به گزارش خبرنگار مهر، حجتالاسلام والمسلمین احمد ابوترابی، رئیس مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ظهر سه شنبه در همایش «تکریم پژوهشگران برتر علوم انسانی اسلامی» که در مؤسسه امام خمینی (ره) برگزار شد، با اشاره به پیشینه شکلگیری این طرح علمی اظهار کرد: آغاز این حرکت علمی به اوایل دهه ۸۰ بازمیگردد؛ زمانی که به توصیه علامه مصباح یزدی (ره) تصمیم گرفته شد پروژهای بنیادین در حوزه دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی آغاز شود و در همان مقطع، از شخصیتهای برجسته علمی کشور و چهرههای صاحبنام داخلی و خارجی دعوت به همکاری شد؛ هرچند برخی معتقد بودند با توجه به گستردگی کار، محدودیت منابع انسانی و امکانات، دستیابی به چنین هدفی ممکن نیست.
وی افزود: این نگاه بدبینانه مبتنی بر مقایسه با مراکز بزرگ دایرةالمعارفی جهان بود که هزاران عضو هیئت علمی و بودجههای کلان در اختیار دارند و برای هر فیلسوف یا متفکر، دهها پژوهشگر تخصصی سالها تحقیق میکنند که با این حال، راهبرد ما متفاوت تعریف شد و بر اساس آن، دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در دو مرحله طراحی گردید.
حجت الاسلام ابوترابی ادامه داد: مرحله نخست، مرحله مقدماتی و زیرساختی بود؛ مرحلهای که در آن باید بنیانهای علمی سامان مییافت و از جمله آسیبشناسی وضعیت فلسفه و علوم عقلی، شناسایی پراکندگیها، تعارضها و آشفتگیهای مفهومی و تلاش برای ارائه تصویری دقیق، منسجم و کوتاه از مرز دانش در هر موضوع؛ از آغاز تاریخ اندیشه تا دیدگاههای معاصر، بهویژه دیدگاههای رایج در حوزه علمیه قم.
وی با تأکید بر رویکرد نظاممند این پروژه تصریح کرد: در این طرح، تلاش شد یک «درخت کامل دانش» ترسیم شود؛ بهگونهای که مفاهیم، اصطلاحات، نظریهها، مکاتب و ارتباطات میان آنها بهصورت دقیق و مهندسیشده تعریف شود. این کار صرفاً تدوین مدخلهای پراکنده نبود، بلکه طراحی نقشهای جامع از دانش علوم عقلی اسلامی به شمار میرفت که بتواند مبنای هر پژوهش عمیق در آینده قرار گیرد.
رئیس مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی با اشاره به دشواریهای این مسیر گفت: در برخی رشتهها، مانند عرفان نظری، اختلافنظرهای عمیق میان بزرگان علم وجود داشت؛ بهگونهای که گاه چندین جلسه شورای علمی با حضور برجستهترین اساتید برای تعیین نسبت مفاهیم، تعینات، تجلیات و ارتباط مکاتب برگزار میشد. همین حساسیتها نشان میدهد که این کار، صرفاً یک فعالیت گردآوری ساده نبوده، بلکه یک پروژه علمی پیچیده و زمانبر محسوب میشود.
وی افزود: منابع علمی در این طرح بر اساس معیارهای دقیق، درجهبندی شدند و از میان دهها هزار منبع، تنها معتبرترین و اثرگذارترین آثار انتخاب شد و همچنین تولید محتوا بهگونهای طراحی شد که خروجی آن، هم بهصورت کتاب و هم در قالب نرمافزار و پایگاه داده قابل استفاده باشد؛ بهطوری که سیستم، خود قابلیت تولید کتابهای موضوعی را از دل دادهها داشته باشد.
حجت الاسلام ابوترابی با اشاره به نسبت این دایرةالمعارف با فناوریهای نوین خاطرنشان کرد: برخلاف تصور برخی، این پروژه نهتنها با هوش مصنوعی تعارضی ندارد، بلکه یکی از بهترین خوراکهای علمی برای توسعه هوش مصنوعی در حوزه علوم عقلی اسلامی است و ساختارهای گرافی، شبکه مفاهیم و ارتباطات دانشی که در این مجموعه طراحی شده، نمونهای کمنظیر در سطح جهانی است و میتواند مبنای تحلیلهای پیشرفته رایانهای قرار گیرد.
وی افزود: در جلسات تخصصی مرتبط با سیاستگذاری هوش مصنوعی، صاحبنظران این حوزه بر ظرفیت منحصربهفرد این مجموعه تأکید کردهاند و آن را الگویی نو برای پیوند علوم انسانی و اسلامی با فناوریهای نوین دانستهاند.
رئیس مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در پایان با اشاره به دستاوردهای عینی این طرح گفت: حاصل چند دهه تلاش علمی، تولید بیش از ۱۷۰ جلد کتاب تخصصی در حوزه علوم عقلی اسلامی است که هماکنون آماده بهرهبرداری است و همچنین نسخه دیجیتال و پایگاه اینترنتی این مجموعه در مراحل نهایی قرار دارد و بهزودی رونمایی خواهد شد تا پژوهشگران، اساتید و دانشجویان بتوانند از این گنجینه علمی بهصورت گسترده استفاده کنند.
