بعد از سر کار آمدن دولت تدبیر و امید در دور دوم، رئیس جمهور روحانی بارها اعلام کرد که این دولت حتی در بدترین شرایط از بانک مرکزی استقراض نکرده است. رئیس کل بانک مرکزی اما در فروردین ماه سال جاری اعلام کرد که چاپ پول در سال های 98 و 99 انجام شده است. بعد از این صحبت ها رئیس سازمان برنامه و بودجه به نوعی به این مسئله واکنش نشان داد و بانک مرکزی را بدهکار دولت دانست که این واکنش هم از سوی همتی بی جواب نماند. اصل ماجرا چیست و آیا بانک مرکزی به دولت بدهکار است؟
در این سال ها همواره این بحث مطرح بوده است که دولت ها برای جبران کسری بودجه خود به بانک مرکزی و استقراض از آن پناه برده اند و این مسئله چاپ پول در نهایت به رشد نقدینگی و نرخ تورم منجر شده است.
به گزارش تابناک اقتصادی، زمانی که دولت تدبیر و امید بر سر کار آمد، دولت قبل را بر سر استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول بارها به باد انتقاد گرفت و بارها رئیس جمهور روحانی در طول دوره حیات دولت تدبیر و امید تاکید داشتند که دولت وی استقراضی از بانک مرکزی نداشته و این مسئله را خط قرمز دولت عنوان کردند.
۲۰ شهریور ۱۳۹۷، علیرغم روال گذشته، این دولت هرگز برای اداره کشور در پی استقراض از بانک مرکزی نشد.
۲۳ مهر ۱۳۹۷، ما در هیچ شرایطی و به رغم تحمل سختی‌ها، خلق پول و یا استقراض از بانک مرکزی نکردیم.
۵ آبان ۱۳۹۷، معمولاً در سال‌ها و دولت‌های قبل رشد نقدینگی به خاطر استقراض دولت از بانک مرکزی بوده است و امروز رشد نقدینگی در سایه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی است؛ بنابراین دولت انضباط مالی خود را به خوبی حراست و حفظ کرده است.
۱۴ آبان ۱۳۹۷، چه کسی این نقدینگی را درست می‌کند؟ ممکن بود در زمانی دولت نقدینگی ایجاد و استقراض کرده و پایه پولی را بالا ببرد اما الآن که اینگونه نیست و ما که پایه پولی را بالا نمی‌بریم.
۱۹ آذر ۱۳۹۷، این دولت تحت هیچ شرایطی برای حل مشکلات از پایه پولی برداشت نکرد.
۷ اسفند ۱۳۹۷، پیش از این دولت، بخش زیادی از پایه پولی بر مبنای استقراض و بدهی‌های دولت به بانک مرکزی بود، اما الآن اگر پایه پولی افزایش یابد، به خاطر بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی بوده است که بانک‌ها تلاش کنند از این پایه پولی استفاده نکرده و به اقتصاد فشار نیاورند.
۱ خرداد ۱۳۹۸، اولین کار مهم دولت در این زمینه این بوده که در طول ۶ سال گذشته دست در جیب بانک مرکزی نبرده‌ایم و دولت پایه پولی را بالا نبرد.
۲۱ بهمن ۱۳۹۸، کشور را در سال گذشته و امسال به‌رغم تحریم به خوبی اداره کردیم و برای اداره کشور نه نیاز به وام خارجی داشتیم، نه به استقراض از بانک مرکزی خودمان نیاز داشتیم.
۷ خرداد ۱۳۹۹، بدون استقراض از بانک مرکزی بودجه امسال را به خوبی اجرا خواهیم کرد.
۱۶ خرداد ۱۳۹۹، تداوم انضباط مالی دولت و تأمین کسری موردنیاز بودجه کشور از محل نقدینگی بازار به جای استقراض از بانک مرکزی ضروری است.
۸ تیر ۱۳۹۹، تا امروز یک ریال از بانک مرکزی استقراض نکرده‌ایم. نه در سال ۹۷، نه در سال ۹۸ و نه در سال ۹۹ که ان‌شاءالله تا پایان سال استقراض نخواهیم داشت و کشور را اداره می‌کنیم.
۱۴ مرداد ۱۳۹۹، دولت تدبیر و امید استقراض از بانک مرکزی را از دستور کار دولت خارج کرده است، دولت از سیاست انتشار اوراق برای تأمین اعتبارات عمرانی استفاده کرده است.
۲۹ مرداد ۱۳۹۹، دولت قبلی آمد ۵۰ هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی برای مسکن پول پرفشار استقراض کرد. ما هم این قدرت را داریم، ولی دستمان را به سوی بانک مرکزی هیچ وقت دراز نکردیم. در این ۷ سال، دست به سوی استقراض بانک مرکزی دراز نکردیم، دنبال پول پرفشار نرفتیم.
۱۲ شهریور ۱۳۹۹، صحبت‌هایی که در بعضی از رسانه‌ها می‌شود که کشور ما از لحاظ رشد نقدینگی در شرایط بدی است و شرایط انفجار است، می‌خواهم این آمار را به مردم عزیزمان عرض کنم که این آمار بانک مرکزی است. نسبت رشد پایه پولی ما در ۵ ماهه اول امسال نسبت به آخر پارسال پایان ۹۸ حساب کنیم در این ۵ ماه رشد پایه پولی ما معادل ۲.۹ دهم بوده است، یعنی آن نقدینگی که همه از آن وحشت دارند و خطرناک است نقدینگی بر مبنای رشد پایه پولی است و بحمدالله رشد پایه پولی ما در این ۵ ماهه کمتر از ۳ درصد بوده و نشان می‌دهد مسیر حرکت اقتصادی ما یک مسیر صحیح و درستی است که طی می‌کنیم.
۱۰ دی ۱۳۹۹، اوراق را به جایگاه واقعی آن رساندیم و اعتماد مردم برای خرید اوراق دولتی جلب شده است، اوراق دولتی را جایگزین پول نقد کردیم و ریالی از بانک مرکزی استقراض نکردیم اما نسبت به این مسائل کمتر صحبت می‌شود. ما اصلاً استقراضی از بانک مرکزی نمی‌کنیم و نکردیم.
علیرغم اینکه رئیس جمهور روحانی تاکید داشت که دولت استقراضی از بانک مرکزی، رئیس کل بانک مرکزی تمام رشته های روحانی در این زمینه را پنبه کرد!
وی طی صحبت هایی در 8 فروردین ماه سال جاری در برنامه تلویزیونی نگار درباره علل رشد تورم گفت: بگذارید با مردم شفاف باشیم برای مثال در سال ۹۸ و ۹۹ بخش‌هایی از بودجه دولت از طریق درآمدهای تسعیر صندوق توسعه ملی تأمین شد که به زبان ساده‌تر به معنای چاپ پول است که نتیجه‌اش تورم خواهد بود، اما در بانک مرکزی با توجه به کسری‌های بودجه کاری غیر از این نمی‌توانستیم انجام دهیم.
اما هفته گذشته محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه برخلاف گفته های همتی گفت: بانک‌مرکزی به دولت بدهکار است. وی در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر موضوع بدهکار نبودن دولت به موضوع بدهی این بانک به وزارت اقتصاد پرداخت و گفت: بخشی از کسری بودجه به خاطر سریع نبودن تبدیل منابع ارزی به ریالی است، بانک‌مرکزی در تبدیل ارز به ریال دچار تاخیر است و به همین دلیل در حال حاضر، این بانک بزرگ‌ترین بدهکار دولت است. نوبخت تاکید کرد: بنابر گزارش وزیر نفت پول حاصل از صادرات نفت به حساب بانک‌مرکزی واریز شده اما این بانک در تبدیل ارز به ریال دچار تاخیر است و به همین دلیل در حال حاضر بانک‌مرکزی بزرگ‌ترین بدهکار دولت است. در شرایطی که دولت اندوخته مالی در بانک‌مرکزی دارد چه نیاز به چاپ پول است؟
همتی طی یادداشتی در صفحه شخصی اینستاگرام خود به این صحبت های رئیس سازمان برنامه و بودجه واکنش نشان داد و نوشت: اخیرا به نقل از رئیس محترم سازمان برنامه و بودجه مطلبی در رسانه‌ها منتشر شده است، مبنی بر اینکه بانک‌مرکزی بزرگ‌ترین بدهکار دولت است.
اولین نکته: پرواضح است که بانک‌مرکزی هیچ‌گاه به دولت بدهکار نبوده و نخواهد شد. کافی است که نگاهی به ترازنامه بانک‌مرکزی شود تا بدهکار مشخص گردد.
دومین نکته: سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ عامل مسلط در رشد پایه پولی، تبدیل منابع ارزی مسدود و غیرقابل دسترس به ریال بوده است، در حالی که در سال‌های قبل از آن، عامل مسلط، بدهی بانک‌ها بود که با تلاش بانک مرکزی در شرایط بسیار سخت مهار شد.
سومین نکته: اگر روزی برسد که بانک‌مرکزی بدهکار دولت باشد، به معنای آغاز حکمرانی درست در اقتصاد و مهار و کنترل تورم خواهد بود و معنایش آن است که دولت می‌تواند نزد بانک‌مرکزی سپرده‌گذاری کند.
چهارمین نکته: مقاومت بانک‌مرکزی در برابر تبدیل منابع ارزی مسدودی به ریال، برای مقابله با رشد بیشتر در پایه پولی ونقدینگی و لذا، جلوگیری از کاهش بیشتر ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم است.
بررسی آخرین گزارش بانک مرکزی از وضعیت دارایی ها و بدهی های سیستم بانکی نشان می دهد که به طور کلی تا پایان آذر سال گذشته بخش دولتی ۱۴۷ هزار میلیارد تومان به بانک مرکزی بدهی داشته که در مقایسه با آذر ۹۸ حدود ۵۷ درصد افزایش را نشان می دهد. از این رقم ۱۱۵ هزار میلیارد تومان مربوط به بدهی دولت به بانک مرکزی و حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان بدهی شرکت ها و موسسات به بانک مرکزی است. دولت اما به سیستم بانکی بدهی هنگفت تری دارد، به طوری که تا پایان آذر ماه سال گذشته، بیش از ۵۲۶ هزار میلیارد تومان بخش دولتی به سیستم بانکی بدهکار بوده که نسبت به دوره قبل ۳۰ درصد افزایش داشته است. از این رقم ۴۷۷ هزار میلیارد تومان مربوط به بدهی دولت به سیستم بانکی و بقیه برای شرکت ها و موسسات دولتی است.
دکتر کامران ندری، کارشناس مسائل اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: در ابتدا عرض کنم که من نمی خواهم زیاد به جنبه های سیاسی نزاع بین این دو مسئول (همتی و نوبخت) نگاه کنم. منتهی از منظر اقتصادی ما یک مشکل ساختاری در اقتصاد داریم که البته بسیار قدمت دارد و آن این است که به صورت سنتی این سیاهه های نفتی که بعد از فروش نفت دریافت می شود را قبل از اینکه حتی درآمد حاصل از نفت به صورت واقعی در حساب های بانک مرکزی بنشیند، به این بانک تحویل می دهند.
وی ادامه داد: بانک مرکزی با دریافت این سیاهه های نفتی، ریال خود را در اختیار دولت قرار می دهد. این ریال هم به تعبیر عامیانه چاپ پول است. اگر به ترازنامه بانک مرکزی در طول 40 سال گذشته نگاهی کنیم ملاحظه خواهد شد که عمده ترین عامل اصلی رشد پایه پولی همین افزایش خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی بوده است که به همین ترتیبی که عرض کردم می باشد.
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: منتهی در سال هایی که با مشکل تحریم ها رو به رو نبودیم، بالاخره این درآمدهای نفتی وصول می شد و بانک مرکزی با فروش ارز حاصل این درآمدهای نفتی در بازار، یک عملیات خنثی سازی انجام می داد و ریالی که چاپ کرده بود را جمع آوری می کرد.
وی افزود: بعد از تحریم ها مشکل این بود که دولت نفت می فروخت و سیاهه های نفتی را دریافت می کرد و این درآمدهای ارزی وارد حساب ها می شد اما به دلیل تحریم ها این حساب ها بلوکه شده بود و بانک مرکزی نمی توانست عملیات خنثی سازی را انجام دهد. به همین خاطر پول چاپ می شد اما دیگر توسط بانک مرکزی جمع نمی شد.
ندری اظهار داشت: عمده ادعایی که دولت هم اکنون دارد و عنوان می کند که از بانک مرکزی استقراض نکرده است، همین مسئله می باشد. یعنی درآمدهای ارزی وجود داشته که عمدتا حاصل فروش نفت یا ذخایر صندوق توسعه ملی بوده و بلوکه شده بوده است و بانک مرکزی نمی توانسته از آن ها استفاده کند و فقط ریال آن را چاپ کرده و در اختیار دولت قرار داده است. این یکی از عوامل اصلی رشد نقدینگی در کشور ما ظرف سال 98 و 99 بوده است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: بنابراین نکته ای که رئیس کل بانک مرکزی می فرماید نکته کاملا صحیحی است. دولت در واقع مصوبه رهبری و مجلس را برای استفاده از منابع صندوق توسعه ملی گرفته است منتهی این ذخایر برای بانک مرکزی قابلیت لازم برای اینکه بتواند از آن ها استفاده کند را نداشته است.
ندری با اشاره به صحبت های وزیر اقتصاد مبنی بر اینکه گفتند به هر حال این تحریم ها برداشته می شود و این منابع آزاد می گردد، اظهار داشت: به هر حال این فرآیند اثر تورمی خود را در سال 99 گذاشت. اگر بخواهیم با انصاف به موضوع نگاه کنیم بخشی از این کسری بودجه دولت از محل همین ریال های چاپ شده و خلق پول تامین شد و این امر مسلمی است و در به وجود آمدن نرخ تورم نقطه به نقطه 50 درصدی در سال 99 خیلی موثر بوده است. به همین خاطر کارشناسان اقتصادی معتقدند که این ساختار موجود، یک ساختار غلطی است و ما از دیرباز روش نادرستی را برای تبدیل درآمدهای ارزی دولت به ریال اتخاذ کرده بودیم. پرسش اساسی این است که اگر دولت درآمد ارزی از طریق فروش نفت دارد چرا خود دولت اقدام به فروش این ارزها نمی کند؟
عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به اینکه قانون باید این ساختار غلط را درست کند، ادامه داد: بانک مرکزی نباید در خرید ارزهای دولت هیچ گونه الزام و تکلیفی داشته باشد و نباید بانک مرکزی را وادار کرد که با دریافت سیاهه های نفتی ریال چاپ کند و در اختیار دولت قرار دهد.
وی افزود: همین سنت غلط موجب این نزاع های سیاسی شده است. اینکه رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام می کند که بانک مرکزی سیاهه های نفتی را گرفته است و به ما پولی نداده است، اتفاقا بانک مرکزی در شرایطی که این رشد نقدینگی را داریم کار درستی کرده است.
وی ادامه داد: این رویه اشتباه باید این گونه اصلاح شود که بانک مرکزی حق نداشته باشد تا زمانی که درآمدهای ارزی در حساب های آن ننشسته است، ریال چاپ کند و در اختیار دولت قرار دهد. اگر دولت مدعی است که درآمد ارزی دارد خودش اقدام به فروش آن در بازار کند.
ندری گفت: بخشی از این درآمدهای ارزی که در حساب بانک مرکزی می نشیند متعلق به صندوق توسعه ملی است. ولی این درآمدها به دلیل تحریم ها در دسترس نیستند و بانک مرکزی (همتی) و دولت (نوبخت و دژپسند) هم این مسئله را می داند. وی افزود: نکته مهم این است که وظیفه بانک مرکزی کنترل تورم است و مباشرت با دولت برای فروش ارز نیست.
این استاد دانشگاه گفت: فشارهای دیگری هم بر روی بانک مرکزی می آورند از جمله اینکه نرخ سود بین بانکی افزایش پیدا نکند. اینها همه عواملی است که دست بانک مرکزی را در کنترل تورم می بندد. همه می دانند که اشتباهاتی را در حوزه تامین کسری بودجه انجام داده اند که آسیب های تورمی را داشته است و سعی می کنند که فرافکنی کنند و تقصیرها را به گردن بانک مرکزی بندازند و البته که بانک مرکزی باید پیش تر از اینها واکنش نشان می داد و زمانی که مجوز رهبری برای استفاده از ارزهای صندوق توسعه ملی را گرفته بودند، باید رئیس کل بانک مرکزی خدمت رهبر انقلاب می رسید و می گفت که ارزی در کار نیست.
