خبرگزاری مهر - استانها: ۹ پروژه مرمت و احیای، تجهیز، نگهداری و حق بهره برداری خانه‌های تاریخی واقع در شهر شیراز از سوی وزارت میراث فرهنگی واگذار خواهد شد. بیش از یک هزار و ۲۰۰ خانه تاریخی در شیراز وجود دارد که در بافت تاریخی و دیگر نقاط این شهر هریک نمادی از تاریخ بلندآوازه این شهر به شمار می‌روند.
خانه‌هایی که در طول دهه‌ها ضمن اینکه ثبت ملی شده اند، اما به دلیل ناکافی بودن بودجه میراث فرهنگی به مرور زمان یا توسط برخی تخریب شده و یا بخش‌هایی از میراث ارزشمند این بناها که حاوی نقاشی، گچ بری، تزئینات، آئینه کاری و… به تاراج رفته است.
چندی پیش بود که خبرگزاری مهر از تاراج نقاشی سقف شاه نشین خانه تاریخی تاریخی فرهادی در کوی «حکیم السلطنه» شیراز منتشر کرد که مقصد نهایی این نقاشی‌ها در خانه‌ها و رستوران‌های لوکس تهران بود.
حال فهرستی از خانه‌های تاریخی از سوی میراث فرهنگی اعلام شده که در آستانه واگذاری قرار دارند و برای تغییر کاربری، سرمایه گذاران بخش خصوصی را به این سو فراخوانده است.
در سال‌های اخیر واگذاری بناهای تاریخی از جمله باغ شاپوری در خیابان انوری به ایجاد کافه رستوران منتهی شد که سال‌ها درهای آن به روی گردشگران بسته بود، عکاسخانه فردوسی پس از سال‌ها بلاتکلیفی که مالک آن بوجود آورده بود در نهایت تبدیل به سفره خانه سنتی در ابتدای خیابان ۲۲ بهمن شد و اکنون بنای تاریخی و منحصر به فرد عکاسخانه مانی در خیابان آیت الله طالقانی شیراز که متعلق به خاندان اصلاحی است علیرغم وعده‌های داده شده توسط سرمایه گذار که آن‌را در دست دارد و قرار بود عکاسخانه را بازسازی کند، به مرور زمان در حال تخریب است و بلاتکلیف مانده است.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری فارس در گفت و گو با خبرنگار مهر در این باره، اظهار می‌کند: این خانه‌ها در اجرای ماده (۷۲) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت عملیات مرمت و احیا، نگهداری، تجهیز و حق بهره برداری ۹ باب خانه تاریخی واقع در شهر شیراز را به صورت جداگانه و در قالب ۹ بسته سرمایه گذاری مستقل واگذار می‌شوند.
به گفته مصیب امیری، این خانه‌ها برای کاربری مجاز برای ایجاد موزه، گالری، صنایع دستی و کافی شاپ امکان کاربری دارند.
وی افزود: در این فهرست که شامل ۹ خانه می‌شود، بنای تاریخی اثنی عشر، تولایی، صالحی، برکت، علمدار، عطروش، عابدی، کازرونیان و منطقی نژاد قرار دارند.
با این حال مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس عنوان می‌کند: این بناهای تاریخی فرصتی برای سرمایه گذاری در راستای ایجاد موزه، گالری و صنایع دستی شیراز به شمار می‌رود.
وی اظهار می‌کند که خانه‌های تاریخی شیراز در این فهرست از جمله بناهایی هستند که از وضعیت مناسبی برخوردارند و میزان آسیب این بناها بسیار کمتر از نمونه‌های مشابه است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی فارس، این خانه‌ها در قالب طرح مشارکت با مالکان مورد مرمت قرار گرفته است.
بر این اساس، خانه تاریخی عبدالحمید تولایی که در این فهرست قرار دارد مربوط به دوره قاجار است و در کوچه مقنی‌ها شیراز، بن‌بست فرجام، پلاک ۵۱ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۶۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که در فهرست اعلام شده از سوی میراث فرهنگی برای ایجاد موزه، گالری، صنایع دستی و کافی شاپ در نظر گرفته شده است.
این خانه تاریخی دوره قاجار دارای ۳۰۵ متر مربع اعیان و ۲۸۰ مترمربع عرصه است اما دیگر خانه‌ای که در این فهرست خودنمایی می‌کند و به عنوان موزه هنری اسلامی شناخته می‌شود، خانه منطقی نژاد در نزدیکی حرم شاهچراغ (ع) در جوار خیابان ۹ دی قرار دارد.
خانه منطقی نژاد که زمانی قرار بود موزه موسیقی باشد، یکی از بناهای تاریخی زیبا مربوط به دوره قاجار است که در سال ۱۳۱۱ ه. ق ساخته شده است.
این بنا را می‌توان جلوه‌ای از معماری خانه‌های تاریخی شیراز به شمار آورد؛ تالار آینه خانه منطقی نژاد یکی از بی نظیرترین تالارهای آینه خانه‌های تاریخی ایران است.
یادآور می‌شود که خانه منطقی نژاد در سال ۱۳۵۲ با شماره ۱۴۹۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اما خانه تاریخی برکت از جمله سرآمدان فهرست بناهای میراثی شیراز به شمار می‌رود که به گفته معاون میراث‌فرهنگی استان فارس مرمت شده و تعمیرات اساسی بنابر ضوابط مرمتی از جمله اجرای کف‌سازی بخشهای داخلی، استحکام‌بخشی دیوارهای خارجی، مرمت درها، پنجره‌ها، نرده و پله‌های چوبی و همچنین تقویت پی در ضلع شرقی بنا با اعتبار فعلی قرارداد و به مبلغ متوسط ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال از اولویت‌های برنامه مرمتی سال جاری بوده است.
عبدالرضا نصیری، می‌افزاید: عملیات اجرایی مرمت خانه برکت از خرداد ۱۳۹۹ توسط استادکاران سنتی شهر شیراز در چند جبهه در دست اجراست؛ این خانه تاریخی در شمال مجموعه زندیه در خیابان ناصر خسرو مجاور امامزاده واقع شده و دارای ۵۸۰ متر مساحت است.
مهم‌ترین بخش خانه تاریخی برکت، سالن بزرگ شاه‌نشین است که زیبایی خیره‌کننده اتاق شاه‌نشین مربوط به دیوارهای گچ‌بری‌شده و سقف نقاشی‌شده سالن است که زیبایی آن را دوچندان کرده، در این نقاشی‌ها نقش گل و بوته، طرح‌های اسلیمی و تصاویر قصرهایی به سبک اروپایی است و این نقاشی‌ها شباهت زیادی به سقف ایوان و اتاق‌های عمارت دیوانخانه قوام‌الملکی شیراز اثر لطفعلی صورتگر دارد.
اهل فن هنر نقاشی روی سقف خانه برکت را «مرجوک» می‌نامند که در دوره قاجاریه کاملاً رواج داشته است و در این بنا نیز مشاهده می‌شود.
خانه تاریخی عطروش نیز در زمره واگذاری‌های میراث فرهنگی فارس قرار دارد که در بافت فرهنگی، تاریخی شهر شیراز به شماره ۱۰۶۷ در اردیبهشت ماه ۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
۵ دی ماه ۱۳۹۶ بود که رسانه‌ها از کشف تزئینات مسروقه این خانه تاریخی خبر دادند که توسط یگان حفاظت میراث فرهنگی از سارقان به دست آمده است.
این در حالی بود که در نیمه اول سال ۹۳، تعدادی از کاشی‌های تزئینی نمای تاج بنای خانه تاریخی عطروش به سرقت رفته بود.
خانه قدیمی حاج محمود عطروش معروف به منزل حاج میرزا محمدعلی فیروزآبادی از جالب‌ترین و زیباترین خانه‌های قدیمی دوره قاجاریه از نظر کاشیکاری و نقاشی محسوب می‌شود.
محل این خانه در بازار حاجی انتهای کوچه زنجیرخانه قراردارد که نمونه‌های نفیسی از کاشیکاری مربوط به دوره قاجاریه در خانه عطروش نصب شده و از بهترین نمونه کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجاریه محسوب می‌شود.
خانه عطروش از نظر شکل و فرم کاشیکاری جالب و منحصر به فرد محسوب می‌شود؛ خانه یادشده از نظر نقاشی و رنگ و روغن بر روی چوب، گچ، تابلوهای کاشیکاری، آجرکاری باید از نمونه‌های جالب هنری دوره قاجاریه به شمار آورد.
ساختمان شمالی شامل یک تالار اصلی در وسط و دو گوشواره در طرفین آن در طبقه فوقانی و یک حوض خانه و دو گوشواره درطرفین آن در طبقه زیر می‌شود.
۳۰ تصویر کاشی کاری شده در خانه عطروش مربوط به عصر قاجار و متعلق به تاجری مشهور به عطروش بوده است؛ در نقاشی‌های خانه مجموعه‌ای از مضامین مختلف ادبی، تاریخی و مذهبی تصویر شده است، همچنین نقوش انسانی متعددی که نقش مرد را در اکثر تصاویر شاهد هستیم و نقش زن که جایگاه مفهومی ویژه ای را به خود اختصاص داده است.
خانه معصومه علمدار مربوط به دوره قاجار در شیراز یکی دیگر از خانه‌هایی است که در انتظار مشتری به سر می‌برد؛ این خانه در محله درب مسجد، کوچه پشت مسجد شهدا، پ ۵۵ واقع شده که در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۶۶۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
با اینکه یک دهه پیش عنوان شده بود «خانه تاریخی علمداری به خانه مداحان شیراز تغییر کاربری می دهد» اما اکنون این بنا در فهرست واگذاری قرار دارد و با وجود ۳۲۰ مترمربع اعیان و ۲۶۰ متر مربع عرصه این بنای تاریخی در محله سرباغ بافت تاریخی شیراز از بناهای ارزشمند دوره قاجار به شمار می‌رود.
ورودی بنا در ضلع شمالی قرار دارد و بخش اصلی ساختمان در غرب حیاط احداث شده است که شامل تالار بزرگ با درک‌های چوبی و دیوارهای آینه کاری و سقوف چوبی منقوش است و آینه کاری‌های این قسمت سبک متفاوتی با دیگر بناهای این دوره تاریخی دارد که از جمله به کاربردن قاب‌های آیینه‌ای بزرگ به جای تاقچه و رف است.
درهای تالار منبت کاری و درک‌های چوبی آن با هنر گره چینی تزئین داده شده است و همچنین از هنرگچ بری نیز در تزئین بنا استفاده شده است.
اما در فهرست ۹ گانه میراث فرهنگی فارس خانه‌ای در شیراز قرار دارد که ضمن برخورداری از متراژی گسترده یکی از گرانبهاترین خانه‌های میراثی به شمار می‌رود.
خانه کازرونیان مربوط به دوره قاجار است و در شیراز، محله گود عربان واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۲۲۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مرمت خانه کازرونیان از محل اعتبارات ملی با هزینه‌ای بالغ بر ۵۷۰ میلیون ریال تخصیص داده شده است و مرمت در قسمت‌های اضطراری و استحکام بخشی بنا در سال ۱۳۹۶ انجام شد.
خانه صالحی از خانه‌های دوره قاجاریه در شیراز است که در ضلع جنوبی مسجد شهدا و در ابتدای کوچه هفت پیچ واقع شده‌است.
از عناصر معماری این خانه که در فهرست فوق قرار دارد می‌توان به اتاق‌های سه دری و پنج دری همراه با تزئینات گره چینی، گچ‌کاری و سقف‌های چوبی اشاره کرد.
در سال ۱۳۸۴ این خانه به منظور حفظ و احیای هنرهای سنتی ایران توسط سازمان میراث فرهنگی گردشگری به موزه لباس‌های سنتی و آئینی ایران تبدیل شد، اما اکنون این بنا در زمره واگذاری هاست و خانه تاریخی عابدی دیگر بازمانده بناهای دوره قاجار است که در بافت قدیم شیراز ابتدای کوچه مقنی‌ها قرار دارد؛ این اثر در تاریخ ۴ تیر ۱۳۷۷ به شماره ثبت ۲۰۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گزارش خبرنگار مهر، کارشناسان معتقدند با وجود چنین سرمایه‌هایی در حوزه فرهنگی شیراز می‌تواند در شمار شهرهایی قرار گیرد که به واسطه گردشگری ادبی و هنری از خانه‌های یاد شده به عنوان جاذبه‌های گردشگری استفاده کند و فقط این خانه‌ها را محدود به ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی یا سنتی نکند.
