خبرگزاری فارس - کرمان، اعظم محمدشفیع‌زاده؛ دستمان را از گلوی زمین برداریم، بگذاریم زندگیش را کند، نفس بکشد. این صدای کائنات است با تمام تظاهرات بیرونی عوارض برهم زدن نظم طبیعت، از گرم شدن زمین گرفته تا خشکسالی‌های پی‌درپی، کاهش میزان نزولات جوی، تغییر اقلیم و جابه‌جا شدن فصل‌ها گرفته تا بالا آمدن سطح آب دریاها و...

بخشی از این عوارض زیر سر گازهای گلخانه‌ای است که بلای جان زمین شده است و CO2 در این بین بازیگر اصلی است. حال یکی از محققان جوان استان کرمان برای حذف CO2 از جو اتمسفر دست به کار شده است، روش حذفی که خود دیگر مولد CO2 نیست.

با مجید اسدنیا پژوهش‌گر و دارای دکترای مهندسی سیستم‌های انرژی از دانشگاه تهران که اخیراً یک مقاله‌ ISI با عنوان «یک رویکرد مبتنی بر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در جذب CO2 در ایران» را به چاپ رسانده است، به گفت‌و‌گو نشستیم.

فارس: به عنوان مقدمه بحث وضعیت ایران در زمینه تولید CO2 را بررسی بفرمایید؟

اسدنیا: متأسفانه دسترسی به اطلاعات در این زمینه در کشور ما به لحاظ مسائل مختلف محدود بوده و جریان شفاف اطلاعات را نداریم و داده‌های پردازشی که می‌تواند در سیاست‌های زیست محیطی لحاظ شود، رویکرد محافظه‌کارانه به خود گرفته است، اگر چه منکر سوء‌استفاده هم نیستیم، تنها منبع اطلاعاتی حاضر در دسترس ما آژانس بین‌المللی انرژی است که هر ساله داده‌ و آمارهای دقیقی در حوزه انرژی را برای کشورهای مختلف ارائه می‌دهد.

بر اساس نمودارهای این آژانس میزان CO2 تولید شده در ایران از سال 1990 تا 2015 روند افزایشی داشته است و تنها در سال 1990 از مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی 134 میلیون تن CO2 تولید شده است و با توجه به جایگزینی گاز طبیعی با نفت در سبد حامل‌های انرژی، شاهد افزایش 10 برابری سهم احتراق گاز در تولید گاز گلخانه‌ای هستیم که CO2 سهم عمده‌ای در این گازها دارد.

فارس: می‌دانیم انتشار گازهای گلخانه‌ای لازمه زندگی بشر است، رویکرد جهانی در قبال تولید گازهای گلخانه‌ای چیست؟ آیا چارچوب و مقرارتی برای میزان تولید این گازها وضع شده است؟

اسدنیا: این موضوع از دو منظر قابل بررسی است، اثرات سوء محیط زیستی این گازها و اینکه توسعه صنعتی کشورها، گسترش صنایع و افزایش تولید مستلزم صرف انرژی است که خود تولیدگر گازهای گلخانه‌ای بوده و از طرف دیگر با تمایل کشورها برای افزایش بی‌محابای تولیدات خود روبه‌رو هستیم، برای سامان‌دهی میزان انتشار این گازها نهادهای بین‌المللی پروتکل‌هایی وضع کردند تا کشورها در چارچوب مقررات وضع شده مجاز به تولید میزان مشخصی از این گازها باشند، مانند پروتکل کیوتو، پروتکل الحاقی کیوتو، توافق پاریس و... طی این توافق‌نامه‌ها برای کشورهای صنعتی محدود‌ ایجاد می‌شود که از میزان مشخصی CO2 بیشتری تولید نکنند و از طرف دیگر برای اینکه چرخه تولید متوقف نشود کشورها ناگزیر به تغییر سیاست تکنولوژی یا محصول‌ می‌شوند زیرا تنها یک کره زمین به عنوان جایگاه زیستن داریم و باید عزم جهانی ایجاد شود تا سرعت تخریب آن را کند کنیم.

کشور ما نیز از این قاعده جهانی مستثنا نیست چون محل زیست ما انسان‌ها مشترک است و مرزهای جغرافیایی و سیاسی و... تنها یک طرفه قضیه است، در نهایت همه در یک خانه زندگی‌ می‌کنیم و بی‌توجهی به اثرات این موضوع ممکن است اتفاقات بدی‌ را در آینده رقم بزند.

فارس: موضع‌گیری پروتکل‌هایی که ذکر کردید در مورد میزان تولید CO2 به چه نحو است؟

اسدنیا: در این پروتکل‌ها حد مجازی برای تولید Co2 برای کشورها تعیین‌ شده است، در کشورهای پیشرفته چون صنایع بهره‌ور و پربازده است اگر بخواهند بهبود تکنولوژی بدهند هزینه بسیار زیادی به آن‌ها تحمیل می‌شود از این رو این کشورها سهم CO2 در نظر گرفته شده برای کشورهای دیگر را‌ می‌خرند و بجای هزینه برای اینکه صنایع آنان CO2 کم‌تری تولید کند به صنایع کشورهای دیگر که جای بهبود دارد کمک‌ می‌کنند تا CO2 کمتری تولید کنند به این شکل به تعهد خود در قبال پروتکل‌ها پایبند هستند و به جای CO2 ای که هر کشور مجاز به تولید است، آن کشور صنعتی با هزینه کمتری‌ می‌تواند موجب کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای در آن کشور کمتر توسعه‌یافته‌ای شود که سهم CO2 تولیدی آن را خریده است و این مهم نیز از طریق کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی که در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای فعالیت می‌کنند، کمک به بهینه کردن مصرف سوخت، فرهنگ‌سازی مصرف انرژی و... انجام می شود.

فارس: در مورد اثرات ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای و تلاش‌های عملی صورت گرفته در این زمینه صحبت بفرمایید؟

اسدنیا: با انتشار گازهای گلخانه‌ای شاهد اثرات جبران‌ناپذیر زیست محیطی هستیم، افزایش گرمایش زمین، تغییر اقلیم، خشکسالی‌ها‌، بالا رفتن سطح آب دریا و زیر آب رفتن خشکی‌ها و... تنها چند نمونه از این دست هستند و بسیاری تغییرات اکوسیستمی دیگر ناشی از گرمایش زمین اتفاق‌ می‌ا‌فتد پس بنابراین مهم است انتشار این گازها کاهش داده شود.

جدا از الزامات قانونی و جهانی، تحقیقات گسترده‌ای در این موضوع‌ در دنیا در حال انجام است. یکی از موضوعات مرتبط و پایه‌ای برای کاهش این گازها توجه به طول عمر هر محصول یا life Cycle است. در چارچوب استانداردهای جهانی، سازمان‌ها ملزم به ارزیابی چرخه عمر‌ از منظر تولید CO2 شده‌اند به این معنی که در طول عمر هر محصول از ابتدای تولید تا زمانی که به چرخه طبیعت بر‌ می‌گردد در هر مرحله چه میزان دی اکسید کربن تولید‌ می‌شود و این مهم تحت عنوان ردپای کربن یا Carbon footprint شناخته می‌شود که باید در هر مرحله از چرخه عمر محصول این ردپا پیدا و برآورد شود و در این زمینه با یک شاخه علمی وسیعی با حجم مقالات تولیدی زیادی رو به رو هستیم که باید ردپای کربن هر محصولی مشخص باشد. از این دست پژوهش‌ها که مربوط‌ می‌شود به مبادی تولید CO2، روش‌های جذب، تبدیل و کاهش آن، موضوع پروژه‌های زیادی است که در این زمینه کار‌ می‌شود.

فارس: زمینه تحقیقاتی پژوهش اخیر شما خاص این موضوع در نظرگرفته شده است. این رابطه توضیح بفرمایید؟

اسدنیا: در این مقاله پس از بررسی و پژوهش‌های فراوان فرآیندی را توسعه داده و آن را معرفی کردیم که برای جذب co2 و گازهای خروجی از دودکش‌های کارخانجات صنعتی قابل استفاده است در حالیکه خود مولد CO2 نیست و از انرژی‌های تجدیدپذیر و بدون ایجاد هر نوع آلاینده استفاده می‌کند و می‌تواند مورد استفاده صاحبان صنایع و فن‌آوری قرار بگیرد.

‌در مجموع می‌توان گفت سه رویکرد اصلی برای کاهش Co2 وجود دارد، نخست کاهش مصرف انرژی، هر روشی که به کاهش مصرف انرژی منتهی شود به کاهش تولید Co2 منجر‌ می‌شود، دوم کاهش انتشار Co2 و سومین هم روش‌های جذب Co2 و تولید محصولات جانبی از آن است، هر چند با این ملاحظه روبه‌رو هستیم، که اگر تولید Co2 را کم کنیم به کاهش تولید محصولات منجر‌ می‌شود برای حل این چالش بر روی فرآیند جذب Co2 متمرکز شدیم.

البته پژوهشی که انجام دادیم دسته اول و جدید نیست و نمونه آن هر روز در دنیا انجام‌ می‌شود، تنها تمایز فرآیند معرفی شده در مقاله این است که فرآیندی ترموشیمیایی با پیکره‌بندی جدید برای جذب و مایع‌سازی Co2 توسعه داده و بهینه‌سازی شد، به عبارتی یک فرایند جدید ترموشیمیایی با یک ترکیب جدیدتر ارائه شد. فرآیند حذف Co2 خود نیاز به انرژی دارد و اگر برای تأمین این انرژی از سوخت‌های فسیلی استفاده کنیم خود دوباره مولد Co2 است.

در فرآیند معرفی شده در مقاله از انرژی خورشید و کلکتورهای خورشیدی برای تأمین انرژی و گرماسازی برای فرایند تبرید جذبی استفاده‌ شده است که خود مولد Co2 تولید نیست، بخشی از گرمای تولید شده به سیکل تولید توان دما پایین کالینا که خود انرژی تولید‌ می‌کند، داده می‌شود که در مجموع مراحل مختلف فرآیند استفاده‌ می‌شود. یک بخش دیگر از انرژی مورد نیاز نیز از توربین‌های بادی‌ تأمین می‌شود.

در مجموع در این فرآیند گازهای گلخانه‌ای به سیستم تزریق‌ می‌شود، Co2 آن جدا‌ و جذب می‌شود و گرما و توان لازم فرآیند از کلکتور خورشیدی،‌ سیکل تولید توان کالینا‌ و توربین بادی تأمین شده و Co2 جدا شده از گازهای گلخانه‌ای نیز در یک سیکل تبرید جذبی‌ مایع‌ و Co2 مایع شده برای تولید محصولات دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فارس: محصول نهایی جذب Co2 از طریق فرآیند معرفی شده شما چه است؟

اسدنیا: هدف نهایی فرآیند جذب Co2 از اتمسفر است، Co2 مایع برای ماده اولیه تولید محصولات دیگر استفاده می‌شود مهم این است Co2 از اتمسفر گرفته شود و به شکل مایع آن ضرری دربرندارد تنها به شکل گازی آن خطرناک است.

فارس: تحقیق شما آیا صورت عملی به خود گرفته و آیا امکان پیاده‌سازی آن در کدام موقعیت جغرافیایی کشور وجود دارد؟

اسدنیا: این تحقیق کار تئوریک است و از جنس تحقیقات آزمایشگاهی و تحقیقات کاربردی نیست. برای پیاده‌سازی طرح باید جایی انتخاب‌ می‌شد که امکانات پیاده کردن فرآیند را داشته باشد و چون شهر ماهشهر در استان خوزستان به لحاظ استفاده از انرژی خورشیدی و توربین‌های بادی در موقعیت مناسبی قرار دارد برای بدست آوردن داده‌های لازم این شهر را به عنوان پلتفرم(سایت) این کار در نظر گرفته شد.

فارس: چه دغدغه‌ای موجب شد این پژوهش را انجام دهید؟

اسدنیا: رشته تحصیلی من در موضوع انرژی است زمینه مطالعاتی و کاری من این است؛ بعد از انتخاب رشته تحصیلی به مرور زمان اهمیت انتخاب این رشته را متوجه شدم، بحث انرژی، میزان مصرف و تبعات آن مسائل حیاتی است و از طرف دیگر دانشمندان در هر گوشه از دنیا به دنبال تحقیق در یک موضوع هستند تا به پیشرفت و توسعه زندگی نوع بشر کمک کنند. خارج از موضوع نفع مادی انگیزه اصلی من نیز این بوده که به اندازه خودم برای بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها قدمی بردارم هر چند زمینه پژوهشی در این رابطه فراهم بود و کشور نیز به این موضوع نیاز مبرم دارد.

فارس: اثرات انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور ما در چه حوزه‌هایی بیشتر اثرگذار بوده است؟

اسدنیا: گرم شدن زمین که امری اثبات شده و یک مسئله جهانی است، چه بسا کشور ما تحت اثر این عامل در حال تغییر اقلیم‌ است و همه ما به اندازه خودمان‌ می‌توانیم در کاهش انتشار این گازها، آسیب کمتر به محیط زیست و منابع نشر گازهای گلخانه‌ای مؤثر باشیم.

فارس: در زمینه کاهش انتشار این گازها در کشور ما چه می‌توان انجام داد؟

اسدنیا: چون در کشور ما انرژی به فراوانی و ارزانی یافت‌ می‌شود و قدر آن را هم نمی‌دانیم و هر چه طرح تحقیقاتی در زمینه بهینه‌سازی مصرف حامل‌های انرژی مدنظر داشته باشید، چون انرژی ارزان است صرفه اقتصادی ندارد و دوره برگشت سرمایه آن بالا است تنها انگیزه‌ای که‌ می‌توان بر روی آن کار کرد تا مردم انرژی را بهینه مصرف کنند بحث‌های مادی و پولی نیست، مدیران کشور با افتخار بیان‌ می‌کنند تا دورترین روستاها را گازرسانی کردیم، در حالی که در کشور بزرگترین شبکه مصرف گاز را در دنیا داریم یعنی شبکه‌ای بی‌نهایت بزرگ برای تولید Co2.

در حالی که دومین کشور دارای منابع گازی دنیا هستیم اما صادرات گاز بسیار کمی داریم چرا که مصرف داخل کشورمان بالا است و اگر پیش از گازرسانی، فرد روستایی هیزم‌ می‌سوزاند و گرمای خود را تأمین‌ می‌کرد اولویت‌ او را جابه‌جا کردیم در حالی که می‌توانستیم انرژی را متمرکزتر تولید کرد و انرژی را به شکل برق به دست مصرف کننده رساند یا از انرژی‌های تجدیدپذیر محلی در توسعه فنآوری در روستاهای دورافتاده استفاده کنیم.

فارس: برای فرهنگ‌سازی کاهش مصرف انرژی که به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود چه می‌توان کرد؟

اسدنیا: به نظر من باید مردم را متوجه تبعات زیست محیطی مصرف انرژی کرد، در حال حاضر وضعیت به گونه‌ای است که قیمت‌ انرژی هر چه بالا‌ می‌رود مصرف نیز بعد از مدتی مجدداً بالا‌ می‌رود و کاهش نمی‌یابد، به ازای هر لامپ اضافی که روشن‌ می‌شود گازهای گلخانه‌ای در نیروگاهی تولید‌ می‌شود که برق این لامپ را تأمین‌ می‌کند، نسل‌های بعدی با معضل دسته پنجه نرم کردن با داستان‌ تبعات این گازهای گلخانه‌ای روبه‌رو خواهند شد.

این مباحث متأسفانه در کشور کمتر مورد بحث واقع شده و فرهنگ‌سازی نسبت به آن صورت نگرفته است و مردم با تبعات انتشار این گازها کمتر آشنا هستند.

فارس: یعنی به عبارت دیگر کاهش مصرف انرژی به کاهش انتشار این گازها منجر می‌شود؟

اسدنیا: بحث کاهش مصرف انرژی مطرح نیست، بلکه بهینه و منطقی مصرف کردن مصرف مدنظر است، نباید شراطی حاکم شود که با این کاهش مصرف از توسعه اقتصادی بکاهد، در این خصوص برای اینکه بحث‌های اقتصادی و زیست محیطی هم لحاظ شود مباحث تحلیل‌های اگزرژی انرژی به میان می‌آید که برای توسعه اقتصادی علاوه بر جنبه‌های اقتصادی، مسائل زیست محیطی و انرژی و... درنظر گرفته شود، در نهایت همه این اهداف در خدمت رفاه و آسایش نوع بشر است. هدف همه تحقیقات علمی ایمن‌تر و سالم‌تر زندگی کردن و رفاه نسبی برای نوع بشر است اما در کنار آن باید به عدم تخریب و کاهش روند محیط زیست، سالم ماندن اکوسیستم نیز به صورت جدی مدنظر قرار گیرد.

فارس: پیشنهاد شما برای حل میان مدت و بلند مدت کاهش سهم ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای چیست؟

اسدنیا: در کشور ما باید بیش از پیش به رعایت قوانین زیست محیطی توجه شود هرچند که یک قانون جهانی وجود دارد که کارتل‌های سرمایه‌داری کمتر به مسائل زیست محیطی توجه‌ می‌کنند.

تدوین قوانین و مقررات خاص محیط زیستی، فرهنگ‌سازی عمومی و علاوه بر آن علاقمندان محیط زیست‌ می‌توانند در این راه کمک کنند تا افکار عمومی جامعه نسبت به تبعات انتشار این گازها حساس شوند.

زمانی که سنگ بنای یک کارخانه، معدن و یا هر سازه ساخت بشری بر روی طبیعت قرار است جا خوش کند از همان ابتدای کار ملاحظات زیست محیطی درنظرگرفته شود، اما این را هم باید گفت نمی‌توان چرخ تولید را متوقف کرد و صنعتی نشد و مایحتاج مردم را تأمین نکرد، در این زمینه می‌توان دو سیاست را در پیش گرفت، یا با ولنگاری تمام و بدون نظارت و توجه به تبعات آثار تخریب محیط زیست با هدف سود حداکثری و منافع شخصی حقیقی و حقوقی طرح‌های اقتصادی را اجرا کرد و یا در چارچوب طرح جامع‌ زیست محیطی کار اقتصادی کرد گرچه در ظاهر کوچک‌ترین کارگاه هم در ابتدای کار مجوزهای زیست محیطی‌ می‌گیرد اما باید در عمل اقدامات کاربردی و اثربخش‌تری انجام شود.

فارس: در زمینه افزایش حساسیت جامعه چه گام‌هایی می‌توان برداشت؟

اسدنیا: اگر یک تغییر در جامعه در این زمینه می‌خواهد اتفاق‌ بیفتد، باید درون‌زا باشد یعنی بر اساس خواسته و تقاضای عمومی بوده و سیاست‌های محیط زیستی‌ می‌تواند تنبیهی باشد و بر اساس قوانین و مقررات مانع گرفتار شدن بیش از پیش کشور از اثرات تبعات محیط زیستی شد، کم هزینه‌ترین روش این است که این مسائل برای مردم روشن و با آموزش به این برسند که با رعایت کردن و حساس شدن نسبت به این موضوع این مشکلات برای آن‌ها و نسل‌های بعد اتفاق نیفتد.

هر چند در کشور گروه‌های NGO دوستدار محیط زیست کم نداریم اما حساسیت جامعه ما در زمینه تبعات گرمایش زمین نسبت کشورهای توسعه‌یافته فوق‌العاده کمتر است، هر چه شما آگاه‌تر باشید نسبت به خطرات دامنگیر انتشار این گازها حساسیت شما هم بیشتر‌ می‌شود، باید کاری کنیم آگاهی مردم افزایش یابد و این تقاضا از طرف مردم شکل گیرد که فکری اساسی برای کاهش ردپای کربن در محیط زیست کشور شود و دولت‌ها و عموم مردم خود را ملزم به رعایت مقررات زیست محیطی بدانند نه اینکه نخبگان این قوانین را به مردم تحمیل کنند این مستلزم ایجاد دغدغه عمومی در مردم است.

فارس: به عنوان سؤال پایانی مجموعه وزارت نفت به عنوان متولی بخشی از حامل‌های انرژی در این زمینه می‌تواند چه قدم‌هایی بردارد؟

اسدنیا: سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت و انرژی‌های نو زیر مجموعه وزارت نفت ایجاد شده است که در این رابطه فعالیت دارند علاوه بر آن گسترش فرهنگ اجتماعی در کشور متولیان زیادی به غیر از این وزارت‌خانه دارد و این وزارت‌خانه به نظر من در بخش تکنیکال‌ می‌تواند وارد شود و نقش مهمی را به‌عهده بگیرد.

انتهای پیام/3388/ق/ی