پرتابگر‌های عمودی در سال‌های اخیر تبدیل به یک عنصر استاندارد و مهم برای شناور‌های رزمی و حتی لانچر‌های زمینی چه در حوزه سیستم‌های پدافندی و چه آفندی شده و بسیاری از صنایع نظامی مهم جهان و نیرو‌های مسلح پیشرفته به سراغ آن رفته‌اند.

 

در گذشته، موشک‌های ضد کشتی یا پدافندی دریاپایه یا زمین‌پایه عمدتا به صورت مایل حمل و شلیک می‌شدند که در این شرایط، فضای بیشتری برای موشک مورد نظر روی پلتفرم حامل خصوصا کشتی‌ها اشغال شده و در نتیجه میزان سلاح قابل حمل کاهش پیدا می‌کرد، اما توسعه پرتابگر‌های عمودی در یک دوره منجر به تغییر این روند شد.

 

زمانی که از سیستم‌های جدید یعنی پرتاب عمودی صحبت می‌کنیم، قرار است از سلول‌های عمدتا مکعب یا استوانه شکلی یاد کنیم که موشک‌ها درون آن قرار گرفته و با قرار گرفتن در زوایای عمودی به دو شکل گرم و سرد اقدام به پرتاب موشک می‌کنند. البته سلول‌های حامل موشک‌ها و راکت‌ها صرفا مختص سامانه‌های پرتاب عمودی نبوده و برای گونه‌های پرتاب کننده مایل نیز به کار می‌روند.

 

به صورت کلی استفاده از این سلول‌های حامل باعث می‌شود تا موشک از در معرض عوامل محیطی قرار گرفتن دور بماند و در نتیجه عمر نگهداری آن افزایش پیدا کند و در عین حال عملیات انبارداری و حمل و نقل آن‌ها نیز با امنیت و سهولت بیشتری انجام شود.

 

یک مسأله مهم در خصوص شناور‌هایی که از سیستم پرتابگر عمودی بهره می‌برند، این است که این سامانه پرتابی باعث می‌شود که موشک‌ها به داخل بدنه کشتی منتقل شده و در نتیجه از سطح مقطع راداری شناور کاسته شود. این مسأله باعث سخت‌تر شدن احتمال کشف ناو و در نتیجه افزایش میزان بقاپذیری آن است.

 

 

سیستم‌های پرتاب عمودی از دو حالت سرد یا گرم برای شلیک موشک استفاده می‌کنند. به صورت کلی باید گفت که در پرتابگر‌های سرد، معمولا از یک منبع تولید هوای پرفشار استفاده می‌شود که موشک مورد نظر را به سمت بالا و به بیرون از آن فرستاده و سپس موتور موشک فعال می‌شود.

 

سامانه‌هایی مثل اس ۳۰۰ یا تور که هر دو ساخته روسیه هستند و در سازمان رزم نیرو‌های مسلح ما نیز وجود دارند از سیستم پرتاب سرد بهره می‌برند. نکته مثبت در خصوص پرتاب گر‌های سرد این است که امنیت این سامانه‌ها بالا است چراکه در صورت بروز مشکل این موشک از پرتابگر خارج شده و احتمال آسیب به پلتفرم پرتاب کاهش می‌یابد.

 

در عین حال، داشتن فناوری پرتاب سرد در بحث شلیک موشک‌های بالستیک سنگین از سیلو‌های زیر زمینی و همچنین موشک‌های بالستیک و کروز از پرتابگر‌های عمودی در زیردریایی‌ها بسیار مهم و حیاتی است. افزایش وزن، هزینه و یک سری از پیچیدگی‌های طراحی و اجرا، از جمله نقاط منفی پرتاب گر‌های سرد هستند.

 

در سیستم‌های پرتاب گرم، موشک مورد نظر در درون مخزن مورد نظر خود فعال شده و معمولا از طریق محل‌های خاصی که در اطراف آن در نظر گرفته شده حرارت خارج می‌شود و موشک حرکت عمودی خود را آغاز کرده و شروع به پرواز می‌کند.

 

پرتابگر‌های عمودی از نوع گرم در جهان امروز، خصوصا در دنیای غرب از محبوبیت خاصی برخوردار هستند و خصوصا در اکثر نیرو‌های دریایی نزدیک به بلوک غرب از پرتابگر‌های عمودی با سیستم پرتاب گرم بهره گرفته می‌شود.

 

در سیستم پرتاب گرم نقطه مثبت این است که نیازی به سامانه‌های اضافه برای تولید گاز لازم برای پرتاب موشک وجود نداشته و این سیستم‌ها نسبت به نمونه‌های پرتاب سرد تقریبا سبک‌تر و ارزان‌تر هستند.

 

مشکل این سامانه‌ها این است که، چون موشک در درون سیستم پرتاب فعال می‌شود، در صورت بروز مشکل و انفجار احتمال نابودی سلول و آسیب رساندن به دیگر حامل‌های موشکی نیز وجود دارد.

 

 

در کشور سابقه ورود سامانه‌های پرتاب عمودی مربوط به سامانه‌های پدافندی تور و اس ۳۰۰ در حوزه پدافند هوایی از کشور روسیه است که هر دوی آن‌ها از سیستم پرتاب سر بهره می‌برند.

 

با آغاز پروژه ساخت سامانه پدافند هوایی برد بلند باور ۳۷۳، بحث سیستم پرتاب عمودی نیز در داخل کشور آغاز شد و با عملیاتی شدن این سیستم، جمهوری اسلامی ایران اولین سامانه عمود پرتاب خود از نوع گرم را عملیاتی کرد.

 

در ادامه و در رزمایش اخیر پدافندی نیرو‌های مسلح شاهد رونمایی از سامانه پدافند هوایی دزفول بودیم که به نوعی مدل وطنی سامانه تور ام ۱ بوده و از فناوری پرتاب سرد بهره می‌برد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

با عملیاتی شدن این سیستم در سازمان رزم نیرو‌های مسلح می‌توان گفت که هر دو وضعیت پرتاب عمودی در کشور ما بومی شده‌اند. حال می‌توان گفت که همه شرایط پرتاب‌های عمودی در کشور ما به صورت بومی در آمده‌اند و یکی از چالش‌های بزرگ، به‌خصوص در حوزه توسعه شناور‌های جدید رزمی برای کشور ما از بین رفته است. یک سؤال مهم: آیا این پایان راه در حوزه عمود پرتاب‌ها است؟

 

 

در حال حاضر نسل جدید پرتابگر‌های عمودی برای نیروی دریایی چین عملیاتی شده که در حقیقت ترکیبی از سیستم‌های پرتابگر عمودی سر و گرم هستند و طیف مختلفی از موشک‌های ضد هوایی، ضد کشتی و یا حمله به اهداف زمینی را با خود حمل و پرتاب می‌کنند.

 

یک چنین سامانه‌ای داشتن، انعطاف پذیری بسیار بالایی را به واحد کاربر خواهد داد و کمک می‌کند در یک مجموعه پرتاب عنوان مختلفی از موشک را حمل کند و مورد استفاده قرار بدهد.

 

در حال حاضر، ناوشکن‌های تایپ ۰۵۲ دی و ۰۵۵ نیروی دریایی چین به این سیستم پرتاب مجهز هستند که با کد GJB ۵۸۶۰-۲۰۰۶ شناخته می‌شوند.

 

 

 

 

نکته بعدی و پایانی بحث، پتانسیلی بوده که با رونمایی از سامانه موشکی "زوبین" پدیدار شده است. اگر به اندازه سلول‌های پرتاب این موشک دقت کنید، مشخص است که ما با یک لانچر مخصوص موشک‌های کوچک روبرو هستیم.

 

در سال‌های اخیر توسعه این سیستم‌های پرتابگر کوچک در میان صنایع نظامی پیشرفته دنیا، گزینه‌های زیادی را برای پلتفرم‌های حامل کوچک مثل خودرو‌های تاکتیکی، کشنده‌های متوسط، شناور‌های بدون سرنشین و... . برای حمل سلاح‌های مختلف ایجاد کرده است. برای نمونه اگر بخواهیم به گزینه‌های متفاوت موجود اشاره کنیم شاید موشک الماس گزینه مناسبی باشد.

 

تیر امسال بود که نسخه زمین‌پایه موشک ضدزره الماس در آیین الحاق تجهیزات جدید به نیروی زمینی سپاه با حضور سرلشکر سلامی فرمانده کل سپاه رونمایی شد. پیش از آن نیز نسخه هواپایه موشک الماس که از پهپاد‌های ابابیل-۳ شلیک می‌شود، رونمایی شده و به نمایش درآمده بود.

 

"الماس" یک موشک ضدزره تاپ اتک ایرانی است که ۸ کیلومتر برد دارد و حالا با نسل جدید لانچر‌های عمودی، می‌توان آن را روی انواع پلتفرم‌ دریایی و زمینی سپاه و ارتش نصب کرد.

 

در صورت این اقدام و تولید پرتابگر، حامل موشک‌های ضد زره از مجموعه الماس که بالک‌های آن جمع می‌شود و در این مخازن قرار می‌گیرد، توان آفندی قابل توجهی به نیرو‌های مسلح کشورمان اضافه خواهد شد. شبیه به این در طرح XM ۵۰۱ در ارتش آمریکا اجرا می‌شود.

 

علاوه بر آن، دیگر نیرو‌های مسلح مدرن و مهم دنیا نیز به‌دنبال پرتابگر‌های عمودی کوچک برای نصب روی خودرو‌های تاکتیکی و شناور‌های سبک هستند تا بتوانند از طریق آن‌ها موشک‌های ضد زره مدرن و دوربردتر را حمل و شلیک کنند.