گروه دیپلماتیک – همشهری آنلاین: ۳۰ سال پس از پایان جنگ بوسنی و هرزگوین، این کشور هنوز از زخمهای ناشی از کارزارهای پاکسازی قومی آسیب دیده است؛ کارزارهایی که باعث کشته شدن حدود ۱۰۴ هزار نفر و آواره شدن بیش از ۲.۲ میلیون نفر شد.
این جنگ که در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ و با تنشهای قومی در فروپاشی خشونتآمیز یوگسلاوی آغاز شد غیرنظامیان مسلمان را به طور سیستماتیک هدف قرار داد و به نسلکشی سربرنیتسا در سال ۱۹۹۵ منتهی شد که بدترین در جنایت اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب میشود.
آغاز جنگ و دلایل آن
- بوسنی یکی از 6 جمهوری تشکیلدهنده جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی بود؛ کشوری که در جریان جنگ جهانی دوم ایجاد شد و دههها تحت رهبری جوزیپ بروز تیتو متحد باقی مانده بود. پس از مرگ تیتو در سال ۱۹۸۰، فروپاشی اقتصادی و تشدید ملیگرایی به ویژه در صربستان و کرواسی، درخواستهای استقلالطلبانه افزایش پیدا کرد.
- اسلوونی و کرواسی در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کردند و مقدونیه اوایل ۱۹۹۲ به آنها پیوست، که این روند به فروپاشی کامل یوگسلاوی سرعت داد.
- بوسنی و هرزگوین در اول مارس ۱۹۹۲ همهپرسی استقلال برگزار کرد که ۹۹.۷ درصد شرکتکنندگان به استقلال رای دادند.
- با این حال، اکثر صربهای بوسنی در این رایگیری شرکت نکردند و به جای آن ساختارهای جمهوری صرب خود را ایجاد کردند که بعدها به جمهوری صربها تبدیل شد.
- در همین زمان، صربستان تحت رهبری اسلوبودان میلیووویچ سیاستهای جداییطلبانه خود را دنبال میکرد و به دنبال یکپارچهسازی مناطق صربنشین در بوسنی و کرواسی بود.
- اروپاییها بوسنی را در ۶ آوریل ۱۹۹۲ به رسمیت شناختند و بلافاصله نیروهای صرب بوسنی، با حمایت ارتش مردمی یوگسلاوی و شبهنظامیان، حملات هماهنگی را برای اشغال سرزمینها و اخراج غیرصربها آغاز کردند.
- از پنجم آوریل، پایتخت سارایوو تحت محاصره نیروهای صرب بوسنی قرار گرفت؛ طولانیترین محاصره یک شهر در تاریخ اروپا در دوران مدرن.
- در طول این محاصره که حدود ۴۳ ماه طول کشید نیروهای مهاجم مناطق مسکونی را بمباران کردند، برق و آب را قطع کردند و کنترل خود را بر شهر تحکیم کردند که در این مدت حدود ۱۱ هزار نفر کشته شدند.
آمار قربانیان و آوارگان
- تحقیقات پس از جنگ نشان داد حدود ۱۰۴ هزار نفر جان خود را از دست دادند که اکثر آنها غیرنظامی بودند و دو سوم کشتهشدگان بوسنیاییها (مسلمانان) بودند.
- حدود ۲.۲ میلیون نفر از مردم، بیش از نصف جمعیت پیش از جنگ، مجبور به ترک خانههای خود شدند و بسیاری هرگز نتوانستند بازگردند.
جنایات و فاجعههای جنگ
از آغاز جنگ، پاکسازی قومی به شکل سیستماتیک انجام شد، به ویژه علیه مسلمانان بوسنیایی. این شامل قتل، تجاوز دستهجمعی، آوارگی اجباری و تخریب اماکن فرهنگی و مذهبی بود.
۱۹۹۲ – محاصره سارایوو و اردوگاههای پرژیدور اردوگاههایی مانند عمرسکا، کراتر و ترنوپولیه برای بازداشت بوسنیاییها و کرواتها ایجاد شدند. زندانیان مورد ضرب و شتم، شکنجه، تجاوز و قتل قرار گرفتند.
فوکا و ویسگراد: در شرق بوسنی، بوسنیاییها کشته یا اخراج شدند و زنان و دختران جوان مورد تجاوز سازمانیافته قرار گرفتند.
محاصره سارایوو: هر چندقومی توسط نیروهای صرب بوسنی محاصره شد و مناطق مسکونی بمباران و مردم توسط تکتیراندازها هدف قرار گرفتند.
۱۹۹۳ – مناطق امن اعلام شدند اما کشتار ادامه یافت:
سازمان ملل، سربرنیتسا، سارایوو، توزلا، زپا، گورازد و بیهچ را مناطق امن اعلام کرد، اما فجایع ادامه داشت.
قتلعام اهمیچی: بیش از ۱۰۰ غیرنظامی بوسنیایی کشته شدند و خانهها و مساجد به آتش کشیده شد.
۱۹۹۴-۱۹۹۵ – حملات به بازار مارکاله
حملات خمپارهای به بازار مارکاله در سال ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ دهها کشته و زخمی بر جای گذاشت.
نسلکشی سربرنیتسا، ۱۹۹۵
بیش از 8 هزار مرد و پسر بوسنیایی اعدام شدند.
حدود 20 هزار زن، کودک و سالمند از منطقه اخراج شدند.
این وقایع توسط دادگاههای بینالمللی نسلکشی شناخته شد.
پایان جنگ و توافق دیتون
نسلکشی سربرنیتسا باعث تغییر رویکرد دولتهای غربی شد. در اوت و سپتامبر ۱۹۹۵، ناتو کمپین هوایی علیه نیروهای صرب بوسنی آغاز کرد و این مسیر را برای توافق صلح دیتون هموار کرد.
توافق دیتون
- بوسنی به دو نهاد اصلی تقسیم شد: فدراسیون بوسنی و هرزگوین و جمهوری صربها.
- بخشی از توافق به حقوق آوارگان و بازگشت آنها اختصاص یافت.
با این حال، اجرای توافق ناقص بود و بسیاری از بوسنیاییها نتوانستند به خانههای پیش از جنگ خود بازگردند. دلیلها شامل مینهای باقیمانده، تخریب خانهها، ترس، مشکلات اقتصادی و تنشهای قومی عمیق بود.
دادگاه بینالمللی یوگسلاوی سابق
بیش از دو دهه شاهدان و بازماندگان شهادت دادند و ۱۶۱ نفر متهم و ۹۰ نفر محکوم شدند از جمله رادوان کارادزیچ که به حبس ابد برای نسلکشی و جنایات جنگی محکوم شد. با این حال بسیاری از بازماندگان هنوز احساس میکنند عدالت کامل اجرا نشده است.
