خبرگزاری مهر -گروه استانها: در ایلام، جایی که آئینها نه در کتابها که در میدانها نفس میکشند، چمر همچنان یکی از زندهترین جلوههای سوگواری جمعی است؛ آئینی برخاسته از دل فرهنگ ایلی که با نوای نی، ضرباهنگ دهل و صف مردان، اندوه را از خلوت خانهها به دل جمع میآورد و خاطره رفتهها را در چرخش گامها زنده نگه میدارد.
ایلام سرزمینی با آئینها و آداب و رسومی ریشهدار در زیست جمعی مردمانی است که کوه و دشت و باورهایشان در هم تنیده شده، مردمانی که شادی و سوگ و گذر فصلها را با صدا و حرکت و حضور جمعی معنا کرده و در هر مناسبت از دل سنتهای کهن خود آئینی ساخته تا هم پیوندشان با گذشته حفظ شود و هم هویت فرهنگی آنان در دل نسلها زنده بماند.
چمر از همان آیینهایی است که ریشه در فرهنگ ایلی دارد و در بسیاری از مناطق ایلام برای بدرقه درگذشتگان برگزار میشود؛ آئینی که در آن موسیقی و حرکت و صف مردان کنار هم قرار میگیرد تا سوگ از دل خانه بیرون بیاید و در میدان جاری گردد و اندوه نه در سکوت که در دل جمع روایت شود.
در این آئین صفهای منظم مردان در میدان شکل میگیرد، نینواز در پیشاپیش صف میایستد و نوای ممتدش را در دشت میپراکند، دهلزن با ضرباهنگی کوبنده همراهیاش میکند و مردان با چرخشهای هماهنگ و گامهای شمرده اندوه را به تصویر میکشند و با هر چرخش و هر ضربه دهل یاد رفته را زنده نگه میدارند و دل مانده را آرام میکنند.
چمر تنها یک رسم سوگواری به شمار نمیرود، بلکه بخشی از فرهنگ جمعی مردم ایلام است که در آن همدلی و همراهی در لحظههای فقدان معنا پیدا میکند؛ آئینی که اندوه را از تجربهای فردی به روایتی جمعی بدل میسازد و با پاسداشت حرمت مرگ و خاطره زندگی، مرگ را نه پایان که فرصتی برای پیوند دوباره دلها معرفی میکند و سوگ را به زبان مشترک مردم تبدیل میسازد.
این آئین همچنان در بسیاری از روستاها و مناطق ایلام برگزار میشود و در زمان درگذشت بزرگان ایل یا چهرههای شناختهشده، صدای نی در دشت میپیچد و صف مردان در میدان شکل میگیرد؛ با این حال، آشنایی نسل جوان با معنای این رسم کاهش یافته و بسیاری از آنان تنها در جایگاه تماشاگر حضور دارند و کمتر در جایگاه همراهان یا حاملان این میراث فرهنگی ایفای نقش میکنند.
آئینی زنده در دل فرهنگ ایلام
مدیرکل میراثفرهنگی گردشگری و صنایعدستی استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه آئین چمر یکی از اصیلترین و تأثیرگذارترین جلوههای فرهنگ سوگواری در غرب ایران به شمار میرود، اظهار داشت: آئین چمر در واقع ریشه در سنتهای ایلی و عشایری این منطقه دارد و با ترکیب موسیقی نی و دهل، صفهای منظم مردان و چرخشهای هماهنگ، سوگ را از دل خانهها به میدان میآورد و آن را به تجربهای جمعی و آئینی بدل میسازد؛ این مراسم نهتنها بازتابی از باورهای عمیق مردم نسبت به مرگ و فقدان است، بلکه بستری برای همدلی و پیوند اجتماعی میباشد که در آن خاطره درگذشتگان در دل جمع زنده میماند و اندوه به زبان مشترک مردم تبدیل میشود.
فرزاد شریفی با اشاره به اهمیت حفظ و پاسداشت این آئین افزود: چمر تنها یک رسم محلی نیست، بلکه بخشی از هویت فرهنگی مردم ایلام است که نسل به نسل منتقل شده و امروز نیز در بسیاری از مناطق استان بهویژه در روستاها و مناطق عشایری برگزار میشود؛ اما با توجه به تغییر سبک زندگی و فاصله گرفتن نسل جوان از آئینهای سنتی ضرورت دارد که برای حفظ و تداوم این میراث فرهنگی اقدامات جدی و هدفمند صورت گیرد.
این مسئول ادامه داد: اگر این آئینها به نسل بعد منتقل نشوند، در خاطره کهنسالان محصور میمانند و بخش مهمی از هویت فرهنگی ما از دست خواهد رفت.
شریفی در ادامه به اقدامات ادارهکل میراثفرهنگی استان برای زنده نگهداشتن آئین چمر اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین رویکردهای ما حمایت از خانوادهها و گروههایی است که این مراسم را بهصورت زنده اجرا میکنند تا بتوانند در مناسبتهای مختلف همچنان این آئین را برگزار کنند و آن را از شکل نمادین و نمایشی به شکل واقعی و زیسته حفظ نمایند؛ همچنین با همکاری هنرمندان و مستندسازان محلی تلاش شده تا مراسم چمر بهصورت حرفهای فیلمبرداری و مستندسازی شود و در قالب آرشیو دیجیتال در اختیار رسانهها و شبکههای اجتماعی قرار گیرد تا هم در سطح ملی معرفی شود و هم در دسترس نسل جوان قرار گیرد.
وی همچنین بر اهمیت آموزش و تبیین فلسفه این آئین برای نسل جدید تأکید کرد و افزود: اگر جوانان تنها تماشاگر این مراسم باشند و با معنا و ارزشهای پشت آن آشنا نباشند، چمر بهتدریج به یک نمایش بیجان بدل خواهد شد؛ از همین رو برنامههایی برای آموزش مفاهیم فرهنگی و اجتماعی نهفته در این آئین در دستور کار قرار گرفته تا نسل جدید نهتنها با ظاهر مراسم بلکه با روح آن نیز ارتباط برقرار کند.
مدیرکل میراثفرهنگی استان با تأکید بر لزوم همکاری نهادهای فرهنگی رسانهها دانشگاهها و فعالان اجتماعی گفت: حفظ آیینهایی چون چمر تنها با مشارکت جمعی ممکن است و اگر همه دستگاهها و گروههای مردمی در این مسیر همراه شوند، میتوان امیدوار بود که این میراث ارزشمند نهتنها حفظ شود، بلکه در دل نسلهای آینده نیز جاری بماند و همچنان نقش خود را در پیوند اجتماعی و فرهنگی مردم ایفا کند.
استفاده آئین چمر در یادوارههای شهدا در استان ایلام
مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام نیز در گفتگو با خبرنگار مهر از بهرهگیری از آئین سنتی چمر در برگزاری یادوارههای شهدا و برنامههای مذهبی استان خبر داد.
محمد رحیمی گفت: آئین چمر یکی از نمادهای اصیل احترام، همدردی و بزرگداشت مقام درگذشتگان در فرهنگ مردم ایل و عشایر ایلام است که ریشه در معنویت، همبستگی و هویت دینی و ملی ما دارد. به همین دلیل تصمیم گرفتهایم از این آئین بومی در اجرای یادوارههای شهدا، مراسم سالگردها و مناسبتهای مذهبی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بهره ببریم.
وی افزود: هدف از این اقدام، پیوند دادن ارزشهای فرهنگی بومی با مفاهیم والای انقلاب اسلامی و پاسداشت خون شهداست تا نسل جوان ضمن آشنایی با آئینهای محلی، با مفاهیم ایثار و ازخودگذشتگی نیز بیشتر آشنا شود.
رحیمی با اشاره به حمایت ریشسفیدان و هنرمندان محلی گفت: با همکاری هنرمندان، شاعران محلی و خانوادههای معظم شهدا، تلاش داریم که آئین چمر با محتوایی متناسب با فرهنگ شهادت و در قالبی هنری و مؤثر در سطح شهرستانها و روستاهای استان ایلام اجرا شود.
مدیرکل بنیاد شهید ایلام در پایان خاطرنشان کرد: چمر نهتنها آئینی برای یادبود است، بلکه نمادی از اتحاد و احترام در جامعهی ایل و بومی ماست و میتواند روحیهی همبستگی و ارزشهای انسانی را در جامعه تقویت کند.
چمر آئینی ریشهدار در فرهنگ ایلام است که اگرچه با گذر زمان کمرنگ شده، اما همچنان ظرفیت آن را دارد که با همراهی مردم و نهادهای فرهنگی زنده بماند و در دل مناسبتهای جمعی، پیوند نسلها را از دل صدا و حرکت و حضور جمعی حفظ کند.
