به گزارش ایرنا، مقررات ملی ساختمان مجموعه ای از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم الرعایه در طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی به منظور تامین ایمنی، بهره دهی مناسب و آسایش افراد و جامعه است.
در حقیقت مقررات ملی ساختمان، مجموعه ای از حداقل های مورد نیاز و بایدها و نبایدهای ساخت و ساز است که با توجه به شرایط فنی و اجرایی و توان مهندسی کشور و با بهره گیری از آخرین دستاوردهای روز ملی و بین المللی برای آحاد افراد جامعه و کشور تهیه و تدوین شده است.
طبق اعلام سازمان نظام مهندسی، در دهه اخیر سالانه حدود ۱۰۰ میلیون مترمربع ساختمان در کشور احداث شده است. با توجه به اینکه اکثر افراد عمده اوقات شبانه‌روز خود را زیر یک سقف می‌گذرانند، ساختمان‌ها قرار است ما را از مخاطراتی همچون گرما، سرما، بارش و تابش مستقیم نور خورشید تا مخاطرات جدی‌تری مانند سیل، زلزله و توفان حفظ کنند.
امروزه در کنار مخاطرات طبیعی مانند سیل و زلزله، مقابله با تهدیدات انسانی از قبیل حملات نظامی و انفجار نیز از جمله دغدغه های نظام مهندسی و پدافند غیرعامل در ساخت و نگهداری از اماکن و بناها به شمار می رود، به همین منظور در تدوین آیین‌های طراحی و اجرای ساختمان‌ها مباحث ۲۲ گانه ای تعریف شده است که از جمله مهم ترین آنها ذیل مبحث بیست و یکم آمده است؛ مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان (پدافند غیرعامل) به مجموعه ای از اقدامات غیر مسلحانه ای گفته می شود که برای ارتقای ملی در مقابل تهدیدها و اقدام های دشمن انجام می شود.
هدف مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان این است که سازه بتواند ضعف عملکرد سازه ای خود را در برابر خسارات و تلفات جانی در تهدید های غیرطبیعی به حداقل برساند.
در طراحی شهرها برای ایجاد بستر مناسب در خصوص ساختمان های پدافند غیر عامل برای حفظ جان مردم و کاهش آسیب پذیری شهرها باید مهندسان شهرساز و طراح با همکاری هم این اهداف را اجرا کنند و در طراحی معماری ساختمان، سازه باید به گونه ای باشد که در مقابل بارهای انفجاری هزینه به حداقل برسد.
خبرگزاری ایرنا مرکز تبریز به همین منظور و به مناسبت هفته پدافند غیر عامل با علیرضا شوکتی اسکویی، مجری پروژه تدوین راهنمای مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان که طرح وی به عنوان پروژه برتر کشوری سال ۱۳۹۹ در سازمان پدافند غیر عامل کشور انتخاب شده است؛ گفت وگویی انجام داده است.
در مورد نحوه انجام پروژه و کسب عنوان برتر سال ۱۳۹۹ کشور توضیح دهید.
برای انجام خدمت سربازی از طریق بنیاد ملی نخبگان اقدام کردم که بعد از معرفی به دانشگاه عالی دفاع ملی، جهت انجام پروژه جایگزین خدمت سربازی به سازمان پدافند غیرعامل کشور معرفی شدم که آنجا پروژه تدوین راهنمای مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان با همراهی اساتید راهنمایی چون مهندس شاپور طاحونی از دانشگاه امیرکبیر و دکتر فتح الله شمسایی از دانشگاه مالک اشتر به اینجانب ابلاغ شد و انجام این پروژه ۱۴ ماه طول کشید.
ارتباط پدافند غیرعامل و مبحث ۲۱مقررات ملی ساختمان را بیشتر دهید.
پدافند غیرعامل، مجموعه ای از اقدامات غیرمسلحانه ای است که به کارگیری آنها، موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، ارتقاء پایداری ملی، تداوم فعالیت های ضروری و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدها و اقدام های نظامی دشمن می شود.
برای درک بهتر موضوع یک مثال در مقیاس شهری و یک مثال در مقیاس کشوری می آورم.
در مقیاس شهری مردم برای افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری خانه‌های خود در برابر سارقان یکسری اقداماتی مانند استفاده از قفل های مستحکم، درهای ضدسرقت، نصب دوربین و امثال این موارد را خود مردم انجام می‌دهندکه به این اقدامات پدافند غیرعامل گفته می شود؛ لازم است اشاره کنم نقش نیروی انتظامی در جامعه به صورت پدافندی است؛ یعنی در صورت نیاز اقدام مسلحانه انجام می دهد تا شاهد شهری ایمن در برابر تهدیدات سارقان باشیم.
در مقیاس کشوری نیز بعد از اینکه بودجه عمومی کشور ابلاغ شد، حداقل پنج درصد از بودجه برای بحث بنیه دفاعی اختصاص پیدا می کند که بیشترین بخش آن مربوط به مباحث پدافندی (دفاع مسلحانه) و یک قسمت نیز مربوط به پدافند غیر عامل (دفاع غیر مسلحانه) است؛ منظور از مباحث پدافندی توسعه توان موشکی و نظایر این موارد است که همگی در راستای پدافند غیرعامل قرار می‌گیرد تا یک دفاع کامل و همه جانبه در برابر تهدیدات دشمن ایجاد شود بطوری که دشمن جرات نزدیک شدن به استقلال ارضی کشور را نداشته باشد یا اگر بخواهد نزدیک شود آنقدر براش هزینه داشته باشد که برایش مقرون به صرفه نباشد.
پروژه‌ای که انجام دادم، در حوزه پدافند کالبدی بود که توسط معاونت طرح ریزی و نظارت فنی به اینجانب واگذار شد. کالبد یعنی زیر ساخت‌ها و سرمایه‌هایی که در کشور وجود دارد و خدماتی را به مردم ارائه می‌دهد؛ مثل فرودگاه، بیمارستان و نیروگاه که پدافند کالبدی در ذیل پنج رشته تخصصی حوزه معماری، شهرسازی، سازه، تاسیسات برقی و تاسیسات مکانیکی تعریف می شود که موضوع حفاظت فیزیکی نیز پشتوانه این پنج رشته است.
طبق این طبقه بندی در واقع مبحث بیست و یکم مقررات ملّی ساختمان مکمل پدافند عامل (دفاع مسلحانه) می‌باشد تا شهری ایمن در برابر تهدیدهای غیر طبیعی (انفجار، حملات نظامی، خرابکارانه و امنیتی) که از طریق دشمن در حوزه ساختمان، تاسیسات و محوطه اماکن ایجاد می‌شود، داشته باشیم. یعنی این مبحث صرفاً به تهدیدهای انسان ساز عمدی سخت که اکثراً از طریق انفجار در هوای آزاد یا انفجار سطحی در حوزه ساختمان، تاسیسات و محوطه اماکن ایجاد می شود، می‌پردازد.
در واقع قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان یکسری مقرراتی دارد که یکی از آنها مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان می‌باشد که به بحث ایمنی و امنیت ملی پرداخته است که هدف این مبحث نیز تعیین حداقل ضوابط برای طراحی و اجرای ساختمان، تاسیسات و فضای عمومی ساختمان در برابر این تهدیدات می باشد به طوریکه با رعایت آنها انتظار می رود ساختمان ها بتوانند حداقل عملکرد سازه ای (سطح عمکرد ایمنی جانی) را تامین نموده و خسارات سازه‌ای و تلفات جانی را به حداقل برسانند.
محورهای اصلی مبحث ۲۱ مورد تاکید پدافند غیرعامل، کدام است؟
دامنه کاربرد این مبحث شامل ساختمان های جدیدی است که در سه حوزه معماری، سازه و تاسیسات در برابر بارهای ناشی از اصابت غیرمستقیم (هوایی و سطحی) طراحی می شوند. اما با این حال در صورت نیاز می توان ساختمان های متعارف موجود را با استفاده از تحلیل خطر و در نظر گرفتن سود به هزینه، به کمک این مبحث مقاوم و ایمن سازی نمود.
منظور از اصابت غیر مستقیم، انفجار هوایی و سطحی پرتاب انواع گلوله توپ و خمپاره و موشک که با فاصله از ساختمان است. یعنی این مبحث ساختمان‌ها را صرفاً برای فشار انفجار طراحی می‌کند نه برای برخورد مستقیم پرتابه‌ها؛ بنابراین اولین مورد ملاحظات شهرسازی است که در آن به کاهش آسیب پذیری مردم در برابر تهدیدات، تامین کارکرد چندمنظوره شهری، تامین قابلیت مدیریت بحران شهرها در شرایط بحران و تضمین تداوم کارکردهای ضروری مردم در شرایط بحران پرداخته است.
در جمع بندی نهایی از این طرح به چه نکاتی می توان اشاره کرد؟
به طور کلی اجزای سازه ای و غیر سازه ای در جریان وقوع انفجار رفتارهای متفاوتی را از خود به نمایش می‌گذارند. نوع رفتاری که در آنها اتفاق می‌افتد، به عوامل مختلفی همچون مشخصات بارهای ناشی انفجار، جزییات طراحی و اجرای صحیح یا ناصحیح آنها بستگی دارد. البته باید توجه داشت که هر ساختمان دارای سطحی خاص از مقاومت در برابر انفجار است و اصطلاح طراحی ساختمان جهت مقاومت در برابر بارهای انفجاری در مبحث ۲۱ به معنای سنگرسازی یا ایجاد پناهگاه نیست.
متأسفانه سازه مقاوم در برابر انفجار گاهی به عنوان سازه «ضد انفجار» تلقی می شود که این یک اشتباه لغوی است؛ به دلیل اینکه هیچ گاه نمی توان به سطح مطلق حفاظت در برابر انفجار دست یافت. به عبارت دیگر، همیشه این احتمال وجود دارد که سطح خطر انفجار از مبنای طراحی بیشتر باشد.
به این دلیل تخصیص فضای امن به عنوان بخشی از فضای ساختمان، با عملکرد چند منظوره که به میزان کمتر، در برابر آثار ناشی از انفجار، قرار می‌گیرد در این مبحث الزامی می‌باشد. چون این فضا نسبت به سایر قسمت‌ها، از مقاومت و ایمنی بیشتری برخوردار است زیرا فضای امن حفاظت نسبی افراد را تامین کرده و دارای قابلیت‌هایی از جمله ایمنی بیشتر در برابر ریزش آوار، مقاوم در برابر ترکش‌های ثانویه و حداقل نمودن نفوذ دود و غبار به داخل می باشد.
از دانشگاه عالی دفاع ملی، سازمان پدافند غیرعامل کشور و مرکز مطالعات پدافند غیرعامل که در انجام این پروژه مرا یاری کردند قدردانی می‌کنم؛ این پروژه در حدود ۴۵۰ صفحه است که نتایج آن مورد توجه مرکز تحقیقات راه و ساختمان قرار گرفته و پیشنهاد دادند که این طرح با آرم مشترک سازمان پدافند غیرعامل و مرکز تحقیقات چاپ و منتشر شود.
