند و مجبورند با سود کم بفروشند. مشکل از جایی شروع میشود که دلالها در میدان بار قیمت را بالا میبرند و هیچکس جلویشان را نمیگیرد.
وی با اشاره به نظارتها گفت: ما میبینیم گاهی نظارت هست، اما مقطعی است. یکی دو روز بازار آرام میشود، بعد دوباره همهچیز برمیگردد به حالت قبل. نظارت باید دائمی و جدی باشد، نه فقط مناسبتی.
جابری ادامه داد: راهاندازی بازارهای عرضه مستقیم کار خوبی است، چون قیمتها واقعاً پایینتر است، اما تعدادشان کم است و همه محلهها دسترسی آسان ندارند. اگر این بازارها بیشتر شود، هم دلال حذف میشود، هم قیمت منطقیتر میشود.
این شهروند تأکید کرد: مردم دوست دارند رسم شب یلدا را حفظ کنند، اما با این قیمتها مجبور میشوند قید بعضی میوهها را بزنند. اگر مدیریت و نظارت درست باشد، هم کاسب ضرر نمیکند، هم مردم فشار کمتری تحمل میکنند.
ضعف نظام توزیع و میدانداری واسطهها
گرانی میوه در شب یلدا بیش از آنکه به تولیدکننده و کشاورز مرتبط باشد، به ضعف نظام توزیع و میدانداری واسطههایی بازمیگردد که با حداقل پاسخگویی، بیشترین تأثیر را بر قیمتها میگذارند. در کنار این مسئله، اختلاف قیمتهای قابل توجه در نقاط مختلف شهر، نشاندهنده نبود یک سازوکار شفاف و قیمتگذاری واحد است؛ موضوعی که هم خردهفروش را تحت فشار قرار میدهد و هم مصرفکننده را با بلاتکلیفی روبهرو میکند.
اقدامات اخیر برای راهاندازی بازارهای عرضه مستقیم و فروش میوه با قیمت میدان، هرچند گامی مؤثر در جهت تنظیم بازار محسوب میشود، اما بهنظر میرسد این راهکارها تا زمانی که بهصورت فراگیر و مستمر اجرا نشوند، نمیتوانند بهتنهایی مانع از تکرار نوسانات قیمتی شوند. تجربه سالهای گذشته نشان میدهد نظارتهای کوتاهمدت و مناسبتی، تأثیر پایداری در مهار قیمتها ندارد و بدون برخورد ریشهای با دلالی، امانتفروشیهای بیضابطه و قیمتسازی در میدان بار، آشفتگی بازار همچنان تکرار خواهد شد.
شب یلدا برای بسیاری از خانوادهها تنها یک آئین فرهنگی نیست، بلکه نمادی از همدلی و دورهمی است؛ نمادی که تداوم گرانی و بینظمی بازار میتواند آن را کمرنگ کند. حفظ این رسم کهن، بیش از هر چیز نیازمند تصمیمگیری جدی، نظارت مؤثر و اصلاح ساختار توزیع میوه است تا میوه، بهعنوان جزئی ساده اما مهم، از سفره مردم حذف نشود.
