یکی از مهم ترین اهداف آینده پژوهی، ترسیم تصاویر مثبت از آینده و ایجاد انگیزه در افراد جامعه برای تغییر و تحقق آن تصاویر است؛ اما این تصاویر به صورت ناگهانی شکل نمی‌گیرد، بلکه عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و روان شناختی متعددی در شکل گیری آنها مؤثر است و تا زمانی که افراد جامعه به تحقق جامعه‌ای بهتر، همسو با تصاویر ساخته شده امید نداشته باشند، برای ترسیم و تحقق آنها گامی بر نخواهند داشت.
در پژوهشی که توسط محسن طاهری دمنه - استادیار گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی، دانشکدۀ فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان و معصومه کاظمی- دکتری آینده پژوهی دانشکدۀ مدیریت دانشگاه تهران انجام شد، مضامینی همچون امید اجتماعی به مثابه امر مشترک، افسون و افسانه زدایی از امید اجتماعی و آینده را عمده‌ترین مؤلفه‌های امید اجتماعی عنوان و در نهایت نیز تحلیلی آینده پژوهانه از این مضامین ارائه می کند.
این محققان، امید را یکی از ضرورت‌های زندگی آدمیان و یکی از شاخص‌های توسعۀ اجتماعی می‌دانند و می‌گویند: «اندیشمندان امید را انگیزه ای برای پویایی و حرکت به سمت آینده‌ای بهتر معرفی می‌کنند. در تعریفی کلاسیک، امید را انتظار آینده‌ای اجتماعی و مادی می‌دانند که ویژگی‌های مطلوب دارد. افراد امیدوار، موقعیت‌ها و شرایط سخت و دشوار را چالش‌هایی حل شدنی در نظر می‌گیرند و با اعتماد به نفس، نهایت کوشش خود را برای رفع آن به کار می‌برند و باور دارند که آیندۀ آنها با خودارزیابی قابلیت هایشان، موفقیت آمیز و شکوفا می‌شود.»
به گفته این پژوهشگران «امید اجتماعی، به طور ذاتی مفهوم نوپدیدی نیست، اما ضرورت توجه به آن و یافتن راهکارهایی برای خلق و استمرار آن، از موضوعاتی است که به تازگی، مدنظر اندیشمندان در حوزه های گوناگون قرار گرفته است.»
در این پژوهش تعریف امید از دیرباز و بنابر گفته های بزرگان مورد بررسی قرار گرفته است.
«اهمیت امید برای بشر در فیلبوس (مکالمات) افلاطون اینگونه به تصویر کشیده شده است که وجود هر انسانی علاوه بر ادراک زمان حال، به واسطۀ خاطرات باقیمانده از گذشته و انتظار اتفاقات آینده شکل می گیرد. در عهد عتیق، بحث های بسیاری دربارۀ اهمیت آینده وجود دارد و بر این نکته تاکید شده است که از زمان وجود زندگی، امید نیز وجود داشته است و امیدداشتن، یعنی می خواهیم آینده ای وجود داشته باشد.»
«ارسطو امید را رویای بیداری می نامد و معتقد است سه علت برای احساس امید در طول زندگی مردم وجود دارد؛ اول، افراد زمانی امیدوار هستند که مهارت هایی را در اختیار دارند که با آنها احساس اعتماد به نفس می کنند. دوم، افراد براساس اتفاق های خوبی که در گذشته رخ داده است، امیدوار هستند که در آینده نیز چنین اتفاقات خوبی رخ دهد و سوم، زمانی که مردم جوان هستند، تمایل دارند به نیمۀ پر لیوان نگاه کنند تا نیمۀ خالی آن؛ زیرا هنوز بسیاری از شرارت ها و رذالت ها را ندیده اند.»
به گزارش ایسنا، در این پژوهش همچنین تعریف امید از نگاه لغت نامه آکسفورد اینگونه اعلام شده است که امید را «انتظار یک اتفاق مطلوب یعنی احساس انتظار و تمایلی که ترکیب شده است» تعریف می کند.»
این پژوهشگران می گویند: «امید، زمانی که با عاملیت مرتبط با مسیرهای دستیابی به هدف مطلوب ترکیب می شود، به اقداماتی برای دستیابی به هدف تبدیل می شود؛ بنابراین، سه مؤلفه برای تفکر امیدبخش وجود دارد که شامل تفکر عاملی، تفکر در مسیرها و تفکر دربارۀ اهداف است که با یکدیگر مرتبطند.»
محققان این پژوهش، مفهوم اجتماعی شدن امید و امید اجتماعی را نیز مورد بررسی قرار می دهند و می گویند: «رورتی در سال ۱۹۹۹ برای اولین بار، مفهوم امید اجتماعی را ابداع کرد و آن را وضعیتی غیرقطعی از بودن با قدرتی تاثیرگذار بر اقدامات فرد و در نتیجه، ظرفیت تغییر مسیر در نظر گرفت.»
این پژوهشگران پروبلماتیک شدن و یا پروبلماتیک کردن را یک امر اجتماعی می دانند و معتقدند که این موضوع اولین قدم در برساخت تحلیل و خوانشی علمی – جامعه شناختی از آن پدیده است.
آیندۀ یک جامعه، یعنی چیزی که یک جامعه می تواند به صورت بالقوه شود، درست مانند چیزی که بوده است و چیزی که هست، قسمتی از ذات یک جامعه است؛ بنابراین، وقتی می خواهیم جامعه ای را تحلیل کنیم، بسیار مهم است که دربارۀ گذشته، حال و آیندۀ یک جامعه بدانیم و این ذات یکپارچه را در گستره ای از زمان در نظر بگیریم.
این محققان بیش از ۹۱۳۳ صفحه، متن نوشتارها و گفتگوهای صاحب نظران ایرانی پیرامون مسئلۀ امید اجتماعی را به عنوان منبع داده، تحلیل کردند و در نهایت، ۱۹ محتوای کلیدی استخراج و بعد از تجزیه و تحلیل، ادغام و هم پوشانی مضامین اولیه، ۵ مضمون یا موضوع اصلی شناسایی شد که این مضامین، به ترتیب، امید اجتماعی به مثابه امر مشترک، افسون و افسانه زدایی از امید اجتماعی، آینده ها، عاملیت و دوگانۀ خیر و شرِ حاکمیت نام گذاری و عمده ترین مؤلفه های امید اجتماعی را در نظر می گیرند و در نهایت ابراز امیدواری کردند که امید اجتماعی به عنوان مسئله ای برآمده از واقعیت جامعه مدنظر همگان قرار گرفته است و به عبارتی، پروبلماتیک شده است.
آنها در نهایت می گویند که اکنون، باید امیدوار باشیم اندیشمندان برای خلق امید اجتماعی متعهد شوند و صدای رسا و راهکارهای آنها به گوش مردم و مسئولان برسد.
این مقاله پژوهشی در فصلنامه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران چاپ شد.
انتهای پیام
