به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، در لابه لای سندهای مربوط به تشکیلات اداری و موقوفات آستان قدس رضوی شاهد روایت مراسم و برنامه‌های ویژه ماه مبارک رمضان در دوره‌های تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه هستیم. در متن این اسناد موضوعاتی مانند دستورالعمل‌های خاص این ماه پرفضیلت، برنامه های ویژه شبهای قدر، برگزاری مراسم افطاری برای زائران و خادمان و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم منوّر رضوی قابل رؤیت است.

دستورالعمل‌های ویژه رمضان

 در ابتدای ماه رمضان از سوی متولی آستان قدس رضوی دستورالعمل‌هایی در مورد برنامه‌های اجرایی در حرم مطهر امام رضا (ع) صادر میشد که در نوع خود جالب توجه بود. 

به گفته کاظم جهانگیری؛ کارشناس مرکز اسناد آستان قدس رضوی، این دستورالعمل‌ها که از دوره قاجار به جا مانده علاوه بر این که وظیفه کارکنان حرم را در این دوره مشخص می‌کند گزارشی هم از برنامه‌های اجرایی حرم رضوی در این زمان به دست می‌دهد.

مطابق این دستور العمل‌ها موذنان حرم موظف بودند چهار ساعت از شب گذشته با حضور در گلدسته‌های حرم به ذکر و مناجات بپردازند. با توجه به قرار گرفتن حرم مطهر در مرکز شهر در آن زمان، احتمالاً نوای مناجات خوانی مؤذن‌ها در کل شهر قابل شنیدن بوده و شب زنده‌داران در شهر مشهد از این نوای معنوی فیض بسیار می‌برده‌‍اند.

پس از مدتی نقاره چیان در نقاره خانه به مدت سه ربع به نشانه اعلان طبخ سحر مشغول نقاره نوازی می شدند. با توجه به نبود امکانات اطلاع رسانی برای مردم عادی، این اعلان به منزله تعیین ساعت و وقت سحر بود. 

در ادامه موذنان مناجات خود را از سر می گرفتند تا زمانی که کارخانه خادمی یا همان مهمانسرای امروزی به دادن سحری به خدام و سایر کارکنان حاضر در حرم رضوی اقدام می‌کرد.

پس از صرف غذا موذنان مجدد تا وقت اذان صبح به مناجات مشغول می‌شدند و پس از اذان و طلوع فجر، حافظان موظف بودند همچون روزهای قبل، آیات قرآن کریم را طبق معمول قرائت کنند. 
این برنامه هر روزه در ماه مبارک رمضان اجرا می‌شد با این تفاوت که در شب‌های قدر نقاره نوازی صورت نمی‌گرفت. 

قرائت قرآن

 این کارشناس اسناد با استناد به اسناد به جای مانده از دستورالعمل‌های ویژه ماه رمضان در حرم مطهر رضوی می‌گوید: به غیر از قرائت معمولی قرآن که هر روزه در حرم انجام می‌شد، در ماه مبارک رمضان هر ساله مراسم تلاوت روزانه یک جزء قرآن با حضور تمامی حافظان و قاریان قرآن در سه ساعت به غروب مانده در ایوان طلای صحن قدیم (صحن انقلاب اسلامی امروزی) نیز برپا می‌شده است. 
مقابله قرآن‌ها به منظور تصحیح احتمالی اشتباهات قرآن‌های موجود از دیگر برنامه‌های این مراسم نورانی بود و این دلیلی برای حضور مصحح کتابخانه در این مراسم بوده است.

میلاد کریم اهل بیت(ع)

 بر پایی جشن میلاد امام حسن مجتبی(ع) در نیمه ماه رمضان سنتی بوده که در حرم ملائک پاسبان رضوی انجام می‌گرفته است.جهانگیری در این باره می‌گوید: این مراسم که در ایوان طلای مبارک صحن قدیم (صحن انقلاب) و پس از اذان مغرب دایر می‌شد شامل پذیرایی از مهمانان با شربت و شیرینی بود. چراغانی صحن‌های حرم در شب میلاد امام دوم شیعیان از دیگر برنامه‌هایی بود که طی این ایام در حرم مطهر رضوی به اجرا در می‌آمد. 

لیالی قدر

 مراسم احیای شب‌های قدر از دوره صفویه در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به صورت یک سنت هر ساله انجام شده. در این ایام، مستغلات و دکان های مربوط به حرم مطهر رضوی تعطیل میشد و برخلاف شب های دیگر که در ابتدای شب چراغ های حرم خاموش میشد، در این شبها تا صبح تمامی صحن ها و رواقها باید روشن میماند. همچنین در این شب‌ها، نقاره نوازی و نواختن طبل ممنوع بود.
روضه خوانی در بیست یکم ماه رمضان به مناسبت شهادت حضرت علی(ع) به عنوان یک سنت دیرینه از دوره صفویه در حرم رضوی انجام می‌شد. 

جهانگیری، قدمت قدیمیترین سند مرتبط با روضه خوانی در شب بیست یکم ماه رمضان را متعلق به سال ١١١٢ هجری قمری عنوان می‌کند.

یکی از مراسم‌هایی که امروزه دیگر نام و نشانی از آن در حرم مطهر رضوی برجای نمانده، مراسم نخل بندی بوده است که در دوره صفویه و افشاریه اجرا می شد. در این مراسم سازهای چوبی به نام «نخل» را با وسایل و اشیاء مختلف تزئین می کردند و این سازه به نشانه عزاداری بر دوش عزادان حمل می‌شد.

عید فطر

در بین این اعیادی که در حرم مطهر برپا می‌شد عید فطر جایگاه خاصی داشته و مراسم این عید، با آداب ویژه‌ای همراه بوده است. اگرچه چگونگی برپایی این مراسم با تفاوت‌هایی در ادوار گوناگون همراه بوده، اما سندهای بیانگر پذیرایی از میهمانان مراسم عید فطر حرم مطهر با غذا، شربت و شیرینی است. تعطیلی برخی مستغلات مانند مکتب‌خانه درون صحن و خلعت دادن به برخی کارکنان همچون خطیب حرم، از دیگر برنامه‌های این عید بود. 

انتهای پیام/281/ ع